چند هفته صبر کنید
عکس: نگار متین‌نیا
سونیتا سراب‌پور- به‌رغم سمت جدید و پرمسوولیت مهدی اخوان بهابادی، گرفتن وقت برای گفت‌وگو با او به سرعت ممکن شد؛ که البته تعجب من را در پی داشت، چیزی که عموما در دستگاه‌های دولتی به‌سادگی ممکن نیست. با این حال این تعجب چندان نپایید که حضور در جلسات غیرمنتظره مختلف، قرار مصاحبه را به طور مداوم به تعویق انداخت.

هرچند به دلیل تمایل آقای اخوان به مصاحبه با روزنامه دنیای‌اقتصاد سرانجام این گفت‌وگو انجام پذیرفت. پس از انتظاری طولانی اجازه ورود به ساختمان داده می‌شود، اما هنوز این پایان کار نیست، همین که به دفتر رییس مرکز ملی فضای مجازی می‌رسم باید منتظر بمانم تا مسوول دفتر وی ضمن تماس با دفتر روزنامه اطمینان حاصل کند که آیا واقعا خبرنگاری با نام من برای گفت وگو به این مرکز فرستاده شده یا نه! مهدی اخوان بهابادی،‌ معاون سابق وزیر ارتباطات، پس از چندماه مناقشه، حالا در اتاق ریاست و در مرکز تحقیقات مخابرات (موسسه تحقیقات ارتباطات و فناوری اطلاعات) روی صندلی‌ای نشسته که معتقد است با دستور ریاست جمهوری و موافقت وزارت ارتباطات، قرار است بازوی اجرایی شورای‌عالی مجازی باشد. جایی که او دبیر آن است. با این حال اودرباره این انتقال از وزارت ارتباطات به شورای‌عالی مجازی بسیار محتاطانه صحبت می‌کند.


در حال حاضر ما در مکان شورای‌عالی فضای مجازی هستیم یا مرکز تحقیقات مخابرات؟
چه فرقی دارد.
از نظر شما فرقی ندارد؟
قرار شده است از امکانات مرکز تحقیقات مخابرات برای شورای‌عالی فضای مجازی استفاده کنیم، به همین دلیل هم ما اینجا هستیم.
یعنی این انتقال قطعی شده است؟
چیزی که قطعی شده این است که از امکانات مرکز تحقیقات مخابرات برای راه‌اندازی مرکز ملی فضای مجازی استفاده شود. به عنوان مثال محل استقرار، مرکز ملی فضای مجازی، مرکز تحقیقات مخابرات خواهد بود. ریاست‌جمهوری نیز دستور این انتقال را داده‌اند. اما نهایت سعی و تلاشمان بر این است که با توافق وزارت ارتباطات بتوانیم از امکانات مرکز تحقیقات مخابرات برای پیشروی فعالیت مرکز ملی فضای مجازی استفاده کنیم.
با توجه به انتقادات مسوولان وزارت ارتباطات نسبت به این انتقال باز هم امیدوار هستید بتوانید با این وزارتخانه به توافق برسید؟
ما با جناب وزیر توافقات لازم را داریم و تا کنون اظهارنظرها یا انتقاداتی که نسبت به این انتقال مطرح شده، هیچ‌کدام از طرف وزیر نبوده.
اما وقتی از وزیر ارتباطات در خصوص این انتقال سوال پرسیده می‌شود ایشان اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند؟
آقای تقی‌پور روی نحوه استفاده از امکانات با ما توافق دارند. همچنین مرکز تحقیقات مخابرات از این به بعد دونوع فعالیت خواهد داشت. یعنی یک سری از وظایف همان تکالیفی است که از سوی وزارت ارتباطات به آن ارجاع داده می‌شود و یکی سری از وظایف نیز از طرف مرکز ملی فضای مجازی به آن ابلاغ می‌شود. این دور گذار باید طی شود تا کارها جنبه عملیاتی بگیرد.
از زمان شروع به فعالیت مرکز تحقیقات مخابرات به دلیل عدم انتشار گزارش‌های کاری‌این مرکز، هزینه‌ها و بودجه‌های مورد استفاده، عدم اطلاع‌رسانی از خروجی تحقیقات و... عملکرد آن مورد انتقاد بسیاری از فعالان صنف ارتباطات و فناوری اطلاعات بوده‌ است. شما چه نظری در این خصوص دارید؟
باید بگویم ابهامی که برای فعالیت مرکز تحقیقات پیش آمده است به بعد از خصوصی‌سازی‌ مخابرات یعنی در حدود 3 سال پیش بازمی‌گردد. درواقع این مرکز از نظر تعریف ماموریت بعد از خصوصی‌سازی دچار یک نوع بلاتکلیفی شد. بعد از خصوصی‌سازی با اینکه مخابرات، از بدنه دولتی خارج شد، اما بخش تحقیقاتی آن در بدنه دولت باقی ماند. بنابراین در این مرحله باید یک تغییر جهتی صورت می‌گرفت.
