پیامک‌های تبلیغاتی یا مزاحمت‌های بی‌پایان

آنچه می‌خوانید بخش بسیار کوچکی از پیامک‌هایی است که تقریبا تمام ما فارغ از اینکه مشترک کدام یک از اپراتور‌های مخابراتی باشیم بارها و بارها نمونه آنها را دریافت کرده‌ایم: «می‌خوای جای کدوم شخصیت باشی؟ ۱- فامیل دور،۲- ببعی. ارسال گزینه به...»، «حال تو رو من می‌دونم بذار بگم تا شب چه اتفاقی برات می‌افته! ارسال... به...، هر پیام ۷۵ تومان»، «برای اینکه بتونی در زندگی بی‌نظیر باشی! ارسال... به...، هر پیام ۱۰۰ تومان»، «جک جدید داریم، جک‌های خنده‌دار و خفن، شما جنبه دارین؟ ۳ رو بفرست و بخند. هر پیام ۷۵ تومان»، «کدام جمله را از زبان مالک بیمارستان شنیده‌اید؟۱- آقایون داداشام، اینجی کلش واس‌ماس! ۲- وردار تموم شه بره. ارسال عدد مورد نظر به... با جوایز ارزنده»

به گزارش «ایسنا»، در این پیام‌ها از لحاظ فرم و مدل نوشتاری از شیوه‌های مختلف مهندسی اجتماعی بهره برده شده تا ارتباطی صمیمی با مخاطب برقرار کرده و وی را به پاسخگویی تشویق کنند. در این میان نیز انواع و اقسام سوالات عجیب و پیشنهادهای دور از ذهن مطرح می‌شود که گاه در این میان سوالاتی بی‌پایه و اساس یا ساده و بدیهی را طرح می‌کند تا به هر شکل ممکن مخاطب را به پاسخگویی تحریک کند.

فارغ از اینکه به جوایز وعده‌ داده شده در این پیامک‌ها تا چه اندازه جامه عمل پوشانده می‌شود، بحث دیگر آن است که آیا برای شرکت‌های ارسال‌کننده پیامک انبوه چنین حقی وجود دارد که به بهانه کسب سود هر نوع پیامی را ارسال کنند؟ به عبارت دیگر آیا این روند درستی است که عده‌ای تنها برای کسب منافع مادی جامعه را این چنین به سمت سطحی‌نگری دعوت کنند؟!

مزاحمت‌هایی که تمام نمی‌شود

از سوی دیگر ارسال این پیامک‌ها باعث ایجاد مزاحمت برای مشترکان می‌شود و برای رفع این مزاحمت فرد مجبور می‌شود به‌طور کلی پیامک‌های تبلیغاتی خود را مسدود کند، در حالی که شاید راهکار دیگری وجود داشته باشد تا در قالب آن نه تنها شرکت‌های ارائه‌کننده این خدمات از سود بهره‌مند شوند بلکه به اطلاعات عمومی مردم هم افزوده شود.

در نهایت این سوال پیش می‌آید که نظارت و رسیدگی به اوضاع این بخش بر عهده کدام نهاد و سازمان است؟ شهریورماه سال گذشته، کمیسیون عالی ارتقای محتوای مرکز ملی فضای مجازی خبر داد که آیین‌نامه ساماندهی پیامک‌های انبوه تبلیغاتی و پیامک‌های خدمات ارزش افزوده را پس از برگزاری جلسات کارشناسی فشرده تصویب کرده است.

مرکز ملی فضای مجازی در عین حال اعلام کرد که در این آیین‌نامه چگونگی نظارت بر ارسال پیامک‌های انبوه تبلیغاتی و پیامک‌های خدمات ارزش افزوده و ضوابط فعالیت اپراتورها و زیر‌مجموعه‌های آن اعم از فراهم‌کننده و تجمیع‌کننده محتوا تعیین شده است.

همچنین کمیسیون عالی ارتقای محتوای مرکز ملی فضای مجازی شرایط ارائه‌دهندگان خدمات پیامک ارزش افزوده و پیامک‌های انبوه تبلیغاتی را در این آیین‌نامه تشریح کرده و از ارسال و ابلاغ آن برای نهادها و سازمان‌های مرتبط خبر داد.

در آن مقطع اعلام شد که این آیین‌نامه براساس مشکلات مطرح شده در ارسال و دریافت این پیامک‌ها اعم از محتوای آنها، نامشخص بودن مرجع ارسال و نقش اپراتورها در ارسال و دریافت پیامک‌ها، به تصویب رسیده و بر اساس آن، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف شده است تا کارگروهی برای نظارت بر ارسال و تبادل پیامک‌های انبوه تبلیغاتی و پیامک‌های ارزش افزوده با حضور نمایندگانی از مرکز ملی فضای مجازی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نیروی انتظامی، وزارت اطلاعات، سازمان تبلیغات اسلامی، دادستان کل کشور، ستاد کل نیروهای مسلح، شورای عالی انقلاب فرهنگی و کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی تشکیل دهد.

