سونیتا سراب پور- «بعد از 4 سال ورود به فیس‌بوک بدون فیلترشکن و vpn؛ فیس‌بوک و توئیتر رفع فیلتر شدند، تبریک به ایرانیان فیس‌بوک و توئیتر از سیستم فیلترینگ کشور خارج شدند، فیس‌بوک من هنوز رفع فیلتر نشده، گویا فیس‌بوک و توئیتر تنها روی برخی ispها رفع فیلتر شده‌اند، فیس‌بوک آزاد شد روحانی متشکریم.....
این جملات تنها بخشی از توئیت یا پست کاربران شبکه‌های اجتماعی فیس‌بوک و توئیتر در دوشنبه شب بود. زمانی که این دو شبکه اجتماعی برای طولانی‌ترین زمان ممکن در ایران یعنی به مدت 12 ساعت بدون فیلتر، با استقبال کاربران ایرانی همراه شد.

در اولین ساعات این اتفاق بسیاری از کاربران با توجه به تجربه‌های مشابه رفع فیلتر برخی سایت‌ها به دلیل اشکال در سیستم فیلترینگ کشور، بر این باور بودند که به زودی مسوولان متوجه این اتفاق می‌شوند و شرایط به حال اول خود باز خواهد گشت. اما با گذشت زمان و طولانی شدن آزادی دسترسی به فیس‌بوک و توئیتر همه با امیدواری بسیار از تغییر رویکرد دولت نسبت به استفاده از این شبکه‌های اجتماعی سخن گفتند و اینکه دوره جدیدی در فضای مجازی کشور آغاز شده است. اما این امیدواری تنها 12 ساعت بیشتر طول نکشید چرا که در اولین ساعات کاری روز گذشته عبدالصمد خرم‌آبادی، دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه اشکالات فنی را باعث رفع فیلتر شدن فیس‌بوک اعلام کرد. وی در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر از بررسی این موضوع توسط یک گروه فنی خبر داد.

کاربران خوشحال شدند
موضوع رفع فیلتر شدن شبکه‌های اجتماعی پر بیننده‌ای نظیر فیس‌بوک و توئیتر چندسالی است که در محافل مختلف مطرح می‌شود، اما طی چند ماه گذشته و با روی آوردن اعضای کابینه دولت یازدهم به استفاده از این شبکه‌ها این موضوع بیشتر از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. همین شرایط باعث شد که دوشنبه شب و وقتی کاربران به راحتی به سایت‌هایی نظیر فیس‌بوک، توئیتر، یوتیوب و... دسترسی داشتند این موضوع را به نگاه جدید دولت به رفع محدودیت‌های اینترنتی ارتباط بدهند.
حتی صادق خرازی، مشاور وزیر خارجه در دولت محمد خاتمی، در همان زمان در صفحه فیس‌بوک خود نوشته بود: فیس‌بوک هم ظاهرا رفع فیلتر شد. جهان تکنولوژی و انفورماتیک مرز نمی‌شناسد و نمی‌شود با مقتضیات زندگی انسان انتزاعی برخورد کرد. آغازی مبارک در فرخنده شب میلاد. همچنین توماس اردبرینک خبرنگار نیویورک تایمز در تهران در چند توئیت به موضوع رفع فیلتر این دو شبکه پرداخته و نوشته بود که بدون محدودیت به توئیتر دسترسی دارد.
البته رفع فیلتر این شبکه‌های اجتماعی برای تمامی کاربران در داخل کشور به یک شکل اتفاق نیفتاد؛ چرا که بررسی‌ها و نظرات کاربران در همان ساعات اولیه این رفع فیلتر نشان داد که تنها برخی ISPها امکان استفاده از سایت‌های فیلتر شده را به‌صورت آزادانه به کاربرانشان می‌دهند. در همین رابطه مسوول پشتیبانی یک شرکت اینترنتی در خصوص اینکه آیا حکمی به شرکت‌های اینترنتی مبنی بر رفع فیلتر شدن برخی سایت‌ها به آنها ابلاغ شده یا خیر گفت: در رابطه با رفع فیلترینگ فیس‌بوک چیزی به ما ابلاغ نشده است، اما عده‌ای از کاربرانمان اعلام کردند که به سایت‌هایی نظیر فیس‌بوک دسترسی پیدا کرده‌اند، البته این موضوع در رابطه با تمامی کاربران صادق نبوده است. رفع فیلتر جست و گریخته در فضای مجازی و طولانی شدن زمان این رفع فیلتر این امید را در دل اکثر کاربران به وجود آورد که حضور برخی از اعضای هیات دولت در فیس‌بوک و نشان دادن مزایای این شبکه‌ها بالاخره باعث تسلیم دولت نسبت به ایجاد محدودیت در فضای اینترنتی شده است. اما این امید و فضای شاد در شبکه‌های اجتماعی تنها ۱۲ ساعت دوام آورد؛ چرا که بلافاصله و با شروع روز کاری جدید در روز بعد از این اتفاق یعنی روز گذشته دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر اعلام کرد که اشکال فنی باعث این اتفاق شده است. عبدالصمد خرم‌آبادی در توضیح بیشتر این اتفاق گفته است:
از دوشنبه شب که متوجه این خبر شدیم دنبال قضیه بودیم و ظاهرا اشکالات فنی در برخی از ISPها به وجود آمده و ما دنبال علت آن هستیم.
وی در ادامه افزوده بود: به هر حال تخطی شده است که ان‌شاءالله این طور نباشد و قصور باشد. اما طبق ماده ۲۱ قانون جرایم رایانه‌ای حتی قصور هم در اجرای دستورات باعث مسوولیت کیفری برای ارائه‌دهندگان خدمات اینترنت می‌شود. خرم‌آبادی از بررسی این موضوع که این اتفاق از طریق کدام شرکت رخ داده است خبر داده و خاطرنشان کرد: ما دیشب (دوشنبه) حدود ۷ - ۸ شرکت را بررسی کردیم مشکلی نبود، اما مردم گزارش می‌دادند و می‌گفتند مشکل وجود دارد و سایت‌ها هم به این مساله پرداختند. ساعت ۱۲ دیشب شرکت ارتباطات زیرساخت قرار شد علت را بررسی کند.
دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه اظهار کرد: یک گروه فنی هم گذاشتیم که این موضوع را بررسی می‌کند و اگر ببینیم قصوری در این زمینه بوده برخورد می‌کنیم و هنوز مطمئن نیستیم دقیقا مشکل از چه منابعی بوده است. پیش از این اتفاق نیز خرم‌آبادی در واکنش به عضویت اعضای هیات دولت در شبکه‌های اجتماعی با رفع فیلتر شدن این شبکه‌ها مخالفت کرده و گفته بود که اسرائیلی‌ها فیس‌بوک را بهترین ابزار گسترش صلح به شیوه صهیونیستی می‌دانند و بر این باورند که رویدادهای اجتماعی خاورمیانه با کمک فیس‌بوک به دلخواه آنها پیش رفته است. وی تاکید کرده بود با توجه به گستردگی سایت فیس‌بوک که از میلیاردها مطلب و صفحه مختلف تشکیل شده، تفکیک محتوای مجرمانه از غیرمجرمانه آن عملا امکان‌پذیر نیست.

