سونیتا سراب پور- «پروژه تدبیر یک با هدف توسعه پهنای باند اینترنت کشور به 4 ترابیت و توسعه شبکه IP داخل کشور با ظرفیتی بالغ بر 20 ترابیت برثانیه در شرکت ارتباطات زیرساخت کلید خورد.» این عنوان خبری است که روز یکشنبه بر خروجی سایت شرکت ارتباطات زیرساخت قرار گرفت. این پروژه در برنامه پنج ساله پنجم کشور در راستای اهداف بلندمدت توسعه ارتباطات کشور و به منظور فراهم کردن زیرساخت‌های لازم برای پیاده‌سازی دولت الکترونیک در این شرکت طراحی و در مرحله فراخوان عمومی قرار گرفته است.
پروژه‌هایی از این دست برای افزایش پهنای باند کشور و حل مشکلات سرعت اینترنت کشور اولین بار نیست که مطرح می‌شود. پیش از این نیز در دولت گذشته برنامه‌هایی برای افزایش میزان پهنای باند کشور در دستور کار قرار گرفت و در مراحلی نیز به اجرا گذاشته شد، اما در نهایت و تا کنون هیچ‌کدام از این برنامه‌ها و پروژه‌ها باعث افزایش سرعت اینترنت و جلب رضایت کاربران نهایی از سرویس‌هایشان نشده است. رویکرد دولت جدید و وزارت ارتباطات آن نیز طی چند ماه گذشته برای حل مشکل اینترنت به افزایش پهنای باند خلاصه شده است.
محمود واعظی پیوسته در گفت و گوهای مختلف خود، با اشاره به اینکه سرعت اینترنت فعلی در شأن مردم ایران نیست از برنامه‌های کوتاه‌مدت خود برای حل مشکل اینترنت کشور با افزایش پله به پله پهنای باند خبر می‌دهد. وی در آخرین اظهارنظرش در این خصوص گفته است که پهنای باند اینترنت در ابتدای دولت یازدهم ۷۱ گیگابیت بر ثانیه بود که در صد روز نخست کار وزارت ارتباطات دولت یازدهم این میزان به ۱۲۰ گیگابیت بر ثانیه رسیده و قرار است این میزان تا پایان سال به دو برابر افزایش یابد. وی همچنین وعده داده که تا پایان سال ۹۳ این رقم به ۱۰ برابر گسترش یابد.
اما در کنار تمام این وعده‌های مختلف سوالی که شاید ذهن هر کاربری را به خود مشغول کند این باشد که آیا افزایش پهنای باند کشور به دو تا ۱۰ برابر تنها راه‌حل مشکل سرعت و کیفیت اینترنت در کشور است؟
افزایش پله‌ای پهنای باند
وقتی محمود واعظی، کلید وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات را به دست گرفت یکی از وعده‌های اولیه‌اش بعد از سروسامان دادن به وضعیت داخلی وزارتخانه، حل مشکلات اینترنتی کشور بود. واعظی در مرداد ماه سال جاری و در حاشیه مراسم معارفه وعده داد که ظرف مدتی کوتاه مشکلات مربوط به اینترنت و پهنای باند برطرف شود. در ادامه واعظی در ارائه گزارش ۱۰۰ روزه از صدارتش بر وزارت ICT اعلام کرد که به وعده خود در زمینه افزایش پهنای باند عمل کرده است. در حالی واعظی افزایش پهنای باند کشور را یکی از موفقیت‌های برنامه صد روزه اول کاری‌اش می‌داند که پیش از او نیز شرکت ارتباطات زیرساخت ( تنها وارد کننده پهنای باند به کشور) پیوسته از افزایش پهنای باند بین‌المللی کشور خبر می‌داد. افزایشی که تاکنون نه باعث افزایش سرعت اینترنت کاربران شده و نه از اختلالات گاه و بیگاه و قطعی‌های شبکه اینترنت کشور کاسته است. چندی پیش وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در پاسخ به این سوال «دنیای اقتصاد» که چرا تا کنون افزایش پهنای باند اینترنت موجب کیفیت سرویس اینترنت و رضایت کاربران نشده است گفته بود :چرا پیوسته همه فکر می‌کنند که این افزایش پهنای باند موجب کیفیت و آسایش کاربران نشده است. تا قبل از این افزایش پهنای باند بسیاری از کاربران به دلیل کمبود در این بخش امکان دریافت سرویس اینترنت را نداشتند اما در حال حاضر و با برنامه پله‌ای وزارت ارتباطات برای افزایش پهنای باند تعداد کاربران سرویس اینترنت رو به افزایش است و کاربران جدیدی وارد این بازار شده‌اند. وی از مردم خواست تا به وزارت ارتباطات فرصت دهند تا خدمات اینترنت به حد قابل قبولی از نظر دسترسی و قیمت برسد.
