شهرام شریف - امروزه تقریبا همه بر این موضوع اتفاق نظر دارند که قیمت اینترنت در ایران در مقایسه با کشورهای همسایه گران‌تر است و این موضوع مهم‌ترین چالش پیش روی توسعه اینترنت در کشور است. با این حال اگر نگاهی به معماری و چینش شبکه اینترنت (نه فقط از منظر فنی) در ایران بیندازیم می‌توان مجموعه‌ای از عوامل را برای تعیین قیمت اینترنت موثر دانست که بدون اصلاح آنها انتظار برای کاهش معقول قیمت اینترنت تلاشی محتوم به شکست است.
زیرساخت و تجارت پهنای باند
در مورد انحصار پهنای باند توسط شرکت ارتباطات زیرساخت زیاد گفته‌اند و شنیده‌ایم. همه می‌دانند شرکت دولتی ارتباطات زیر ساخت یکی از مهم‌ترین دلایل گرانی اینترنت در ایران است. این شرکت انحصار خرید و فروش پهنای باند در کشور را در اختیار خود دارد. بسیاری عقیده دارند این شرکت دولتی برای کسب سود بیشتر (با قراردادهای قدیمی گران با شرکت‌های خارجی ارائه‌دهنده پهنای باند) اینترنت را گاه تا ده‌ها برابر بیشتر از قیمت واقعی آن به شرکت‌های خدمات‌دهنده اینترنت می‌فروشد. اگر واقعا قیمت اینترنت آنچنان که مدیران شرکت‌های خصوصی اینترنت می‌گویند در مرز بسیار پایین‌تر از قیمتی باشد که شرکت زیرساخت ارائه می‌کند، باید گفت کاربران ایرانی بیش از آنکه پول به پهنای باند اینترنت داده باشند پول اضافه به یک شرکت دولتی داده‌اند که این نوع درآمد هیچ توجیه اقتصادی و منطقی ندارد. مدیران زیرساخت در تمام این سال‌ها گران خریدن پهنای باند را تکذیب کرده‌اند اما در عین حال راهی هم برای سنجش این اعتراض ارائه نداده‌اند. در واقع اگر فرصتی برای یک خرید پایلوت (فرض کنید توسط کنسرسیومی از شرکت‌های خدمات‌دهنده اینترنت) ایجاد شود می‌توان درستی یا اشتباه این ادعا را مورد بررسی قرار داد.
درآمدسازی از شبکه انتقال
اینترنت برای آنکه توسط شرکت‌های اینترنتی به کاربران نهایی برسد باید درون کشور در یک شبکه انتقال قرار بگیرد. امروزه انحصار شبکه انتقال در اختیار شرکت ارتباطات زیرساخت و شرکت مخابرات ایران است. از خصوصی‌سازی پربحث و حاشیه مخابرات که بگذریم باید گفت خصوصی اعلام شدن مخابرات عملا منافع این شرکت را مقابل سایر بازیگران اینترنت در کشور قرار داده است. حالا شرکت مخابرات که بخشی از شبکه انتقال (مثل مراکز مخابراتی که برای ارائه خدمات اینترنتی ADSL ضروری‌اند) را در اختیار دارد می‌تواند با تغییر در تعرفه‌های انتقال (چنان‌که اخیرا شاهد آن هستیم) یا ایجاد مشکل یا بوروکراسی پیچیده برای نصب تجهیزات شرکت‌های خصوصی در مراکز مخابراتی (که در این مورد هم زیاد شکایت شنیده‌ایم) عملا راه را بر رقیبان خود تنگ کند. امروزه یک شرکت اینترنتی برای انتقال پهنای باند از یک شهر به یک شهر دیگر گاه باید چندین تعرفه انتقال بپردازد و گاه برخی از این انتقال‌ها بین دو اتاق (در برخی مراکز زیرساخت و مخابرات هنوز در یک ساختمان هستند) انجام می‌شود.
فاکتورهای موثر دیگر
جالب است که تاثیر قیمت برق بر قیمت اینترنت چیزی حدود ۱۰ درصد است. بخش عمده مراکز و تجهیزات اینترنتی نیاز به برق زیادی برای تامین انرژی دارند و حالا با توجه به افزایش ۲۵ درصدی قیمت برق (که ظاهرا از اسفندماه اعمال می‌شود) عملا می‌توان گفت به‌تنهایی این فاکتور می‌تواند باعث افزایش قابل توجه قیمت اینترنت و بی‌اثر شدن کاهش قیمت پهنای باند (که گفته می‌شود آن هم چیزی حدود ۲۰ درصد کل قیمت تمام شده اینترنت است) شود. به جز اینها می‌توان هزینه‌های دیگری مثل هزینه نیروی انسانی (شاغل در شرکت‌های اینترنتی) هم در نظر گرفت. موضوع مهم دیگر چرخش اطلاعات محلی در داخل کشور و دریافت هزینه آن از مشترکان است. درحالی‌که بخش عمده اطلاعات مورد نیاز کاربران داخلی اطلاعات محلی و داخلی است، اما کاربر ایرانی در حال پرداخت قیمت دسترسی به اطلاعات محلی با تعرفه اینترنت بین‌الملل است. در واقع دیدن مثلا یک کلیپ روی سایت ایرانی که سرور آن نیز در داخل کشور وجود دارد کاملا معادل با قیمت دیده شدن یک کلیپ روی یک سایت خارجی است. دلیل این است که شبکه زیرساخت کشور هیچ تفکیکی برای انتقال دیتای محلی و دیتای بین‌الملل قائل نمی‌شود و هزینه انتقال هر نوع دیتا را بر اساس تعرفه بین‌الملل محاسبه می‌کند. به این ترتیب کاربران ایرانی مابه‌التفاوت قیمت انتقال بین‌الملل به محلی را به زیرساخت می‌پردازند.
نکته آخر
اینترنت در ایران بدون وجود بازیگران قوی و قدرتمند (اعم از مخابرات و سایر شرکت‌های اینترنتی) تجاری نشده و قیمت آن بدون مقررات‌گذاری مناسب و اصلاح فرآیندهای هزینه‌بر و انحصارساز کاهش نمی‌یابد. اگر عزم دولت و به خصوص وزارت ارتباطات بر توسعه بازار و کاهش قیمت اینترنت است در کنار کاهش قیمت پهنای باند زمینه را برای حضور بخش خصوصی واقعی در این عرصه فراهم کند. یک بازار رقابتی نیاز به دستورالعمل‌های کاهش قیمتی ندارد.