اپراتورهای مجازی تلفن همراه سال آینده می‌آیند

سونیتا سراب‌پور: اوایل آبان‌ ماه سال جاری بود که سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی از تدوین مقررات برای فعالیت‌ اپراتورهای مجازی موبایل خبر داد. در این راستا نیز نظرخواهی درباره اصول حاکم بر فعالیت این اپراتورها آغاز شد. اپراتورهایی که به گفته سازمان تنظیم مقررات براساس تجارب جهانی و منطق اقتصادی راه‌اندازی خواهند شد و فعالیتشان مساوی با افزایش کیفیت خدمات و کاهش قیمت سرویس‌ها در حوزه تلفن همراه خواهد بود.

اپراتورهای مجازی در حالی قرار است کار خود را در زمانی نامشخص شروع کنند که هنوز زیرساخت‌های سه اپراتور تلفن‌همراه فعال در کشور نتوانسته خدمات باکیفیتی را به کاربرانشان ارائه کند تا جایی که براساس آخرین نظرسنجی‌های صورت گرفته ۸۲ درصد از مشترکان تلفن‌همراه از کیفیت خدمات ارائه شده توسط اپراتورهای این بخش ناراضی هستند.

حالا با این شرایط این سوال پیش می‌آید که آیا ورود اپراتورهای مجازی که مشخص نیست چه تعداد و با چه ویژگی‌هایی قرار است کارشان را شروع کنند، می‌تواند عاملی برای کاهش نارضایتی‌ها در این بخش باشد؟ در شرایطی که راه‌اندازی اپراتورهایی نظیر تالیا با تجارب ناموفقی همراه بوده سازمان تنظیم مقررات با چه تضمینی قرار است به شروع فعالیت اپراتورهای مجازی مجوز دهد؟ همچنین چه تضمینی وجود دارد که اپراتورهای فعال زیرساخت‌های خود را در اختیار این اپراتورهای مجازی جدید

بگذارند؟

اپراتورهایی برای ایجاد رقابت و افزایش کیفیت

شاید بد نباشد قبل از پیدا کردن جواب سوال‌های اشاره شده بدانیم اپراتور مجازی تلفن همراه چیست و چه کاری انجام می‌دهد.

اپراتور مجازی تلفن همراه (Mobile Virtual Network Operator) یا MVNO‌ اپراتور تلفنی است که دارای امکانات شبکه‌ای به صورت فیزیکی برای ارسال مکالمات و داده‌ها نیست. این نوع اپراتور با امضای قرارداد با یک اپراتور دیگر که دارای امکانات فیزیکی برای ارسال مکالمات و داده‌ها است، این خدمات را به صورت عمده خریداری می‌کند، سپس با نشان تجاری و برند خود اقدام به فروش خدمات تلفن همراه در بازار خرده‌فروشی می‌کند. راه‌اندازی اپراتورهای مجازی تلفن‌همراه پروژه‌ جدیدی نیست و سال‌هاست که در کشورهای مختلف جهان اپراتورهای مجازی مختلفی در حال فعالیت ‌هستند. اما اولین اپراتور مجازی تلفن‌همراه در سال ۱۹۹۹ در انگلستان و توسط شرکت Virgin Mobile UK راه‌اندازی شد. براساس آخرین گزارش‌ها از اکتبر سال ۲۰۱۲ تاکنون ۶۳۴ اپراتور مجازی فعال در سراسر جهان مشغول به کار هستند.

