سونیتا سراب‌پور «لغو تحریم‌ها سبب رشد صنعت مخابرات کشور می‌شود» این تیتر یکی از خبر‌هایی است که در اواسط فروردین ماه سال جاری بر خروجی برخی خبرگزاری‌ها قرار گرفت.
اما درست دو سال قبل از این خبر و درحالی که تحریم‌های بین‌المللی سنگینی علیه بخش‌های مختلف کشور از جمله صنعت مخابرات ایران کلید خورد، رضا تقی‌پور، وزیر ارتباطات سابق، اظهار کرده بود که این تحریم‌ها می‌تواند به فرصتی برای تولیدکنندگان تجهیزات صنعت مخابرات کشور تبدیل شود. در آن زمان و به باور وی، تحریم‌ها فرصتی برای تولیدکننده داخلی بود تا بتواند تهدید را به فرصت تبدیل کرده و به سرعت جای محصولات وارداتی را بگیرد. فرصتی که همان زمان از سوی تولیدکنندگان داخلی تجهیزات مخابراتی، به نوشدارویی بعد از مرگ سهراب تشبیه شد. این گروه از تولیدکنندگان دلیل این تشبیه خود را
بسته شدن کارخانه‌های فعال در این حوزه، ورشکستگی فعالان و خروج برخی از آنها از بازار، حاکم شدن بیش از ۷۰ درصد تجهیزات مخابراتی کشور از شرکت‌های خارجی و مخصوصا چینی‌ها، عقب ماندن تولیدکنندگان داخلی از تکنولوژی‌های روز، خروج نیروهای نخبه از کشور و... طی یک دهه گذشته اعلام کردند. به باور آنها با این اوضاع و عقب ماندن از تغییرات تکنولوژی‌های روز صنعت مخابرات دولتمردان نمی‌توانند انتظار داشته باشند که در یک مدت کوتاه تولیدکنندگان تجهیزات مخابراتی تحریم‌ها را به فرصت تبدیل کنند. اما حالا هم که برخی تحریم‌های این حوزه لغو شده، تولیدکنندگان تجهیزات مخابراتی باز هم همین نظر را دارند و اعلام می‌کنند که اوضاع برایشان نه تنها فرقی نمی‌کند که بدتر از گذشته هم می‌شود.
امیدهای، نا‌امید شده
وقتی دوسال‌پیش و به دنبال تحریم‌های بین‌المللی در بخش مخابرات، مسوولان مختلف اعلام کردند که این تهدیدات می‌تواند به فرصتی برای تولید‌کنندگان تجهیزات مخابراتی داخلی تبدیل شود در همان زمان تولید‌کنندگان این بازار که شاید تا این زمان از بازار خارج شده باشند اعلام کردند که با این صحبت‌ها نمی‌توان ضرباتی که طی این سال‌ها به تولیدکنندگان این بازار وارد شده است را جبران کرد، چرا که شرکت‌های تولیدکننده تجهیزات داخلی مانند گلدان گلی هستند که سال‌ها است به آنها آب نرسیده است.
در همین راستا نیز مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به وضعیت وخیم تولید‌کنندگان تجهیزات مخابراتی پرداخت و اعلام کرد که در حال حاضر صنعت تولید تجهیزات مخابراتی کشور با چالش‌های عمده‌ای روبه‌رو است که برخی از این چالش‌ها از فقدان برنامه شرکت مخابرات ایران و شرکت ارتباطات زیرساخت برای مهاجرت به فناوری‌های روز و فقدان هماهنگی میان وزارتخانه‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات و صنایع و معادن، علوم تحقیقات و فناوری و بازرگانی در برنامه‌ریزی‌هایICT کشور، عدم توجه لازم به بخش تحقیق و توسعه صنایع مخابرات، قطبی شدن فناوری‌ها در جهان، عدم رعایت قانون حداکثر استفاده از توان فنی و صنعتی کشور ناشی می‌شود.
اما آیا اعمال تحریم‌های بین‌المللی کمکی به تولید کنندگان این بخش کرده است.
کامران مجد‌منش، نایب رئیس سندیکای صنعت مخابرات ایران، در خصوص وضعیت شرکت‌های تولید‌کننده تجهیزات مخابراتی به دنبال اعمال تحریم در این حوزه می‌گوید: «برخلاف آنچه پیشتر ادعا می‌شد که تحریم می‌تواند به نفع تولید‌کنندگان تجهیزات مخابراتی تمام شود باید بگویم که تحریم هیچ کمکی به فعالان این عرصه نکرد. چرا که اصولا به‌دلیل مدیریت غلط و نبود سیاست‌گذاری مشخص برخی تولید‌کنندگان تجهیزات مخابراتی از این بازار خارج شده و به‌کار دیگری مانند کابینت‌سازی‌ روی آورده‌اند.» وی در ادامه می‌افزاید: «زمانی تولیدات ما در این بخش کیفیت بالایی داشت و فعالان این عرصه تجهیزات اصلی بخش مخابراتی از سوئیچ‌های پرظرفیت تا رادیوهای پرظرفیت را تولید می‌کردند، اما با ورود محصولات چینی که قیمتی کمتر از تجهیزات تولیدی داخلی داشتند مسوولان مخابراتی و زیرساختی کشور به سمت خرید محصولات چینی روی آورده و با این کار کم کم تولید‌کنندگان ایرانی را از این بازار خارج کردند.» وی تصریح می‌کند که اعتراضات سندیکا به دفتر ریاست‌جمهوری، وزارت صنعت و معدن، سازمان مدیریت برنامه‌ریزی نیز راه به جایی نبرد تا جایی که در حال حاضر شاهد حضور بالای ۷۰ درصدی محصولات چینی در بازار هستیم و سهم تولیدکنندگان ایرانی تنها در ساخت قوطی و جعبه تجهیزات مخابراتی خلاصه می‌شود. مجدمنش تایید می‌کند که در حال حاضر بسیاری از شرکت‌های تولیدکننده به‌دلیل ورشکستگی امکان پرداخت هزینه محققان خود را نداشته و به همین دلیل نیروهای حرفه‌ای خود را از دست داده‌اند. در نتیجه همین امر اعمال تحریم‌ها باعث نشد که این تولید‌کنندگان خود را با تکنولوژی‌های روز هماهنگ و دست به تولید تجهیزات مخابراتی مورد نیاز کشور بزنند.