اما بحث ساماندهی و نظارت بر این پیام‌ها به این نقطه ختم نشد و بهمن ماه سال ۱۳۹۳ نیز این بحث در جلسه شورای عالی فضای مجازی با حضور رئیس جمهوری و روسای دو قوه دیگر مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت آیین‌نامه ساماندهی و نظارت بر خدمات پیامکی شبکه‌های ارتباطی در جلسه شورای عالی فضای مجازی به تصویب رسید تا به این ترتیب سیاست‌های خاص در این زمینه اعمال شود و نهادی خاص نیز مسوول نظارت بر محتوای این پیامک‌ها باشد.

این اتفاق در شرایطی رخ می‌داد که از سال ۱۳۹۲ نیز مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال با هدف رسیدگی به شکایات مردم در این زمینه، سامانه‌ای راه‌اندازی کرد تا به وسیله آن راهکاری برای برخورد با این موارد اندیشیده شود‌؛ سامانه‌ای که طبق آخرین آمارها، مشترکان موبایل تنها در بازه زمانی ۶ ماه دوم سال ۱۳۹۲ بالغ بر ۱۴ هزار مورد شکایت از پیامک‌های انبوه و تبلیغاتی را در آن به ثبت رساندند.

در نهایت با اختصاص جلسات شورای عالی فضای مجازی به این موضوع، بسیاری دیگر از مسوولانی که عضو این شورا هستند به تصمیم‌گیری در این زمینه پرداختند. اما همچنان مشکلات موجود در این بخش باقی است و هنوز دریافت این پیام‌ها در شرایطی استمرار دارد که جدا از بحث‌های فرهنگی ممکن است مسائل امنیتی اطلاعات مشترک در فضای مجازی را هم با تهدید مواجه کند و بر همین اساس به طور دائم اپراتورهای مختلف به ارائه هشدارهایی در این زمینه می‌پردازند.

اکنون طبق سیاست‌های ساماندهی خدمات پیامکی ارزش افزوده و انبوه در شبکه‌های ارتباطی مصوب شده است که هرگونه محتوا در خدمات پیامکی انبوه و ارزش افزوده پیامکی باید با رعایت قوانین و مقررات کشور و عدم مغایرت با ارزش‌های ایرانی - اسلامی باشد. همچنین مقرر شده است به منظور پایش و نظارت محتوا، کارگروهی با مسوولیت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و عضویت نمایندگان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزارت کشور، دادگستری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان تبلیغات اسلامی، نیروی انتظامی، نماینده دادستانی و مرکز ملی فضای مجازی تشکیل شده و گزارش عملکرد آن هر شش ماه به دبیرخانه شورای عالی فضای مجازی ارائه شود.

البته در این زمینه ممکن است این توجیه هم مطرح شود که این نوع پیام‌ها با ارزش‌های ایرانی- اسلامی مغایرت نداشته و خلاف مقررات نیز نیستند، اما به هرحال نباید فراموش کرد که این پیامک‌ها قطعا موجب ایجاد مزاحمت بیش از ۷۰ میلیون مشترک تلفن همراه خواهند شد. در آیین‌نامه مصوب شورای عالی فضای مجازی اما خدمات پیامکی در دو دسته خدمات پیامک انبوه که جنبه تبلیغاتی دارد و بدون درخواست مشترک ارسال می‌شود و هزینه‌ای برای مشترکان دربر نخواهد داشت و همچنین پیامک‌های ارزش افزوده که به انتخاب مشترک خواهد بود و باید بابت آن هزینه پرداخت شود تقسیم شده است.

براساس سیاست‌های مدنظر در این مصوبه، پیامک‌های انبوه با محتوای اطلاع رسانی و تبلیغاتی به دلیل حجم زیاد پس از ارسال تحت نظارت وزارت ارشاد قرار خواهند گرفت، اما پیامک‌های ارزش افزوده پیش از ارسال باید تحت نظارت وزارت ارشاد قرار گیرد و پس از دریافت مجوز، امکان استفاده از آن برای مشترکان ممکن خواهد بود؛ همچنین طبق سیاست‌های این مصوبه، شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پیامکی باید براساس موازین نظام جمهوری اسلامی و پس از تایید وزارت ارشاد نسبت به ارسال پیامک اقدام کنند. در غیر این صورت، برای این شرکت‌ها و حتی اپراتورهای تلفن همراه که بستر ارائه این سرویس را آماده کرده‌اند جرایمی در نظر گرفته شده است.

