م.ر.بهنام رئوف

میزان ضریب نفوذ اینترنت امروزه به‌عنوان یکی از شاخصه‌های توسعه کشورها محسوب می‌شود. در ایران، اما همواره بر سر میزان این ضریب نفوذ حرف و حدیث‌های فراوانی وجود دارد. در یک نگاه کلی متولی اینترنت در کشور ما مشخص نیست. این مهم از دید بسیاری از کارشناسان به عنوان پاشنه آشیل توسعه ضریب نفوذ شناخته می‌شود. شرکت زیرساخت متولی تامین پهنای باند بین‌الملل در کشور است. همین شرکت همچنین به توسعه فیبر نوری در کشور می‌پردازد. سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی قوانین و تعرفه‌های خدماتی را مشخص و به مشکلات کاربران رسیدگی می‌کند. شرکت مخابرات ایران به همراه شرکت‌های مخابرات استانی و منطقه‌ای زمینه استفاده از اینترنت را برای کاربران فراهم می‌کند و در پایان هم یازده شرکت PAP یا همان ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی در کنار شرکت مخابرات، اینترنت را در اختیار کاربران قرار می‌دهند. از سوی دیگر سازمان فناوری اطلاعات اقدام به راه‌اندازی اینترنت ملی، موتور جست‌وجوی ملی، سیستم‌عامل و آنتی ویروس ملی می‌کند. این روند پروسه ورود، عرضه و استفاده از اینترنت در ایران است. پروسه‌ای طولانی که به اعتقاد بسیاری باعث گران شدن قیمت نهایی برای کاربران می‌شود. اما از سوی دیگر برآیند همین عوامل باعث افزایش بورکراسی استفاده از اینترنت و طولانی شدن زمان درخواست تا دریافت اینترنت می‌شود.

تعریف‌های جدید و عجیب

عقب ماندگی از مقوله توسعه اینترنت پرسرعت در کشور باعث شده تا تعاریف مرسوم جهانی از کاربر اینترنت در کشور ما هم دستخوش تغییراتی عجیب شود. چرا که متولیان بی شمار اینترنت در کشور قصد پذیرش نقشه راه اشتباه را نداشته و در نتیجه سعی می‌کنند با ارائه تعاریف نه چندان مرسوم مدعی توسعه اینترنت پرسرعت در کشور شوند.

در حالت کلی کاربر اینترنت به فردی گفته می‌شود که به شبکه جهانی اینترنت به اموری مانند جست‌وجو، مطالعه، آموزش، سرگرمی و هر منظور دیگر متصل شود، اما استانداردهای بین‌المللی متفاوتی برای تعریف کاربران اینترنت وجود دارد که از دو منظر اتصال به اینترنت و زمان استفاده از آن قابل بررسی است. براین اساس از نگاه اتحادیه جهانی ارتباطات که یکی از معتبرترین سازمان‌های جهانی در زمینه اینترنت و فناوری اطلاعات و ارتباطات است کاربر اینترنت به شخصی اطلاق می‌شود که حداقل ۲ سال سن داشته باشد و در طول ۳۰ روز گذشته حداقل یک بار به اینترنت متصل شده باشد.

اما کاربر اینترنت از نگاه وزارت بازرگانی آمریکا به فردی گفته می‌شود که حداقل دارای ۳ سال سن بوده و در حال حاضر از اینترنت استفاده می‌کند. در همین حال کاربر اینترنت از نگاه مرکز اطلاعات شبکه اینترنت چین به فردی گفته می‌شود که ۶ سال یا بیشتر داشته و حداقل ۱ ساعت در هفته از اینترنت استفاده کند. کاربر اینترنت از نگاه آژانس ملی توسعه اینترنت کره نیز اشخاص بیشتر از ۳ سالی هستند که از اینترنت جهانی یا بیسیم حداقل یکبار در یک ماه گذشته استفاده کرده باشند. اما موسسه نیلسون آنلاین تعریف سختگیرانه‌ای از یک کاربر فعال اینترنت دارد و آن را فردی می‌داند که در یک ماه گذشته ۴۹ بار در اینترنت حضور یابد، ۱۳۵۰صفحه را بازدید کند ،۴۵ ساعت در ماه در اینترنت حضور داشته باشد، به ۷۶ دامنه مراجعه کرده باشد و در هربار حضور در اینترنت به طور متوسط ۳۲ دقیقه زمان اختصاص دهد. اما سازمان فناوری اطلاعات ایران می‌گوید کاربر اینترنت به کسی گفته می‌شود که در یک سال گذشته به هر نحو و روش و با هر مدتی به اینترنت وصل شده و از خدمات آن استفاده کرده باشد.

آمارهای متناقض

آخرین آمارهای ارائه شده از وب‌سایت معتبر Internet World Stats در مورد کاربران اینترنت در ایران که شهریورماه سال ۹۰ منتشر شد، نشان می‌دهد که شمار مشترکان ایرانی استفاده‌کننده از اینترنت در سال ۲۰۱۱ نسبت به سال ۲۰۱۰ سه میلیون و ۳۰۰ هزار و نسبت به سال ۲۰۰۹ در حدود چهار میلیون و ۳۰۰ هزار نفر افزایش داشته و به ۳۶ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر رسیده که این تعداد بیش از نیمی از کاربران اینترنت در کل خاورمیانه را تشکیل داده است. در همین حال مرکز مدیریت توسعه ملی اینترنت وابسته به وزارت ارتباطات نیز شمار مشترکان اینترنت کشور را تا پایان سال ۸۹ بالغ بر ۲۴ میلیون و ۵۵۰ هزار نفر و ضریب نفوذ این پروتکل ارتباطی را ۶۶/۳۲ درصد اعلام کرده است که براساس شاخص‌های مدنظر این مرکز، کاربر اینترنت فردی است که طی ۱۲ ماه گذشته با اتصال به شبکه اینترنت از یکی از خدمات اینترنتی استفاده کرده باشد. اما مرکز آمار ایران در طرح آمارگیری از کاربران اینترنت که با هدف برآورد ضریب نفوذ اینترنت در کشور اجرا شد، شمار مشترکان اینترنت در ایران را ۱۱ میلیون نفر اعلام کرده است که این آمار از کاهش تعداد کاربران اینترنت در ایران حکایت دارد.