اما زمزمه راه‌اندازی اپراتور مجازی در ایران از اردیبهشت ماه سال جاری شنیده شد و در نهایت در اوایل آبان‌ماه سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی (رگولاتوری) خبر از تدوین مقررات برای فعالیت این اپراتورها در کشور داد. اما چه چیز باعث شده تا این سازمان به فکر فعال کردن اپراتورهای مجازی تلفن‌همراه در کشور بیفتد. صادق عباسی‌شاهکوه، معاون بررسی‌های فنی و صدور پروانه رگولاتوری، در گفت‌و‌گو با روزنامه «دنیای اقتصاد» در این خصوص می‌گوید: «هدف سازمان برای راه‌اندازی چنین اپراتورهایی کاملا روشن است. هدف، ایجاد رقابتی است که به دنبال خود افزایش کیفیت خدمات و کاهش قیمت را در بازار موبایل به دنبال داشته باشد.» وی در ادامه می‌افزاید: «یکی از روش‌های ایجاد رقابت افزایش بازیگران است اما از آنجا که در شرایط فعلی شروع به فعالیت اپراتوری که بخواهد خودش شبکه اختصاصی داشته باشد هزینه بالایی دارد پس بهترین کار استفاده از اپراتورهای مجازی است؛ اپراتورهایی که فعالیتشان در کشورهای مختلف دنیا نشان داد، ما را می‌توانند به اهدافمان برای افزایش کیفیت سرویس و کاهش قیمت برسانند.» به باور عباسی، حسن اصلی این اپراتورها این است که چون حرفه‌ای هستند به واسطه‌ای بین مردم و اپراتورها تبدیل می‌شوند و می‌توانند کیفیت بهتری را دریافت و به کاربران ارائه کنند.

وی در پاسخ به این سوال که چه تضمینی برای ارائه خدمات از طرف اپراتورهای فیزیکی به این اپراتورها وجود دارد، می‌گوید: «طبیعی است که در قدم اول اپراتورهای فیزیکی راغب به پیاده‌سازی این طرح نباشند اما سازمان از دو اهرم الزام و تشویق استفاده خواهد کرد. الزامات مورد نیاز برای فعالیت اپراتورهای مجازی دراصلاح پروانه‌های نسل سوم تلفن همراه دیده شده است و اپراتورهای فعال در این بخش باید فضای لازم را برای فعالیت اپراتورهای مجازی در نظر بگیرند. اما اگر بازهم اپراتورهای فیزیکی مایل به کمک نباشند از اهرم تشویقی هم در این طرح استفاده می‌کنیم.» عباسی با بیان اینکه هنوز این اهرم‌های تشویقی به صورت کامل استخراج نشده‌اند اما اعلام می‌کند که یکی از این راه‌های تشویقی می‌تواند پرداخت سهم کمتر از درآمدشان به دولت باشد.

براساس آنچه این مقام رگولاتوری اعلام می‌کند برای پیاده‌سازی این پروژه در کشور، از تجارب کشورهایی نظیر آلمان، انگلیس و مالزی استفاده شده است. همچنین هیچ محدودیتی در تعداد فعالان در بخش اپراتورهای مجازی وجود ندارد و براساس پیش‌بینی‌های این سازمان در قدم اول شاید حدود ۱۵ اپراتور مجازی در کشور شروع به فعالیت کنند که درنهایت شرایط بازار رقابتی مشخص می‌کند که چه تعداد از آنها در بازار به کار خود ادامه دهند. همچنین سازمان تنظیم امیدوار است اپراتورهای مجازی از سال آینده کار خود را آغاز کنند.

مخالفان و موافقان یک پروژه

راه‌اندازی اپراتورهای‌ مجازی تلفن‌همراه،‌ همچون اکثر طرح‌های حوزه ICT‌ موافقان و مخالفان خود را دارد. موافقانی که معتقدند ورود این اپراتورهای مجازی می‌تواند مشکلات چند سال اخیر در بخش تلفن‌همراه را کاهش دهد و فضای رقابت را داغ کند و مخالفانی که بر این باورند ورود سازمان تنظیم به این طرح با توجه به ضعف این سازمان در نظارت بر فعالیت اپراتورها، می‌تواند تجارب تلخ فعالیت اپراتورهایی نظیر تالیا را زنده کند.

مسعود داوری‌نژاد، رئیس سابق سازمان تنظیم‌مقررات و ارتباطات رادیویی، با اشاره به طرح‌های ناموفقی مانند تالیا و عدم موفقیت سازمان تنظیم در نظارت همه‌جانبه روی حوزه ICT‌ اعلام می‌کند که کشور نیازی به اپراتور مجازی ندارد. او براین باور است که به جای اینکه سازمان تنظیم خود در این پروژه دخالت کند باید راه‌اندازی این نوع اپراتورها را به خود اپراتورهای موبایل فعلی بسپارد. وی راه‌اندازی اپراتور مجازی را جزو تصمیمات داخلی یک اپراتور می‌داند.

