م.ر.بهنام رئوف داستان استفاده از تلفن همراه در ایران هم از نظر سال ورود این فناوری به کشور و هم از منظر خدمات ارائه شده توسط اپراتورهای تلفن همراه قدمتی تاریخی دارد. اولین تلفن همراه موجود در ایران که البته شکل و شمایلی شبیه به تلفن‌های همراه امروزی ندارد، متعلق به ناصرالدین شاه بود. این تلفن که در سال 1230 تولید شده بود در سفرها همراه ناصرالدین شاه بوده و در زمان نیاز به کابل‌های کشیده شده بین راه وصل و با مخاطب مورد نظر تماس تلفنی برقرار می‌شده است.
جدا از این فاکتور تاریخی و قدمت در استفاده از تلفن همراه در ایران اما از سال ۱۳۷۲ که در حقیقت شبکه ارتباطات سیار در کشور شکل گرفت تا امروز که نزدیک به ۲۰ سال از این داستان می‌گذرد، کاربران ایرانی که اکنون نیز بر اساس آمارهای اعلام شده بالای ۶۵ میلیون نفر هستند، همچنان از نسل‌های پیشین خدمات ارتباطات سیار استفاده می‌کنند.
نسل‌های سوخته برای کاربران ایرانی
نامگذاری نسل‌های تلفن همراه عموما به تغییر ماهیت بنیادی خدمت ارائه شده توسط شبکه مخابراتی تلفن همراه اشاره دارد. در سال ۱۹۸۱ نسل اول تلفن همراه با تلفن‌های همراه آنالوگ آغاز شد، هنگامی که فناوری آنالوگ جای خود را به فناوری دیجیتال می‌داد نسل دوم تلفن همراه در سال ۱۹۹۲ آغاز شد. در سال ۲۰۰۱ یعنی زمانی که پشتیبانی از چندرسانه‌ای‌ها (مانند ارتباط تصویری) کلید خورد نسل سوم تلفن همراه شروع شد.
اولین کشوری که از شبکه ۳G به صورت گسترده و تجاری استفاده کرد، کشور ژاپن بود. در اولین روز ماه اکتبر سال ۲۰۰۱، بزرگ‌ترین شرکت مخابراتی ژاپن، ان‌تی‌تی دوکومو، سرویس‌های مخابراتی خود را به نسل سوم مجهز کرد. از سال ۲۰۰۵، شبکه‌های نسل سوم ضریب نفوذ خود را افزایش داده‌اند، یکی از علل را می‌توان در پر شدن گنجایش نسل دوم شبکه‌های مخابراتی دانست. شبکه‌های نسل دوم برای انتقال اطلاعات صوتی با سرعت پایین طراحی شده‌است. از همین رو براساس نیازهای مشترکان به ارتباطات پرسرعت‌تر، این نسل وارد عمل شد. کاربران ایرانی اما از زمان روی کار آمدن شبکه ارتباطات سیار در ایران و بعد از آن هم شبکه ایرانسل از خدمات نسل دوم و نهایتا نسل ۷۵/۲ تلفن همراه استفاده می‌کنند.برگزاری مزایده اپراتور سوم تلفن همراه در کشور این نوید را می‌داد که ایرانی‌ها هم بتوانند از خدمات نسل سوم استفاده کنند، اما در نهایت خدماتی که قرار بود از سال ۸۹ به مردم واگذار شود از سال ۹۰ و به شکل نصفه و نیمه آغاز شد. به‌طوری که اکنون و بر اساس آمارهای رسمی اعلام شده اپراتور سوم تا به حال توانسته یک و نیم میلیون مشترک برای خود جذب کند، آن هم با پشتیبانی دولت. چرا که دو سال مدت زمان انحصار این اپراتور یکبار توسط دولت قبل تا شهریورماه ۹۳ تمدید شد.
به هر حال اما محمود واعظی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در جریان سفر خود به کشور تایلند این نوید را به اپراتورهای تلفن همراه ایرانی داده بود که می‌توانند، پس از پایان انحصار اپراتور سوم خدمات نسل سوم ارائه کنند. او گفته است که اپراتورها می‌توانند در صورت علاقه‌مندی برای ارائه خدمات نسل سه و چهار اقدام کنند و توصیه می‌کنم، با توجه به اینکه در دنیا به سرعت اپراتورها در حال عبور از نسل سه به چهار هستند در ایران هم سرمایه‌گذاری‌ها بیشتر به سمت نسل چهارم برود. او تاکید کرده بود که: اکنون رایتل تا مردادماه سال آینده فرصت دارد که خود را تجهیز کند و طبق پروانه بازار را در دست بگیرد، اما به هر صورت نمی‌توان مردم و کشور را از نسل جدید خدمات که در دنیا مورد بهره‌برداری‌های مختلف قرار گرفته محروم کرد. به همین دلیل همان‌طور که پیش از این هم گفته‌ام دوره انحصار رایتل تمدید نخواهد شد. وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات گفت: اکنون مردم و کشور نمی‌توانند از نسل جدیدی از ارتباطات که در دنیا وجود دارد و بهره‌برداری‌های مختلفی از آن می‌شود، استفاده کنند.