در همین زمینه دکترعلی‌فتوت، استادیار دانشکده برق دانشگاه شریف و یکی از فعالان این حوزه می‌گوید: «طی ۸ سال گذشته تمام تولیدکنندگان سیستم مخابراتی داخلی تا حد مرگ ضعیف شده و برخی از این بازار خارج شدند. همچنین گروهی هم که به فعالیت خود ادامه دادند بیشتر در بحث جعبه و قوطی سازی و در واقع کارهای ابتدایی و ظاهری مشغول به‌کار هستند. در چنین شرایطی اعلام می‌شد که تحریم به نفع این تولیدکنندگان است. تولیدکنندگانی که دیگر وجود ندارند و به خاطر سوءمدیریت نابود شده‌اند.» براساس اظهارات وی زمانی تحریم می‌توانست به نفع شرکت‌های تولیدکننده ایرانی تمام شود که از آنها حمایت و سرمایه‌گذاری‌های لازم به حوزه‌کاریشان تزریق می‌شد. فتوت تاکید می‌کند که در حال حاضر به‌دلیل عدم فروش تجهیزات شرکت‌های داخلی، محصولات این شرکت‌ها از نظر دانش فنی و هماهنگی با تکنولوژی روز بسیار عقب هستند و نمی‌توان این امید را داشت که این شرکت‌ها بتوانند چرخه تولید خود را راه‌اندازی کنند.
در انتظار برون رفت از بحران
براساس آمارها و گزارش‌های انجام شده تا پیش از اعمال تحریم‌های بین‌المللی نزدیک به ۷۰ درصد تجهیزات مخابراتی مورد نیاز کشور از طریق شرکت‌های خارجی از جمله هوآوی، نوکیا- زیمنس، سامسونگ، ‌اریکسون و zte تشکیل می‌شد. شرکت‌هایی که در حال حاضر و بعد از تحریم تنها براساس قرار داد خود با شرکت‌های ایرانی خدمات رسانی می‌کنند. بعد از خروج رسمی برخی از این شرکت‌ها از کشور به گمان بسیاری از کارشناسان، تولیدکنندگان ایرانی می‌توانستند خودی نشان دهند و سهم خود را از این بازار پس بگیرند. اما این اتفاق تاکنون رخ نداده است. به گفته بسیاری از شرکت‌های فعال در حوزه تولید تجهیزات مخابراتی، خروج شرکت‌های خارجی تغییر رفتاری در بین اپراتورهای مخابراتی کشور ایجاد نکرده است و هنوز نیز اپراتورهای مخابراتی برای خرید تجهیزات موردنیاز خود از کشورهای خارجی و مخصوصا چینی‌ها پافشاری می‌کنند، اما حالا که برخی تحریم‌های این حوزه لغو یا در آستانه لغو است، چه سرنوشتی در انتظار تولید‌کنندگان داخلی این بازار است. به باور فتوت، یکی از فعالان تولیدکننده تجهیزات مخابراتی، اعمال و لغو تحریم‌ها تاثیری در کار فعالان این عرصه نخواهد گذاشت و شرایط را تنها بدتر می‌کند. در واقع حالا هم که قرار است تحریم‌ها لغو شود، این تولید‌کنندگان تنها نقش یک تماشاچی را در کشور بازی‌خواهند کرد که راه به جایی نمی‌برند. فتوت تنها راه برگشت فعالان تولیدکننده تجهیزات مخابراتی به بازار را حمایت همه جانبه دولت، در نظر گرفتن تسهیلات و پرداخت وام‌‌های بلاعوض به این گروه اعلام می‌کند.
در مقابل این اظهارنظر کامران مجدمنش، نایب رئیس سندیکای صنعت مخابرات ایران، اعلام می‌کند که اگر تحریم‌ها برداشته و جنس‌های آماده وارد کشور شود؛ قطعا این امر تیر خلاصی به تولید‌کنندگان این بازار خواهد بود. وی پیشنهاد می‌کند که برای جلوگیری از این اتفاق بهتر است دولتمردان به روشی که هم‌اکنون کشور‌های در حال توسعه‌ای مانند ترکیه و پاکستان استفاده می‌کنند، روی آورند. وی در این خصوص می‌گوید: «باید تجهیزات مخابراتی مورد نیاز به صورت مشارکتی بین کشور ایران و کشور خارجی وارد کشور شود. در واقع محصولات خارجی از طریق کارخانجات ایرانی وارد کشور و توزیع شوند تا از این طریق هم انتقال تکنولوژی صورت بگیرد و هم اشتغالزایی شود.»
وی با ابزار امیدواری از اجرای وعده‌های دولت تدبیر و امید در حمایت از تولید‌کنندگان، تاکید می‌کند که اگر واردات تجهیزات خارجی از طریق کارخانجات داخلی صورت بگیرد، هم می‌توان نیازهای داخل کشور را برطرف کرد و هم به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و استراتژیک می‌توان تجهیزات مورد نیاز کشورهای منطقه را تامین کرد.