و این تغییر جهت با انتقال مرکز تحقیقات به شورای عالی مجازی رخ می‌دهد؟
ایجاد این تغییر به سرعت قابل انجام نبود. با تشکیل مرکز ملی فضای مجازی، می‌توان تعریف جدیدی برای کاربری این مرکز تحقیقاتی داشت. از پتانسیل‌های بالای این مرکز می‌توان برای اهداف شورای عالی فضای مجازی استفاده کرد.
برخی مسوولان وزارت ارتباطات معتقدند این انتقال سیاست‌گذاری و وظایف اصلی شورای عالی فضای مجازی را با چالش روبه رو می‌کند. این باور را قبول دارید.
به عنوان آخرین پاسخ در خصوص مرکز تحقیقات باید بگویم خیر اینگونه نیست. اگر قرار بود مرکز تحقیقات مخابرات منحل شود یا اگر قرار بود وظایف تحقیقاتی که بر دوش این مرکز بوده با این تصمیم متوقف ‌شود، این اظهار نظرها درست بود. اما تا کنون هیچ‌کدام از صحبت‌های ما در این خصوص به این معنا نبوده است.
مرکز ملی فضای مجازی، مانند سایر نهاد‌های تصمیم‌گیرنده در کشور نیاز به یک بازوی مطالعاتی دارد چرا که تصمیم‌دارد کارهای بزرگی در کشور انجام دهد و بر نهادهای متفاوت نظارت داشته باشد. بنابراین تعبیر نظام این بود که ما از ظرفیت مرکز تحقیقات برای این کار استفاده کنیم.
اظهارنظرهای گوناگونی در خصوص نحوه فعالیت شورای عالی فضای مجازی شنیده شده است. برای مثال آقای شهریاری، در یکی از گفت‌وگوهای خود عنوان می‌کنند این شورا آنقدر قدرت دارد که می‌تواند یک نهاد را منحل کند یا اینکه این شورا، حرف آخر را در حوزه آی‌تی می‌زند. اما در گفت‌وگویی دیگر ایشان می‌گویند که این شورا تنها قرار است در بخش سیاست‌گذاری فعالیت کند. دقیقا این شورا چه وظیفه‌ای بر عهده دارد؟
شورای‌عالی فضای مجازی یکی از سه شورای‌عالی در کشور است که زیر نظر مقام معظم رهبری فعالیت می‌کند و فراقوه‌ای است. ذیل این شورا، مرکز ملی فضای مجازی قرار دارد. در مقدمه اساسنامه این شورا آمده که، مرکز ملی فضای مجازی در چارچوب مصوبات شورای عالی فضای مجازی، عالی‌ترین سطح حاکمیتی را در بین دستگاه‌های کشور در حوزه فضای مجازی دارد. پس شورا تصمیمات لازم را می‌گیرد و مرکز ملی در چارچوب مصوبات این شورا وارد عمل می‌شود.
در واقع شورا تصمیم می‌گیرد و مرکز ملی آن را به اجرا می‌گذارد؟
دقیقا. ما در دو شورای مشابه یعنی شورای امنیت ملی و شورای عالی انقلاب فرهنگی فقط یک دبیرخانه داریم. تدبیر حضرت آقا این بود که برای شورای عالی فضای مجازی فقط دبیرخانه نداشته باشیم.
و دلیل این تصمیم چه بود؟
به دلیل تجربیاتی که در دو شورای قبلی با آن روبه‌رو بودیم. به این خاطر به جای دبیرخانه، مرکز ملی فضای مجازی را داریم که در چارچوب سیاستگذاری شورا عمل می‌کند. مرکز ملی محقق کننده تصمیمات شورا است.
تصمیمات شورا و اجرای آن از سوی تمام دستگاه‌های حوزه ارتباطات لازم‌الاجرا است؟
بله اما نباید این تصمیمات را به حوزه ارتباطات محدود کنید. تصمیمات ما در حوزه فضای مجازی گرفته می‌شود.
