در ایران بسیاری ایجاد کسب‌وکار آنلاین را با ایجاد یک فروشگاه آنلاین اشتباه می‌گیرند و نتیجه آن راه‌اندازی روزانه ده‌ها وب‌سایت بی‌کیفیت و محکوم به شکست است دنیای‌اقتصاد- در بحبوحه بحران اقتصادی جهان و در شرایطی که هر روز صبح یک نفر در انتظار بیکار شدن است، این روزها، هر فردی، در هر گوشه از جهان با هدف ایجاد امنیت شغلی برای خود و همچنین رسیدن به آرزوهایی که همیشه آنها را محال می‌دانسته است، به کسب‌وکار اینترنتی روی آورده است. کسب‌وکارهایی که می‌توان آنها را به صورت پاره وقت و در کنار کار اصلی انجام داد حتی بدون هیچ سرمایه اولیه‌ای.

طی سال‌های گذشته، شبکه اینترنت روش معاملات اقتصادی را تغییر داده است. به باور فعالان بازار، در دنیای مدرن امروز برای حفظ موقعیت تجارت و توسعه آن، ناچار از حضور موثر در حوزه آنلاین هستیم. بازار امروز، جهانی است و همواره در حال تغییر و هر سرمایه گذاری موفق احتیاج به استراتژی کسب و کار الکترونیک دارد.

کسب‌وکار آنلاین در ایران

کسب‌وکار از طریق آنلاین گویای یک تحول اقتصادی است، تحولی که در کلیه مولفه‌های اقتصاد همچون محصولات، مصرف‌کنندگان، فروشندگان، واسطه‌ها، خدمات پشتیبانی، بازار و فرآیندهای آن موثر خواهد بود.

گسترش اقتصاد دیجیتال فضای اقتصاد جهانی را رقابتی کرده است. به گفته کارشناسان اقتصاد دیجیتال موجب شده است که موانع ورود به بازار برداشته شود و هر فرد به راحتی از طریق شبکه اینترنت وارد اقتصاد جهانی شود. گذشته از آن به واسطه استفاده از قابلیت‌های شبکه، قدرت مصرف کننده از طریق مقایسه قیمت‌ها و کیفیت‌ها و دسترسی به اطلاعات افزایش یافته است. از سوی دیگر اندازه شرکت‌ها کوچک شده و طیف وسیعی از واحدهای اقتصادی از طریق شبکه جهانی به یکدیگر وصل شده اند. هزینه مبادله (Transaction Cost) که یکی از عوامل مهم تنظیم‌کننده مبادلات و قیمت‌ها است به شدت کاهش یافته است.

در حالی که کسب‌وکار آنلاین در دنیا با وجود بحران اقتصادی روز به روز در حال افزایش است، اما سهم ایران از این بازار بسیار اندک و به باور فعالان بازار، کسب‌وکار آنلاین در ایران هنوز در ابتدای راه است.

از دیدگاه کارشناسان اقتصادی و فناوری اطلاعات بازنگری در ساختارهای سنتی اقتصاد و انطباق آنها با فناوری‌های روز نیازمند ایجاد تحولات و تغییرات زیرساختی و روبنایی در پیکره اقتصادی کشور است. مهم‌ترین دستاورد اقتصاد دیجیتال در کشور، توسعه دموکراسی اقتصادی بر مبنای شفافیت اطلاعات، امکان دسترسی برابر همه به فرصت های اقتصادی و توسعه اقتصاد رقابتی و حذف اقتصاد انحصارگرا و دولتی است.

محمود بشاش کارشناس درحوزه تجارت الکترونیک در خصوص وضعیت کشور در حوزه کسب و کار آنلاین می‌گوید: «در حال حاضر در کشور شاهد شکل‌گیری انواع و اقسام تجارت‌هایی هستیم که به دلیل اینکه راه‌اندازی آنها بر بستر اینترنت، بسیار ساده و سریع است، روز به روز در حال افزایش هستند، اما متاسفانه این تجارت‌ها پس از مدت کوتاهی به دلیل عدم رعایت استانداردهای ابتدایی و پایه هر نوع تجارتی، به سرعت شکست خورده و از بین می‌روند.» به باور وی در یک محدوده زمانی،کسب و کارهای آنلاین در ایران در قالب فروشگاه‌های آنلاین شکل گرفتند و موج نامیمونی به نام ارائه انواع خدمات، فروشگاه سازهای آنلاین را شکل دادند. این موج به دلیل نگرش منفعت طلبانه سازندگان این ابزارها به نوعی در بین کاربران ایرانی این نگرش را ایجاد کرد که راه‌اندازی یک کسب‌وکار آنلاین یعنی خرید یک سیستم فروشگاه ساز. به دنبال این شرایط تا کنون هزاران وب‌سایت مشابه، بی‌کیفیت و خارج از استاندارد شکل گرفته‌اند که پس از مدت کوتاهی هم شکست خوردند.

بشاش در ادامه می‌افزاید: «این موج شکل گرفته یکی از عوامل کند شدن و یا بدبین شدن به اصل کسب‌وکار آنلاین در ایران شد است که برای رفع این نگرش منفی و سرخوردگی‌های ایجاد شده، باید زحمت زیادی کشیده شود.» اما برخی دیگر یکی از موانع اصلی بر سر رشد کسب‌وکار آنلاین در کشور را به فراهم نبودن زیرساخت‌های اینترنتی ارتباط می‌دهند.