داوری‌نژاد با اعلام اینکه سازمان تنظیم در حال حاضر قدرت کنترل روی برخی اپراتورهای موبایل را ندارد، می‌گوید: «برای اثبات این ادعا کافی‌است نگاهی به سرنوشت اپراتور تالیا بیندازید؛ اپراتوری که قرار بود سیستم پری‌پید (اعتباری) شرکت مخابرات باشد اما با این حال مخابرات در پاره‌ای مواقع حاضر به سرویس‌دهی به آن نشد و حالا می‌بینیم که این اپراتور در چه وضعیتی به سر می‌برد. در همین زمینه هم سازمان تنظیم مقررات نتوانست مخابرات را مجاب به همکاری کند.»

به باور وی در شرایط فعلی که نظارت و کنترل قدرتمندی روی اپراتورهای ارتباطی صورت نمی‌گیرد و با وجود پروانه و قوانین مشخص، برخی اپراتورها هر کاری که بخواهند می‌کنند، نمی‌توان انتظار داشت یک اپراتور جدید وارد میدان شود و با خیال راحت در این بخش سرمایه‌گذاری کند.

اما صادق عباسی شاهکوه، معاون بررسی‌های فنی و صدور پروانه رگولاتوری، در واکنش به این اظهارات و برخی بدبینی‌ها به خاطر تجارب ناموفق گذشته اعلام می‌کند که همه طراح‌ها و پروژه‌ها قرار نیست شبیه به گذشته اجرا شود و نمی‌توان به خاطر برخی اشتباهات تمام پروژه‌ها را زیر سوال برد، چرا که سازمان تنظیم با قدرت و براساس مسوولیت‌هایش در حال پیش‌روی است.

در حالی که برخی چندان به اجرای این پروژه خوش‌بین‌ نیستند، اما افرادی هم هستند که شروع به فعالیت اپراتور مجازی در کشور را ضروری دانسته و اعلام می‌کنند که فعالیت این نوع اپراتورها باعث می‌شود کاستی‌های سال‌های گذشته در بخش سرویس‌دهی تلفن‌همراه برطرف شود. در همین زمینه یک فعال حوزه موبایل می‌گوید: «بحث اصلی در این زمینه این است که بازار ما قابلیت پذیرش این اپراتور را دارد و نمی‌توان به خاطر برخی مشکلات در گذشته به طور کل گفت هیچ پروژه دیگری نباید راه‌اندازی شود. همچنین تجربه کشورهای گوناگون نشان داده که هرچقدر حضور اپراتورهای مجازی در یک کشور بیشتر شده رضایت مشتریان نیز به همان میزان افزایش پیدا کرده است.» وی بر این باور است که با فعالیت اپراتورهای مجازی انحصار نسبی بین دو اپراتور اول و دوم نیز شکسته شده و مردم حق انتخاب‌ زیادی خواهند داشت و می‌توان گفت تجربه موفق ورود اپراتوردوم در سال‌های گذشته مجددا تکرار می‌شود.

این فعال حوزه موبایل تاکید می‌کند بسیاری از مشکلاتی که برای اپراتورهایی مانند تالیا ایجاد شده ربطی به سازمان تنظیم مقررات نداشته؛ چرا که موضوعات داخلی خود این اپراتور و همچنین شرایط اقتصادی کشورنیز در عملکرد ضعیف این اپراتور دخیل بوده است. این فعال بخش موبایل، اما در نهایت بر این باور است که موفقیت فعالیت اپراتورهای مجازی در کشور در نهایت به نظارت دقیق سازمان تنظیم مقررات بستگی دارد و اینکه با استفاده از تجربه‌های بد گذشته راه برای موفقیت این طرح

هموار شود.