وی افزود: همان‌گونه که اعلام کرده‌ایم، دوره انحصار رایتل را تمدید نخواهیم کرد و در پایان مدت انحصار رایتل، اجازه ارائه سرویس‌های نسل بالاتر را به اپراتورهای دیگر خواهیم داد. با این حال، اما مجید صدری در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم، درباره رویکرد رایتل نسبت به صدور مجوز نسل‌های سوم و چهارم برای دیگر اپراتورها از سال آینده اظهار کرد: بالاخره اینکه به رقبای ما این پروانه را بدهند در بازار ما هم تاثیر دارد، ولی چیزی که ما دنبالش هستیم این است که رایتل به‌دلیل تحریم‌ها و ارتباط تصویری هنوز نتوانسته بازار و جایگاه خودش را بین مردم پیدا کند.
وی افزود: بنابراین به اعتقاد من، دولت و حاکمیت باید فرصتی را در اختیار ما قرار دهند تا بتوانیم فرصت از دست رفته را جبران کنیم. مدیرعامل رایتل همچنین در پاسخ به این پرسش که زمان لازم‌الاجرا شدن پروانه رایتل از چه زمانی بوده است، گفت: شاید این خیلی مهم نباشد، بلکه چیزی که مهم است، در حال حاضر از دوره انحصار ما چند ماهی بیشتر باقی نمانده (اول شهریور ماه سال ۹۳) است.
باز هم مزایده برای نسل چهارم
درحالی که از صحبت‌های واعظی این‌طور استنباط می‌شد که اپراتورها می‌توانند پس از پایان انحصار رایتل به راحتی خدمات نسل چهارم تلفن همراه عرضه کنند، اما در این سوی ماجرا رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی اعلام کرده است که مجوزهای راه‌اندازی LET به صورت مزایده و در فضای رقابتی ارائه خواهد شد. این درحالی است که دو اپراتور اول و دوم معتقدند که در پروانه بهره‌برداری آنها اشاره‌ای به ارائه خدمات انحصاری آن هم در یک نسل خاص از شبکه مخابراتی نشده است و آنها می‌توانند به راحتی نسل‌های بالاتر را نیز عرضه کنند.
عمیدیان با یادآوری اینکه حتی در قانون برنامه‌ پنجم توسعه هم بحث گسترش خدمات باند پهن مورد توجه قرار گرفته بود، افزود: براساس قوانین این برنامه، وزارت ارتباطات مکلف است تا پایان برنامه‌ پنجم صد‌درصد کسب‌وکارها و ۶۰ درصد خانواده‌ها را از خدمات باند پهن برخوردار کند و این موضوع به معنای آن است که باید حتما نسل‌های سه و چهار تا پایان برنامه‌ پنجم ارائه شوند. وی ادامه داد: در حال حاضر در ارتباط با نسل سوم ارتباطی ما با نوعی انحصار مواجه‌ایم که این انحصار تا مرداد‌ ماه سال آینده ادامه خواهد داشت، اما پس از این تاریخ ما ملزم به ارائه خدمات باند پهن هستیم و هیچ دلیل و علاقه‌ای نمی‌بینیم که دوره‌ انحصار رایتل را بار دیگر افزایش دهیم، مگر آنکه تصمیم‌گیری‌ها در رده‌های بالادستی انجام شود که در آن صورت از اراده ما خارج است.
عمیدیان با ابراز امیدواری درباره ارائه لیسانس LET در سال آینده گفت: اکنون هم هر دو اپراتور کلان کشور آمادگی دارند که در صورت دریافت مجوز‌های لازم به ارائه خدمات نسل‌های بالاتر بپردازند. او ادامه داد: اکنون اپراتورها حدود فرکانس نسل سوم را می‌دانند و طراحی‌های خود را نیز انجام داده و بسیاری از تجهیزات را وارد کرده و برخی از آنها را نیز نصب کرده‌اند. به‌طور کلی اکنون زیرساخت‌ها آماده است و مجوز که صادر شود احتمالا ظرف مدت دو تا سه ماه این اپراتور‌ها قادر به ارائه تمام سرویس‌های نسل سه خواهند بود. در حوزه نسل چهار نیز مزایده‌ای برگزار خواهد شد و در فضایی رقابتی این لیسانس واگذار می‌شود. عمیدیان افزود: واگذاری مجوز فعالیت در حوزه نسل سوم ارتباطی و نسل‌های بالاتر به اپراتورهای فعلی و اپراتورهای جدیدی که در این زمینه توانمندی داشته باشند اعطا خواهد شد تا به شکلی رقابتی و در فضایی بانشاط این امر دنبال شود.این درحالی است که کارشناسان عنوان می‌کنند که روند برگزاری مزایده در جریان ارائه خدمات یک تکنولوژی جدید در حقیقت مرگ آن فناوری را به عهده دارد، چرا که تا زمان اجرایی و عرضه شدن این تکنولوژی نسل‌های بالاتر در جهان فراگیر خواهند شد. درست همانند داستانی که برای استفاده از خدمات نسل سوم در کشور اتفاق افتاده است.