علی‌اکبر جلالی، استاد دانشگاه علم و صنعت و پژوهشگر در حوزه آی‌تی در خصوص چالش‌های پیش‌روی اقتصاد آنلاین کشور می‌گوید: «از جمله چالش‌های پیش رو در توسعه اقتصاد آنلاین کشور می‌توان به نبود زیرساخت مناسب در حوزه پهنای باند اینترنت کشور اشاره کرد. همچنین نبود سیستم فرهنگ‌سازی و آموزش به شهروندان، نگرانی از امنیت شبکه از دیگر مشکلاتی است که در این بخش دیده می‌شود.» به گفته وی از جمله موانع رشد اقتصاد آنلاین در کشور به نبود ارتباط منسجم با اقتصاد جهانی بازمی‌گردد که همین امر باعث شده ایران آن‌طور که در جهان معمول است از فرصت‌های این حوزه استفاده نکند. وی در ادامه افزود: «یکی دیگر چالش‌‏های اصلی اقتصاد دیجیتالی و اینترنتی نبود قوانین حقوقی مناسب این تجارت است که ضرورت قوانینی که تجارت الکترونیکی را به رسمیت بشناسد در شرایط موجود به شدت احساس می‌‏شود. در کنار این چالش اصلی باید به ایجاد بستر فرهنگی لازم برای تشویق افراد به استفاده از تجارت الکترونیکی نیز توجه شود.»

پیش نیازهای کسب و کار آنلاین

تجارت آنلاین، شیوه‌ای تخصصی و نوین است که به مهارت و دانش کافی درباره کالاها، نحوه توزیع، نوع روابط با مخاطبان و تبلیغات نیاز دارد. عدم آگهی در خصوص پیش‌نیازهای این نوع تجارت، به‌رغم استقلال کاری و فضای گسترده برای فعالیت، مشکلات خاص خود را به ارمغان می‌آورد.

به باور فعالان حوزه تجارت الترونیک، یک کسب و کار آنلاین مانند هر نوع تجارت براساس تشخیص چهار حرف p یعنیProduct, Price, Prospect Promotion (محصول، قیمت، چشم‌انداز و توسعه) شکل می‌گیرد. بشاش در خصوص پیش‌نیازهای راه‌اندازی یک کسب‌وکار آنلاین می‌گوید: «اگر محصولی دارید که دارای بازار خاصی است و مشتریان خاص خودش را هم دارد، با قیمت‌گذاری صحیح، تبلیغ و معرفی آن محصول می‌توانید پایه‌های کسب و کار خود را بسازید. البته در کنار همه اینها از آنجایی که کسب‌وکارهای آنلاین، بر بستر اینترنت فعالیت می‌کنند، وجود ارتباط و بستر مناسب اینترنت نیز جزو نیازهای اولیه و اصلی برای این کار محسوب می‌شود.» وی در ادامه می‌افزاید: «تجارت در فضای آنلاین دارای قوانین خاص خود است که آن را از تجارت‌های آفلاین متمایز می‌کند. مثلا برای تبلیغات محصولات خود و شرکت در یک نمایشگاه بین‌المللی، ممکن است یک کاتالوگ مفصل و چندین صفحه‌ای بسازیم، ولی در فضای آنلاین، باید بتوانید محصول خود را در چند پاراگراف تعریف کنید.»

اما شاید یکی دیگر از پیش‌نیازهای اصلی برای راه‌اندازی کسب‌وکار آنلاین، فراهم بودن امکانات پرداخت آنلاین باشد. پیش‌نیازی که در کشور با اما و اگر‌های بیشماری همراه است. براساس شواهد موجود ارائه خدمات پرداخت در کشور پایین، غیراستاندارد و محدود است.

کارشناسان حوزه تجارت الکترونیک بر این باورند که بانک‌های کشور برای توسعه این خدمت، باید تعامل بیشتری با فعالان این حوزه داشته باشند و با فراهم کردن زیرساخت‌های مناسب، اقدام به کاهش مشکلات در این بخش کنند.

توصیه‌هایی برای توسعه کسب‌وکار آنلاین

اگر تصمیم دارید برای توسعه کار خود وارد حوزه آنلاین شوید بهتر است به توصیه فعالان موفق این حوزه توجه کنید. مهم‌ترین عامل موفقیت در تجارت آنلاین، شروع صحیح و حساب شده است و برای یک شروع خوب، تغییر نگرش فکری (Mind Set) بسیار ضروری است. موفق‌ترین افراد در تجارت‌های آفلاین ممکن است در یک تجارت آنلاین، به راحتی شکست بخورند. پس، قبل از هر چیز باید فضای حاکم بر کسب‌وکارهای آنلاین را خوب بشناسید و خود را بری تغییر رویکرد فکری آماده کنید. اگر این مرحله را با موفقیت سپری کنید، بقیه راه، بیشتر ابزارهایی خواهد بود که باید آنها را در کسب‌وکار خود به خدمت بگیرید. محمود بشاش، محقق و کارآفرین در حوزه تجارت الکترونیک نیز پیشنهاد می‌کند که به دلیل سرعت پیشرفت تکنولوژی و تعدد ابزارها و استانداردهای تجارت آنلاین، حضور یک مشاور و یک مربی (Coach) در کنار شما، بسیار مفید و حتی حیاتی خواهد بود. همانگونه که ما برای دکوراسیون شرکت خود، حتما از پیمانکار استفاده می‌کنیم و هیچوقت خودمان این کار را انجام نمی‌دهیم، چرا باید فکر کنیم که طراحی وب‌سایت و طراحی محصولات، تولید محتوا، تبلیغات آنلاین، تعریف چرخه فروش و سایر عوامل آنلاین را خودمان می‌توانیم انجام دهیم؟ این طرز تفکر که این روزها در بین افراد رایج است از عوامل مهم شکست تجارت‌های آنلاین است.