نیاز به افزایش ضریب نفوذ

با تمام این آمارها و تعاریف عجیب اما نکته‌ای که مسولان همگی نسبت به آن متفق‌القول هستند، نیاز به افزایش استفاده از اینترنت پرسرعت است. محمد سلیمانی، وزیر سابق آی سی‌تی که در طول دوران وزارت خود انحصار عرضه سیم کارت تلفن همراه در کشور را شکست و ضریب نفوذ این کالای ارتباطی را به یکباره افزایش داد به تازگی ایجاد ۱۵ میلیون خط اینترنت پرسرعت ظرف یک سال آینده را ضروری عنوان کرد. او که هم‌اکنون رییس کمیته فناوری‌های نوین مجلس است، معتقد است که مشکل فعلی اینترنت محدودیت در سرعت دسترسی نیست بلکه بازار اینترنت کشور مشکل دارد. سلیمانی در گفت‌وگو با مهر، بازار اینترنت کشور را به وجود بلبشو تعبیر کرد و اظهار کرد: در حوزه اینترنت قیمت نسبتا بالا است و حتی از خیلی از کشورهای دیگر نیز رقم استفاده اینترنت خانوار بالاتر بوده که علت آن عدم توسعه این بخش است. وی در مورد دلایل عدم توسعه دراین بخش می‌گوید: در حوزه اینترنت باید شرکت‌های قدر و بزرگ وارد شوند درست مانند اپراتورهای تلفن همراه اما در کشور ما متاسفانه شرکت‌های کوچک بسیاری وارد عرصه شده‌اند که تعدادشان زیاد است، اما سرمایه اندکی دارند.

هر چند این گفته سلیمانی به مذاق بخش خصوصی و یازده شرکت PAP فعال در این بخش خوش نیاید، اما به اعتقاد بسیاری از کارشناسان تحلیلی درست است. شرکت‌های PAP بعد از خصوصی شدن شرکت مخابرات ایران با مشکلات رقابتی بی‌شماری در این بخش روبه‌رو بوده‌اند که به گفته آنها انحصار‌طلبی مخابرات ایران در این بخش به سدی پیش روی توسعه آنها تبدیل شده است. رییس کمیته فناوری‌های نوین مجلس شورای اسلامی می‌گوید: باید به تعداد هر خانوار ایرانی یک خط ADSL وجود داشته باشد و با فرض اینکه ۱۵ میلیون خانوار در ایران وجود دارد، باید برای هر خانوار یک خط اینترنت پرسرعت با قیمت ماهانه ۱۰ هزار تومان راه‌اندازی کنیم که این امر نیازمند سرمایه‌گذاری کلان است که می‌تواند سالانه حدود ۱۸۰۰ میلیارد تومان برای شرکت ارائه‌دهنده اینترنت سودآوری داشته باشد. سلیمانی تاکید می‌کند: باید توجه داشت که هر خانوار ایرانی شاید بتواند ماهانه ۱۰ هزار تومان بابت اینترنت بپردازد اما ماهی ۵۰ هزار تومان را نخواهد توانست.

ضریب نفوذ جهانی چقدر است؟

بر اساس آمارهای منتشر شده آمریکا با بیش از ۳۰۳ میلیون نفر جمعیت بالغ بر ۲۲۰ میلیون کاربر اینترنت دارد که بعد از چین دومین کشور جهان از نظر تعداد کاربر اینترنت است. این کشور دارای ضریب نفوذ اینترنت ۵/۷۲ درصدی است و در رده سیزدهم کشورهای جهان در رتبه بندی جهانی ضریب نفوذ اینترنت قرار گرفته و این در حالی است که تعداد کاربران اینترنت این کشور از سال ۲۰۰۰ تا سال ۲۰۰۸ به بیش از ۱۳۸ درصد افزایش یافته است.در همین حال کشور کانادا نیز با ۳۳ میلیون نفر جمعیت حدود ۲۸ میلیون کاربر اینترنت دارد و ضریب نفوذ در این کشور بالغ بر ۸۴ درصد است که از این حیث در رده ششم رتبه‌بندی کشورهای جهان قرار دارد. اما در کشور کره‌جنوبی با جمعیت بیش از ۴۹ میلیون نفر ضریب نفوذ اینترنت با حدود ۳۷ میلیون کاربر ۷۶ درصد است که از این حیث در رده شانزدهم کشورهای جهان قرار دارد. در مالزی نیز با ۲۵ میلیون نفر جمعیت حدود ۱۵ میلیون نفر کاربر اینترنت هستند که این آمار نشان از ضریب نفوذ ۶۲ درصدی و رتبه سی و چهارم کشورهای جهان دارد. ترکیه نیز به عنوان یکی از کشورهای منطقه و در حال توسعه که از نظر تعداد جمعیت شباهت بسیار نزدیکی به ایران دارد، حدود ۲۶ میلیون کاربر اینترنت با ضریب نفوذ ۳۵ درصد دارد. در عربستان نیز با ۲۸ میلیون نفر جمعیت حدود ۷ میلیون نفر از اینترنت استفاده می‌کنند و این کشور با ضریب نفوذ ۲۲ درصدی در رده کشورهای میانه رو به پایین رتبه‌بندی جهانی قرار دارد.