آزاد سازی یا افزایش پهنای باند؟
اما آیا واقعا مشکل کیفیت و سرعت سرویس اینترنت کشور تنها با افزایش پهنای باند حل می‌شود؟ علی توسلی، مدیرعامل یکی از شرکت‌های خدمات اینترنتی در پاسخ به این سوال می‌گوید: «یکی از عمده ترین مشکلات کشور در زمینه اینترنت خود به خود به مشکل کمبود پهنای باند باز می‌گردد و این یک موضوع کاملا ملموس است که اگر مسوولان مربوطه بخواهند مشکل اینترنت کشور را حل کنند باید در اولین گام ضعف‌ها در بخش پهنای باند کشور را از میان بردارند.» وی در واکنش به این موضوع که چرا تا‌کنون با توجه به افزایش پهنای باند در کشور کاربران نهایی همچنان با مشکل عدم کیفیت و سرعت پایین سرویس‌اینترنتی خود مواجه هستند تصریح می‌کند:« اصولا به دلیل سرعت ورود تجهیزات و اپلیکیشن‌های جدید و وابسته به اینترنت حجم مصرف اینترنت به شدت بالا رفته است. برای مثال کاربری که سال گذشته یک گیگ ماهانه مصرف داشته است حالا این میزان مصرف به ۲ یا ۴ گیگ در ماه رسیده است. پس این میزان افزایش پهنای باندی که قبلا انجام می‌شده و تا کنون شده است پاسخگوی این قشر از جامعه نیست و در واقع تناسبی با این میزان افزایش استفاده از سوی کاربران ندارد.» به باور وی، این حدود افزایش پهنای باندی که طی چند ماه گذشته اعمال شده نمی‌تواند تغییرات اساسی را در شرایط سرعت اینترنت کشور ایجاد کند. وی تاکید می‌کند که اگر تا پایان سال همین میزان براساس وعده‌های داده شده به طور واقعی دوبرابر شود منطقا سرعت اینترنت باید به شرایط بهتری برسد. همچنین این فعال بخش اینترنتی کشور اعلام می‌کند که افزایش پهنای باند تنها یکی از پارامتر‌های مهم از حل مشکلات این بخش است. براساس اظهارات وی پارامترهای بعدی درگیر در این ماجرا این است که این پهنای باند چگونه توزیع می‌شود، به چه شرکت‌هایی ارائه می‌شود، این شرکت در نهایت این پهنای باند را چگونه به زیرمجموعه‌های خود انتقال می‌دهد و در کل شبکه انتقال به چه شکلی است. در هر کدام از این پارامترها طبعا می‌تواند مشکلاتی وجود داشته باشد که در کنار افزایش پهنای باند باید حل شود.
بسیاری از فعالان حوزه اینترنتی کشور سال‌ها است یکی از دلایل اصلی حل نشدن مشکل زیرساختی اینترنت در کشور را به وجود انحصار توزیع پهنای باند از سوی شرکت ارتباطات زیرساخت ارتباط می‌‌دهند.
به باور این گروه، افزایش پهنای باند کشور با توجه به انحصاری که در این زمینه توسط زیرساخت وجود دارد نمی‌تواند مشکل سرعت و کیفیت سرویس اینترنت در کشور را حل کند. درحقیقت این انحصار است که سبب شده قیمت‌ها بالا و کیفیت سرویس‌ها پایین باشد. سهراب فهیمی یکی از فعالان حوزه اینترنت با انتقاد از انحصار موجود در توزیع پهنای باند می‌گوید: «ورود پهنای باند باید اصولا به بخش خصوصی واگذار شود، چرا که در همه جای دنیای شرایط به این شکل هست. در نهایت زیرساخت تنها اداره کننده شرایط انتقال باشد و در فروش آن دخالت نکند.» به اعتقاد وی این درخواست فعالان حوزه اینترنتی کاملا منطقی است، چرا که زیرساخت که شرکت حاکمیتی است نباید فروشنده باشد. به باور وی فروشنده بودن زیرساخت در این عرصه مانند این است که گمرک که کنترل کننده مبادی ورودی و خروجی کالا است در کار فروش کالا هم دخالت کند.
بازبینی پروانه شرکت‌های خصوصی
فهیمی علاوه بر مشکل انحصار پهنای باند در کشور مشکل دیگر بر سر راه بهبود کیفیت و سرعت اینترنت کشور را به محدود کردن خدمات شرکت‌های بخش خصوصی ارتباط می‌دهد و می‌افزاید:« براساس قانون سازمان تنظیم مقررات، در حال حاضر تنها به۱۱ شرکت مجوز ارائه خدمات اینترنت پرسرعت داده شده و به شرکت دوازدهمی مجوز نخواهند داد. یعنی تنها چند شرکت اجازه فعالیت در این بخش را دارند این درحالی است که شاید یک شرکت جدید بتواند با کمک یک شریک خارجی وارد این بازار شود و بتواند سرویس‌های بهتر و با کیفیت‌تر از ۱۱ شرکت دیگر ارائه کند. این یعنی کل سیستم روی یک نوع محدودیت پایه‌گذاری شده است.»
وی تاکید می‌کند که بعد از حل توزیع پهنای باند در کشور و افزایش منطقی در این زمینه باید پروانه‌های بخش خصوصی فعال در حوزه اینترنت کشور نیز بازبینی شود. فهیمی در این خصوص می‌گوید:« مجوز ارائه سرویس اینترنت در کشور ما درست نیست. در کشور ما گفته می‌شود که یک عده اجازه ارائه اینترنت پرسرعت از طریق ADSL را دارند، یک عده از طریق وایمکس و یک عده هم از طریق GPRS‌ و... درو اقع مجوزها در کشور ما برای تکنولوژی بیس یا شرکت بیس تعریف شده‌اند این در حالی است که در هیچ جای دنیا این گونه نیست. در کشورهای دنیا مجوزی تعریف می‌شود که عمومی است. یعنی شرکت هدفش ارائه اینترنت از طریق هر بستری است که می‌تواند.» به باور کارشناسان حوزه اینترنتی بعد از افزایش منطقی پهنای باند باز تعریف مجوزهای فعالان اینترنت نیز باید مورد توجه قرار بگیرد. به باور این گروه تا این مساله در این لایه حل نشود مشکلات بخش اینترنت کشور تنها با افزایش پهنای باند از بین نخواهد رفت.