اپراتور مجازی؛ چالش‏ها و مزیت‏ها

دنیای اقتصاد: مدتی است که صحبت‏هایی درخصوص راه‏اندازی اپراتورهای مجازی تلفن همراه شنیده می‏شود. حتی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی(رگولاتوری) در آبان ماه سال جاری از تدوین قوانین برای فعالیت‏ اپراتورهای مجازی موبایل خبر داد و در این راستا نیز نظرخواهی درباره اصول حاکم بر فعالیت این اپراتورها آغاز شد. راه‏اندازی اپراتورهای‏ مجازی تلفن‏همراه، ‏ همچون اکثر طرح‌های حوزه ICT‏ موافقان و مخالفان خود را دارد. موافقانی که معتقدند ورود این اپراتورهای مجازی می‌تواند مشکلات چند سال اخیر در بخش تلفن‏همراه را کاهش دهد و فضای رقابت را داغ کند و مخالفانی که بر این باورند ورود سازمان تنظیم به این طرح با توجه به ضعف این سازمان در نظارت فعالیت اپراتورها، می‌تواند تجارب تلخ فعالیت اپراتورهایی نظیر تالیا و رایتل را زنده کند. اینکه نظر کدام یک از این دو گروه درست است، گذر زمان مشخص می‌کند. پیش از این «دنیای اقتصاد» در همین صفحه گزارشی درخصوص نیاز کشور به اپراتورهای مجازی تلفن همراه منتشر کرده بود؛ اما اخیرا در خصوص مزایا و نقش اپراتورهای مجازی تلفن همراه در کشور مرکز پژوهش‏های مجلس گزارشی تهیه کرده و نتیجه‏گیری کرده که آیا کشور نیازی به فعالیت‏های این اپراتورهای مجازی دارید یا خیر؟

مزایا و چالش‌ها

ایجاد اپراتورهای مجازی تلفن همراه در کشورهای مختلف با راه‏اندازی و توسعه شبکه‏های نسل سوم و چهارم تلفن‏همراه مطرح شده است. این دسته از اپراتورها که با نام MVNOMobile Virtual Network Operator نیز شناخته می‏شوند، بدون نیاز به زیرساخت‏های شبکه و با استفاده از بستری که اپراتورهای اصلی تلفن همراه در اختیارشان می‏گذارند، به ارائه خدمات به کاربران می‏پردازند. همچنین این اپراتورها نیازی به دریافت مجوز طیف فرکانسی ندارند. مرکز پژوهش‏های مجلس در گزارش تحلیلی خود در این خصوص با اشاره به اینکه ایران در ابتدای راه ورود به نسل سوم و چهارم تلفن همراه قرار دارد، اعلام کرده که با توجه به این شرایط، کشور بازار مناسبی برای فعالیت اپراتورهای مجازی تلفن همراه دارد. به باور تحلیلگران، این گزارش خصوصیاتی چون ایجاد فضای رقابتی در عرصه ارتباطات، ‏ ایجاد فرصت‌های شغلی ارائه سرویس‏های ارزش افزوده جدید و درآمدزایی از عواملی به حساب می‏آیند که اهمیت بررسی شروع به فعالیت اپراتورهای مجازی تلفن همراه در کشور حیاتی جلوه می‌دهند. مرکز پژوهش‏های مجلس در گزارش خود بعد از معرفی ساختار فنی و شبکه‏ای اپراتورهای مجازی تلفن همراه، به جذابیت‏ها و توانمندی‏های اپراتورهای مجازی تلفن همراه پرداخته است. براساس این گزارش یکی از مهم‌ترین محرک‌های حرکت به سمت اپراتور مجازی شدن، دسترسی به بخش بزرگی از کاربران تلفن‏همراه به عنوان مشتریان خدمات قابل ارائه توسط اپراتور مجازی است. اما در کنار این مزیت‏ها، اپراتورهای مجازی چالش‏هایی را نیز با خود به دنبال دارند. مرکز پژوهش‏های مجلس در بخش چالش‏های فعالیت اپراتورهای مجازی در گزارش خود آورده است: «چالش‏هایی که اپراتورهای مجازی تلفن‏همراه با خود به دنبال دارند به‌دلیل فراهم نبودن زیرساخت‏های ارتباطی لازم و مستقل است. چالش دوم خوشایند نبودن فعالیت این اپراتورها برای اپراتورهای اصلی تلفن همراه است. چرا که راه‌اندازی هسته شبکه‏های ارتباطی بی‏سیم و سیار بسیار پرهزینه است بنابراین اپراتورها علاقه‏ای به به‌اشتراک‏گذاری زیرساخت‏های خود با این اپراتورهای مجازی ندارند. »