برای دریافت مجوز ارسال پیامک ارزش افزوده، اپراتورهای ارائه دهنده خدمات پیامکی قبل از ارسال پیامک، ملزم به ارائه بسته پیامکی به وزارت ارشاد هستند که این پیامک پس از ثبت و بررسی در سیستم آنلاین وزارت ارشاد، اجازه انتشار خواهد یافت. طبق مصوبه مذکور محتوای پیامک‌های ارزش افزوده و انبوه اگر مغایر با موازین و مقررات مدنظر در مصوبه شورای عالی فضای مجازی باشند تخلف محسوب می‌شود و اپراتورهای ارسال‌کننده، ارائه دهندگان این خدمات و حتی شرکت یا سازمانی که این محتوا را ایجاد کرده است مشمول جریمه خواهد شد. همچنین در مصوبه مذکور تاکید بر این است که مشخص شود ارائه دهندگان خدمات محتوا در حوزه پیامک آیا صلاحیت ارائه این خدمات را دارند یا خیر؟ با این حال این نکته نیز عنوان می‌شود که در این حوزه مصادیق به صورت جزئی در مصوبه شورای عالی فضای مجازی دیده نشده و تنها آنچه که برخلاف موازین شرعی کشور باشد با آن برخورد خواهد شد.

البته گفته می‌شود کارگروه ساماندهی پیامک‌ها در وزارت ارشاد نیز با این هدف شکل گرفته تا با تدوین آیین‌نامه‌ای، مصادیق مجرمانه و ممنوعه مدنظر در پیامک‌ها ذکر شود. در نهایت بر اساس آنچه تاکنون رسانه‌ای شده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای این آیین‌نامه اجرایی تنها مقدمات کار را فراهم کرده و پیش‌بینی کرده است در سال جاری اجرای این آیین‌نامه رنگ عملیاتی به خود گرفته و ساماندهی فضای پیامک‌های انبوه و ارزش افزوده در کشور انجام شود.

حسن علیزاده رئیس وقت مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال، نیز دو سال قبل درباره این پیامک‌ها توضیحاتی ارائه و تاکید کرده بود: براساس ضوابط تدوین شده، حقوق مادی و معنوی مولفان و صاحبان آثار در ارائه خدمات ارزش افزوده ویترین اپراتورها و آهنگ پیشواز که تاکنون توجه نمی‌شد باید مورد توجه قرار گیرد و باید رضایت مالکان اثر جلب شود.

بر این اساس حتی دیده شده که بعضی آثار خارجی شامل بازی‌ها، تم‌ها و آهنگ‌ها جنبه فرهنگی نداشته و منافی ارزش‌های فرهنگی است که ارائه این خدمات نیز ممنوع است.

همچنین پیامک‌هایی که با تعابیر و ادبیات اغواکننده و غیر‌واقعی، مشترکان را برای برنده شدن در مسابقات و قرعه‌کشی‌های مختلف فریب می‌دهد نیز ممنوع است. با گذشت دو سال از این صحبت‌ها شاید هر یک از مشترکان تلفن همراه حداقل یک بار در هفته پیامکی با مضمون شرکت در قرعه‌کشی و مسابقه دریافت کند. البته آنچه به آن اشاره شد در قالب مصوبه‌ای که در آن سال‌ها در وزارت ارشاد تدوین شده بود مورد تاکید قرار می‌گرفت و در همان دوره نیز این مقام مسوول متذکر شده بود که در صورت تصویب نهایی این آیین‌نامه، برخورد با این موارد ضمانت اجرایی پیدا خواهد کرد.

وی در آن دوره همچنین از راه‌اندازی کارگروهی برای رسیدگی به شکایات در این زمینه خبر داده و یادآور شده بود به موازات سامانه ۱۰۰۰۱۳۱۴ برای ساماندهی و بررسی شکایات این بخش نیز ایجاد خواهد شد که البته همچنان جای چنین سامانه‌ای در میان بخش‌های مختلف خالی است و اگرچه مشترکان می‌توانند مشکلات مختلف ارتباطی خود را با سامانه ۱۹۵ وزارت ارتباطات در میان بگذارند، اما برای پیگیری مستقیم پیامک‌های مزاحم و مشکل‌دار تاکنون تنها این راهکار در نظر گرفته شده که افراد می‌توانند به طور کل دریافت پیامک‌های تبلیغاتی خود را مسدود کنند.