دنیای اقتصاد: فیلترینگ اینترنت یکی از پربحث‏ترین و پرمناقشه‏ترین بحث‏های اینترنتی داخل کشور بوده است. انتقادهای اخیر برخی اعضای شورای‌عالی مجازی به افزایش پهنای باند اینترنت بیش از آنکه موضوع را به سمت بخش‏های مرتبط با زیرساخت‏های اینترنتی ببرد، بار دیگر همه را متوجه فیلترینگ می‏کند. سیستم ناکارآمد فیلترینگ ایران تقریبا همه را کلافه کرده است. حتی کسانی که خود این سیستم را طی یک دهه اخیر توسعه داده و حمایت کرده‏اند حالا به منتقدان آن تبدیل شده‏اند و از طرف دیگر هم مردم نیز به‌عنوان استفاده‏کنندگان از اینترنت مزه فیلترینگ اشتباهی و سخت‏گیرانه را چشیده‏اند. در زمانی نه چندان دور موضوع فیلترینگ به بحث‏های امنیتی پیوند زده می‏شد تا کمتر انتقادی را به سمت آن متوجه کند، اما حالا به نظر می‏رسد بحث فرهنگی و اخلاقی اینترنت باردیگر مطرح شده است. این بحث اما در فضای کشور ما بی‌سابقه نیست. در هنگام ورود اینترنت به کشور نیز مشابه چنین بحث‏هایی وجود داشت. موافق و مخالف ورود اینترنت به کشور با هم بحث می‏کردند و سرانجام تصمیم به استفاده از این شبکه بین‏المللی رسید.

فیلترینگ و دو دیدگاه

رئیس‌جمهور همین چند روز قبل در سخنانی گفت که شما فیلتر می‏کنید و آنها فیلترشکن می‏سازند. انتقاد مرد اول دولت نه به سیستم فنی که به نگاه حذفی نسبت به ورود و توسعه رویدادها و نوآوری‏های تکنولوژی ‏است. مثال‏هایی در این زمینه وجود دارد از تلگراف و تلفن و فاکس و ویدئو گرفته تا ماهواره و حتی همین اینترنت که در بدو امر با مخالفت روبه‌رو شدند، اما سرانجام همه این تکنولوژی‏ها توسط مردم مورد استفاده قرار گرفت و بسیاری از آنها قانونی شد. صحبت موافقان توسعه اینترنت و شبکه‏های ارتباطی از جمله رئیس‌جمهور روشن است آنها معتقدند که روش‏های پیشین برخورد با پدیده‏های جدید جواب نداده است. فیلترینگ امروزه حتی توسط اعضای هیات دولت دور زده می‏شود و استفاده برخی وزرا و وزارتخانه‏ها از شبکه‏های اجتماعی فیلترشده چیز عادی است.

بحث‏های اخلاقی اما همچنان پاشنه‌آشیل توسعه ارتباطات در کشور ما محسوب می‏شود. این بحث‌ها با توجه به حساسیت‏های جامعه مذهبی ایران می‏تواند موجب مسدود شدن یا به تاخیرافتادن عرضه تکنولوژی‏های جدید شود این هشداری بود که حتی در سخنان برخی اعضای شورای عالی مجازی هم دیده می‏شد.

در دولت محمود احمدی‏نژاد حتی مسوولان ارتباطی تمام تلاش خود را برای بدگمانی جامعه نسبت به تکنولوژی انجام دادند، در حالی که وظیفه آنها درست برخلاف این بود.

از جانب مردم اما هم بحث‏های اخلاقی و هم استفاده از تکنولوژی مهم است. فیلترینگ ناکارآمد هیچ کدام از این دو نیاز امروز مردم را پوشش نمی‏دهد، اما خبر خوب اینکه بحث فیلترینگ به مجرای اصلی خودش یعنی مباحثه فرهنگی بازگشته است.

ضعف‏های فیلترینگ فعلی کجا است؟

مشخص است که تضاد دیدگاه‏ها مهم‌ترین دلیل اختلاف دیدگاه‏ها در مورد فیلترینگ است. در کشور ما هم‌اکنون هم دیدگاه‏های مربوط به توسعه شبکه‏های اجتماعی و ابزارهای ارتباطی قوی و پررنگ است و هم بحث‏های اخلاقی و تاثیرات مربوط به آن طرفداران قدرتمند و با نفوذی دارد. برخی سیاست‏گذاری‏های نادرست در زمینه فیلترینگ بر آتش این اختلاف‏ها دمیده و دیدگاه‏های افراطی را تقویت کرده است.