تلاش برای تغییر نظام فیلترینگ
هنوز هیچ فرد یا ارگان خاصی نمی‌داند که دقیقا چه اتفاقی افتاده که برای یک زمان 12ساعته کاربران داخل کشور توانستند به برخی سایت‌ها بدون محدودیت دسترسی داشته باشند. هرچند دبیر کمیته تعیین مصادیق آن را یک اشتباه فنی دانسته و تلویحا موضوع را به گردن خدمات‌دهندگان اینترنتی انداخته است. این در حالی است که مسوولیت مستقیم فنی فیلترینگ با شرکت زیرساخت است و اساسا اپراتورها و خدمات‌دهندگان اینترنت در این زمینه دسترسی ندارند. تاکنون و تا زمان نگارش این گزارش شرکت زیرساخت هیچ واکنش یا اطلاعیه‌ای نسبت به این اتفاق منتشر نکرده است.
فارغ از تمام اتفاقاتی که در 12 ساعت توانست بسیاری از کاربران را شاد و امیدوار کند، رفع فیلتر برخی سایت‌ها و کاهش سیستم فیلترینگ کشور مدت‌ها است بحث روز نهادهای مهمی از جمله شورای‌عالی فضای مجازی قرار گرفته بود. اخوان بهابادی دبیر این شورا، پیوسته و در نشست‌های مختلف خبری در پاسخ به تغییر سیستم فیلترینگ کشور و از جمله رفع فیلتر شبکه‌های اجتماعی نظیر فیس‌بوک گفته است: اصل وجود شبکه‌های اجتماعی براساس نظر تمام متخصصان امر مورد تایید و موافقت قرار گرفته است؛ چرا که این شبکه‌ها استفاده‌های متعددی دارند. اما باید به این نکته هم توجه داشت که هر یک از آنها توسط گروهی خاص و با اهدافی ویژه طراحی شده‌اند که فیس‌بوک هم از این قاعده مستنثی نیست و هرچند ممکن است در برخی موارد برای عده‌ای فوایدی داشته باشد اما قطعا مضرات خاص خود را هم به دنبال خواهد داشت. رییس مرکز ملی فضای مجازی درعین حال تاکید کرده که به طور کلی درباره شبکه‌های اجتماعی و نظام پالایش کشور باید بررسی دقیقی صورت بگیرد و در شورای عالی فضای مجازی به صورت عملیاتی روی این موضوع بحث و تصمیم‌گیری شود. اخوان بهابادی همچنین اواخر تیر ماه سال گذشته از بررسی طرحی خبر داد که در راستای تغییر نظام پالایش و فیلترینگ فعلی اینترنت، کاربران قبل از ورود به اینترنت و استفاده از آن احراز هویت شوند تا امکان تفکیک فیلترینگ برای گروه‌های مختلف مردم وجود داشته باشند. به باور وی یکی از مشکلات فعلی در حوزه فیلترینگ عدم هوشمندسازی آن است و شورا می‌کوشد تا این مشکل را حل کند.
هر چند با تغییر وزیر ارتباطات و روی کار آمدن محمود واعظی به عنوان وزیر جدید ارتباطات و فناوری اطلاعات گمانه‌زنی‌های زیادی در خصوص تغییراتی در شورای عالی فضای مجازی و مدیریت آن شنیده می‌شود اما به باور اکثر کارشناسان با توجه به فراقوه‌ای بودن شورای‌عالی فضای مجازی، به نظر می‌رسد این شورا می‌تواند نقش تاثیرگذاری روی سیستم فیلترینگ و رفع ضعف‌های آن داشته باشد.