فضای مجازی دقیقا شامل چه بخش‌ها و دستگاه‌هایی می‌شود؟
حوزه فضای مجازی از محور سه زیرمجموعه تشکیل می‌شود. حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات (شامل زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری)، حوزه محتوایی و حوزه امنیت. تا کنون در کشور نهادی وجود نداشته است که در مورد این سه حوزه به صورت یکجا تصمیم بگیرد. دایره همکاری ما با نهادها و وزارتخانه بیشماری از جمله سازمان تبلیغات اسلامی، وزارت ارشاد، وزارت ارتباطات، صدا و سیما، وزارت علوم، نهادهای امنیتی و اطلاعاتی و... است. تیم فضای مجازی یک تیم جامع برای تمرکز در تصمیم‌گیری‌ها است.
از زمان به وجود آمدن شورایی به نام شورای‌عالی فضای مجازی، نگرانی‌هایی در خصوص فعالیت این شورا وجود داشته است. بخشی از این نگرانی‌ها مربوط به وزارت ارتباطات می‌شود. تاجایی که وزیر ارتباطات در واکنش به فعالیت‌های شورای‌عالی فضای مجازی اعلام می‌کند که هیچ نهادی نمی‌تواند وظایف این وزارتخانه را انجام دهد. آیا قرار است این شورا جای وزارت ارتباطات را بگیرد؟
اینها سوءبرداشت شما از فرمایشات آقای وزیر است. من به خاطر ندارم که آقای تقی‌پور چنین اظهار نظری را مطرح کرده باشند.
دقیقا در تاریخ 13 مرداد سال جاری وزیر ارتباطات در گفت وگو با ایسنا این اظهار نظر را مطرح کرده‌اند؟
قطعا هیچ نهادی توانایی انجام وظایف وزارتخانه ارتباطات یا هر وزارتخانه دیگری را ندارد. ما به دنبال انجام امور جاری کشور که به طور طبیعی در دستگاه‌های مختلف در حال انجام است، نیستیم. اما با تشکیل شورای عالی فضای مجازی دیگر سیاستگذاری و تصمیم‌گیری کلان داخل هر دستگاهی انجام نمی‌شود. بلکه به صورت متمرکز تمام تصمیم‌گیری‌ها توسط شورای عالی فضای مجازی پیگیری خواهد شد. ما تصمیم‌ می‌گیریم و دستگاه‌های مختلف مجری اجرای آن می‌شوند.
مراحل تصمیم‌گیری در شورای‌عالی فضای مجازی چگونه خواهد بود؟
سه کمیسیون عالی در مرکز ملی فضای مجازی وجود دارد. کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی، کمیسیون عالی ارتقای تولید محتوای فضای مجازی و کمیسیون عالی امنیت فضای مجازی کشور. از عنوان این کمیسیون‌ها معلوم است که چه اتفاقی قرار است بیفتد. برای مثال در بخش فضای مجازی تنظیم مقررات به صورت متمرکز انجام می‌گیرد و بخش خصوصی دیگر نیاز ندارد برای دریافت یک مجوز با دستگاه‌های مختلف وارد بحث و جدل شود.
این به این معنا است که شورای‌عالی فضای مجازی اقدام به صدور مجوز هم می‌کند؟
هرچند شورا اختیار این کار را از نظر قانونی دارد و می‌تواند در کنار تصمیم‌گیری، شان اجرایی هم داشته باشد، اما ترجیح این است که از ظرفیت دستگاه‌های فعلی کشور حداکثر استفاده صورت بگیرد. البته اگر موضوعی مغفول بماند قطعا مرکز ملی فضای مجازی در آن موضوع مشخص ورود پیدا خواهد کرد.
یکی از اهداف تشکیل شورای مجازی این است که جلوی موازی‌کاری و تشکیل شورا‌ها و نهادهای مختلف را بگیرد، اما از صحبت‌های شما این احساس به وجود می‌آید که قرار است دوباره یک تصمیم‌گیر جدید به این حوزه وارد شود و مجددا بسیاری از تصمیمات و فعالیت‌ها صورت بگیرد.
نه اینگونه نیست. سال گذشته موضوع راه‌اندازی پروژه IPTV (تلویزیون اینترنتی) در کشور مطرح شد. این موضوع به یک جریان اختلافی بین دستگاه‌های مختلف از جمله وزارت ارتباطات، صدا و سیما و وزارت ارشاد تبدیل شده بود. هر کدام سعی می‌کردند بنا به تعریفی که برای خودشان داشتند، پروانه‌های لازم برای فعالیت در این حوزه را صادر کنند. در نهایت هم طرح به سرانجام مشخصی نرسید. یکی از دلایل حضور ما حل این اختلاف‌ها است.