استفاده از تجربیات جهانی

با توجه به تمامی نکات گفته شده اما سال‏ها است که اپراتورهای مجازی تلفن‏همراه در کشورهای مختلف جهان در حال فعالیت هستند. به باور تحلیلگران مرکز پژوهش‏های مجلس به همین خاطر بهترین راه‏حل برای گرفتن تصمیم ورود به این عرصه، استفاده از تجربیات جهانی است. بررسی‏های صورت گرفته، نشان می‌دهد که ارائه سرویس‏های ارزش افزوده از دیدگاه اقتصادی می‌تواند با سرمایه‏گذاری بیشتری در این بازار همراه باشد و رونق صنعت مخابرات را به همراه داشته باشد. از این رو بازار اپراتورهای مجازی تلفن همراه در تلاش است تا در پایان سال ۲۰۱۷ به تعداد ۳۰۰ میلیون مشترک در سراسر جهان دست پیدا کند. از دیدگاه انتشار جغرافیایی، ‏اروپا بزرگ‌ترین بازار اپراتورهای مجازی تلفن همراه را به خود اختصاص داده و پس از آن نیز ایالات متحده آمریکا قرار دارد. همچنین در رتبه سوم نیز کشورهای آسیایی و اقیانوسیه دیده می‏‏شوند. براساس گزارش‌های منتشر شده، ‏درآمد حاصل از فعالیت‏های اپراتورهای مجازی در کشور آلمان(که بیشترین تعداد اپراتور مجازی تلفن‏همراه جهان را دارد) مبلغی نزدیک به ۶/ ۱۸۶ میلیون دلار بوده است. اگر بخواهیم به فعالیت کشورهای اطراف ایران نگاهی بیندازیم باید بگوییم، در بین کشورهای منطقه، ترکیه بیشترین تعداد اپراتورهای مجازی تلفن همراه را دارد. از سوی دیگر، عربستان در سال ۲۰۱۳ مجوز راه‏اندازی ۳ اپراتور مجازی تلفن همراه را با هدف ایجاد رقابت، کاهش قیمت‏ها، افزایش کیفیت خدمات و افزایش درآمدهای حاصل از اپراتورهای مجازی صادر کرده است.

اپراتورهای مجازی در ایران

در ادامه این گزارش به بررسی فعالیت‏های اپراتورهای تلفن همراه در ایران پرداخته شده است. دراین گزارش به این نکته اشاره شده که استقبال از تمامی اپراتورهای همراه کشور به صورت یکسان نیست به نحوی که عدم استقبال از یک اپراتور (به‌دلیل عدم پوشش مناسب، عدم ارائه سرویس‏های مطلوب و ارائه سرویس با هزینه بالاتر) باعث شکست اپراتورها در بازار رقابت شده است. از سوی دیگر، با مطرح شدن نسل‌های جدید تلفن‏همراه، اپراتورهای فعال کشور، به‌روزرسانی شبکه‏ ارتباطی را در اولویت قرار داده و به سرعت به نسل سوم و چهارم تلفن‏همراه مهاجرت کرده‏اند. همین مهاجرت، باعث شده ارائه محتوای لازم و متناسب با این نسل به دغدغه اپراتورها تبدیل شود. ارتقای نسل تلفن‏همراه در کشور بحث فعالیت اپراتور چهارمی با عنوان اپراتورهای مجازی را از سوی رگولاتوری مطرح کرد. براساس اطلاعات اشاره شده در گزارش اخیر مرکز پژوهش‌ها در خصوص مزایا و نقش اپراتور مجازی در کشور، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، تاکنون بررسی‌های اولیه در زمینه بازاریابی و پیش‏بینی بازار فعالیت این اپراتورهای مجازی را انجام داده و براساس تحقیقاتش اعلام کرده که اپراتورهای مجازی در کشور بازار مناسبی دارند. اما با وجود این بررسی‏های صورت گرفته از سوی رگولاتوری، هنوز سیاست‌ها و اصول حاکم بر صدور پروانه‏های اپراتورهای مجازی در کشور مشخص نشده است. به همین دلیل رگولاتوری در این خصوص اقدام به برگزاری نظرسنجی تخصصی کرده است. مرکز پژوهش‏های مجلس در گزارش خود در خصوص این نظرسنجی آورده است: «در نظرسنجی تخصصی رگولاتوری برای سیاست‌ها و اصول حاکم بر صدور پروانه اپراتورهای مجازی تلفن همراه، تنها به مسائل اولیه اپراتورهای مجازی تلفن همراه پرداخته شده و مواردی چون ارائه خدمات به کاربران سایر اپراتورهای تلفن‏همراه به‌جز اپراتور اصلی یا میزبان، در قالب استفاده از رومینگ داخلی مورد بررسی قرار نگرفته است. همچنین در این نظرسنحی به واگذاری شماره به اپراتورهای مجازی اشاره شده اما مساله تعدد سیم‌کارت‌های کاربران مورد توجه قرار نگرفته است. از سوی دیگر، با اتمام دوره فعالیت‏ اپراتور مجازی و نیز عدم تمایل اپراتور مجازی به ادامه همکاری با اپراتور پایه یا توقف فعالیت تا یافتن بازاری مناسب توجه نشده است.»

پیشنهاد‌ها

مرکز پژوهش‏های مجلس در بخش انتهایی گزارش خود با جمع‏بندی شرایط کشور و استفاده از تجربیات کشورهای دنیا پیشنهاد‏هایی را در ۸ بند مطرح کرده است. از جمله این پیشنهادها می‏توان به سرعت دادن در تهیه پروانه‏های لازم به متقاضیان این بخش توسط رگولاتوری، ‏تدوین قوانین و مقررات دقیق و استاندارد، ورود اپراتورهای تلفن ثابت برای ایجاد رقابت و ماندن در بازار و... اشاره کرد.