بحث فیلترینگ اما یک بحث کاملا جهانی است. بسیاری از کشورهای جهان با پدیده‏های جدید جهانی و نه لزوما اینترنت مشکلات و چالش‏های خود را دارند. این حتی شامل کشورهای پیشرفته هم می‌شود؛ مهم اما پیدا کردن راه‏حل‏هایی است که کمترین هزینه و ضرر را به جامعه تزریق کند. فیلترینگ فعلی امروزه امکان دسترسی بسیاری از مردم به سایت‏های مفید و سرویس‏های کاربردی را گرفته است. بخش عمده این قطع دسترسی تنها به دلیل وجود یک یا چند محتوای نامطلوب روی یک سرویس بوده است اما به دلیل عدم توانایی فنی تمام یک سرویس مسدود شده است.

از طرف دیگر مردم ایران تحت تحریم‏های اینترنتی شدیدی نیز هستند. این تحریم‏های اینترنتی اجازه دسترسی کاربران ایرانی به بسیاری از بانک‏های اطلاعاتی را هم گرفته است. از این رو استفاده از فیلترشکن لزوما به معنای دور زدن فیلترینگ نیست بلکه در بسیاری اوقات دور زدن تحریم‏های اینترنتی هم صرفا با فیلترشکن‌ها ممکن است.

نکته قابل توجه برای یک فیلترینگ یکپارچه برای همه مردم این است که همه مردم لزوما با هم مساوی نیستند. در واقع امروزه فیلترینگ یکپارچه دسترسی‏های یک استاد دانشگاه و یک دانش‏آموز را یکسان می‏بیند.

فیلترینگ خانگی؛ راه‌حل؟

در بسیاری از کشورهای دنیا مرجع اصلی فیلترینگ نه دولت که خانواده‏ها هستند. در واقع نهاد خانواده می‏تواند در صورت دریافت آموزش‏های لازم بخش قابل توجهی از مشکلات اخلاقی یک بحث فرهنگی را حل کند. این موضوع نه لزوما در مورد اینترنت که در مورد هر ناهنجاری اجتماعی قابل تعمیم است. آسیب‏پذیرترین بخش‏های جامعه کودکان هستند و خانواده‏ها با روش‏های خود آنها را از گزند آسیب‏هایی که ممکن است در خیابان و جامعه با آنها روبه‌رو شوند دور می‏کنند. همین موضوع در مورد اینترنت هم می‏تواند مصداق داشته باشد.

در صورتی که والدین آموزش‏های لازم برای کنترل‏های اینترنتی را فراگرفته باشند می‏توانند به راحتی فیلترینگ را از داخل خانه‏ها اعمال کنند و این اختیار عمل باعث رفع دغدغه‏های اخلاقی جامعه از مواجهه با یک ابزار ارتباطی می‏شود.

واقعیت این است که بر اساس آمارها از تمام محتوای اینترنت تنها کمتر از ۲ درصد آن را محتوای غیراخلاقی تشکیل می‏دهد. فیلترینگ خانگی امروزه در بسیاری از کشورهای جهان که دغدغه‏های اخلاقی آنها کمتر از ما نیست وجود دارد و مورد استفاده قرار می‏گیرد.

راه‏حل‏های اشتباه

دولت احمدی‏نژاد طی هشت سال تمام تلاش خود را برای ایجاد یک شبکه فرضی به نام اینترنت ملی کرد. راه‏حلی که در مقابل اینترنت جهانی ارائه شده بود. این راه حل هیچ گاه از روی کاغذ فراتر نرفت چراکه اساسا ایجاد یک شبکه داخلی بسته در عصر ارتباطات نوعی خودتحریمی است. اینترنت مثل یک بزرگراه اطلاعاتی است که همه نوع اطلاعاتی در آن می‏گذرد. به جای آنکه در مسیر بزرگراه قرار بگیریم و استفاده مورد نیاز خود را از این بزرگراه ببریم با بستن آن هیچ کمکی به توسعه کشور نکرده‏ایم. مسیر توسعه تکنولوژیک امروزه توسعه پهنای باند و افزایش سرعت اینترنت و دسترسی بهتر و ارزان شهروندان به ابزارهای ارتباطی است. تولید محتوای بومی برای عرضه روی اینترنت یک استراتژی درست و دقیق در این عرصه است اما بعد از این تولید محتوای جهانی، مسیر ایجاد شرکت‏های بزرگ و تقویت اقتصاد و بهبود کیفیت زندگی شهروندان است.

از طرف دیگر در نظر گرفتن دغدغه‏های اخلاقی جامعه هم یکی از مهم‌ترین راهبردهای توسعه تکنولوژیک در ایران است. مشخص است که برخی با سوءاستفاده از این دغدغه ‏اخلاقی به دنبال منافع خود هستند اما کسانی که در مسیر مدافعان توسعه در این بخش هستند، نمی‏توانند بی‌توجه به ایجاد راه‏حل‏هایی برای رفع این دغدغه‏ها پیش بروند.