ولی تک تک نهادهایی که عضو شورا هستند خود نیز در مقام تصمیم گیرنده هم مسوولیت دارند.
در حال حاضر هماهنگی لازم بین تمام دستگاه‌ها وجود دارد. مگر اینکه در آینده خلاف این شرایط اثبات شود. مرکز ملی شورای عالی مجازی هر هفته، دوبار به صورت ثابت با اعضای خود جلسه دارد. در این جلسات اجماع خوبی برای تصمیم‌گیری بین دستگاهایی است که بایکدیگر اختلاف نظر زیادی دارند. در واقع وقتی دستگاه‌های مختلف در این جلسه کنار یکدیگر قرار می‌گیرند، مجبور هستند به تصمیم‌گیری یک جمع احترام بگذارند.
شما معتقد هستید که وجود این شورا تصمیم‌گیری در فضای مجازی را سریع‌تر کرده است. برای مثال در همین بخش IPTV به چه نتیجه‌ای رسیده‌اید؟
عجله نکنید تا چند هفته دیگر بحث تصمیمات کلیدی شورا که قابل انتشار است اطلاع‌رسانی خواهد شد. اما به صورت غیررسمی می‌توانم به این نکته اشاره کنم که عزم حاکمیت در سال جاری برای ارائه خدمات چند رسانه‌ای جزم است.
در صورتی امکان ارائه خدمات چندرسانه‌ای بر بستر شبکه اینترنت وجود دارد که کاربران به اینترنت پرسرعت و با کیفیتی دسترسی داشته باشند. طی چند سال گذشته و طبق ارائه آمارهای جهانی و حتی کشوری، از جمله سازمان آمار کشور، ایران در بخش اینترنت با توسعه‌ای همراه نبوده است. عملکرد وزارت ارتباطات را دراین بخش چگونه ارزیابی می‌کنید؟
این موضوع باید از خود مسوولان وزارت ارتباطات پرسیده شود.
نظر شما به عنوان دبیر شورای‌عالی فضای مجازی و رییس مرکز ملی این شورا، در خصوص عملکرد چند ساله وزارت ارتباطات چیست؟
ترجیح می‌دهم در خصوص گذشته صحبت نکنم و به آینده توجه کنم. برهمین اساس تصور می‌کنم که در زمینه فضای مجازی ما توسعه خواهیم داشت.
شما صحبت از توسعه در یک زمان محدود می‌کنید در حالی که هنوز ارائه بسیاری از سرویس‌های اینترنتی در کشور با مشکل مواجه است. برای مثال اپراتور سوم در حالی فعالیت خود را شروع کرده که توانایی ارائه خدمات نسل سوم را ندارد. در زمان محدود چگونه قرار است توسعه‌ رخ دهد؟
اگر به بخش خصوصی واقعی میدان داده شود، انجام کار توسعه‌ای سخت نخواهد بود.
شما به فعالیت بخش خصوصی در اجرای بهتر امور توسعه‌ای اعتقاد دارید با این حال چرا در شورای‌عالی فضای مجازی نماینده‌ای از بخش خصوصی مانند سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور حضور ندارد؟
از نظر من حضور سازمان نظام صنفی به عنوان عضوی از شورای‌عالی فضای مجازی ضرورتی ندارد. لازم نیست که بخش خصوصی ما عضو شورای تصمیم‌گیر از دید حاکمیت باشد.
چرا؟
به این دلیل که همیشه بحث منافع شخصی مطرح است. به عنوان مثال داخل یک جلسه شورا، در خصوص مساله‌ای تصمیم‌گیری می‌شود که در یک ماه آینده، آن تصمیم اتفاق بیفتد. حال فرض کنید که بخش خصوصی در این جلسه حضور داشته باشد. قطعا این حضور حکم رانت اطلاعاتی را دارد.
به‌عنوان آخرین سوال قرار است شورای عالی فضای مجازی در بخش فیلترینگ هم وارد شود؟
بهتر است بگوییم پالایش نه فیلترینگ. در حال حاضر اکثر مردم از امکانات فضای مجازی استفاده می‌کنند و در این بین اقلیت‌ انگشت‌شماری حضور دارند که اقدام به سوءاستفاده از این فضا می‌کنند. باید با این اقلیت برخورد شود. اما این برخورد نباید به گونه‌ای باشد که سبب نارضایتی سایر کاربران شود. این اطمینان را می‌دهم که در سال جاری تغییر و تحولات عمده‌ای در این حوزه ایجاد شود. تا جایی که مردم مفید بودن حضور شورای‌عالی فضای مجازی را احساس کنند.