سونیتا سراب‌پور

«دانشمندان تعدادی حشره را داخل شیشه‌ای می‌اندازند و در آن را می‌بندند. حشره‌ها در ابتدا قصد خروج از شیشه ‏را داشتند، اما مدام به در بسته می‌خوردند در نتیجه زخمی شده و بال و پر خود را از دست می‌دادند و در نهایت متوجه می‌شدند که تا جایی بالاتر نباید بپرند. بعد از مدتی دانشمندان در را برداشتند، ولی با این وجود حشره‌ها دیگر ‏بالاتر از همان حد قبلی نمی‌پریدند به گمان اینکه در بسته است و ممکن است دوباره زخمی شوند.» فعالان زن حوزه آی تی، فعالیت زنان در بخش فناوری اطلاعات را این گونه توصیف می‌کنند. فعالیتی در فضایی بسته. در واقع آنها بر این باورند شرایط فرهنگی، اجتماعی و عدم وجود فضای فعالیت باعث حضور کمرنگ آنها در این حوزه شده و باعث شده آنها خود باوری خود را از دست بدهند. با این حال اگر پای صحبت مدیران زن موفق حوزه آی تی بنشینید که شاید تعداد آنها به شمارش انگشتان یک دست هم نرسد، همگی بر این باورند که با تمام فشارها، محدودیت‌ها و برچسب‌هایی که به آنها در این حوزه زده می‌شود، آنها برای اثبات توانایی خود از هیچ کاری فروگذار نمی‌کنند.

فضای بسته، نگاه سنتی

تقریبا در اواخر مهر ماه سال جاری بود که مجله فوربس لیستی از صد زن قدرتمند جهان را انتخاب و معرفی کرد. در این لیست صد تایی فعالان بزرگ زن جهان، تنها هشت نفر آنها در حوزه تکنولوژی و فناوری اطلاعات مشغول فعالیت بودند، تعدادی که با توجه به تسلط مردان بر این حوزه چندان هم دور از انتظار به نظر نمی‌رسد.

اورسولا برنز مدیر عامل شرکت Xerox، کارول بارتز مدیر عامل شرکت بزرگ Yahoo، شرلی سندبرگ مدیر بخش عملیات در شرکت بزرگ Facebook، سان یافانگ مدیر شرکت بزرگ مخابراتیHuawei technologies و... . اینها نام چندین مدیر زن برتر جهان در حوزه تکنولوژی است که شاید تعدادشان انگشت شمار باشد، اما فعالیتشان در این حوزه بسیار پر اهمیت و تاثیرگذار است.

اما در ایران وضعیت زنان فعال در حوزه فناوری اطلاعات به این گستردگی و شاید بهتر باشد بگویم به این تاثیرگذاری نیست.

اگر نگاهی به حضور فعالان زن در بخش فناوری اطلاعات در ایران بیندازید، خواهید دید که اکثر آنها بیشتر در رده‌های میانی شرکت‌های فناوری اطلاعات مثلا به عنوان یک گرافیست، برنامه نویس، مشاور آی‌تی و... فعالیت می‌کنند. حضور زنان کمتری در این حوزه دیده شده که در بخش تجارت آی‌تی فعالیت گسترده‌ای داشته باشند. برای اثبات این حرف هم کافی است نگاهی به آگهی‌های استخدام در روزنامه‌ها بیندازید. خواهید دید که به طور معمول از مردان برای خدمات سخت‌افزاری، طراحی صفحات وب، نصب و راه‌اندازی شبکه و سیستم و از زنان برای تایپ، کارهای گرافیکی و اپراتوری دعوت به کار می‌شود.

به گفته کارشناسان علت حضور کمرنگ زنان در رده‌های بالایی بخش آی‌تی به عدم ریسک پذیری آنها باز می‌گردد. در واقع زنان نه تنها مجبور به حفظ تعادل بین کار و خانواده می‌شوند، بلکه درگیر تضاد بین رابطه خودشان با شغل شان نیز می‌شوند. ‏آنها هم دوست دارند که مهارت‌های خود را به روز نگهدارند و در پروژه‌های جالب و عالی مشارکت کنند، اما ویژگی‌های ذاتی بسیاری از ‏مشاغل آی‌تی اولین دلیلی است که به آنها فشار وارد می‌کند تا داوطلبانه آن را ترک گویند.‏

بیتا طهماسبی، مدیرعامل شرکت آواژنگ سیستم و عضو هیات‌مدیره خدمات آواژنگ، معتقد است که حضور کمرنگ زنان در بخش مدیریتی و تاثیرگذار، محدود به صنف خاصی نبوده و در واقع ریشه تاریخی و فرهنگی دارد.‏

طهماسبی می‌گوید:‌ «یکی از واقعیت‌هایی که باید بپذیریم کم تجربگی خانم‌ها در سمت‌های مدیریتی است که این امر هم به نبود ‏خودباوری در زنان به دلایل تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و از طرفی نگاه جامعه به عرصه دادن به مردان در ‏سمت‌های مدیریتی بازمی‌گردد. همچنین پذیرش و استقبال زنان از شغل‌های روتین و فرسایشی و غیرمدیریتی مانند امور دفتری باعث ایجاد ‏نگاهی جاافتاده به محدود بودن توانایی زنان در این گونه شغل‌ها شده است.‏» به باور وی یکی دیگر از دلایلی که باعث حضور کمرنگ خانم‌ها در حوزه مدیریتی سازمان‌ها و شرکت‌ها می‌شود به مسوولیت خانوادگی آنها برمی‌گردد و این باعث می‌شود که بخشی از انرژی آنها صرف امور خانه و فرزندان شود.‏ وی در خصوص فعالیت زنان در حوزه فناوری اطلاعات نیز می‌گوید: «همیشه حضور کمرنگ زنان در حوزه فناوری اطلاعات به این مساله ارتباط داده شده که آنها توانایی‌ ریسک‌پذیری در این حوزه را ندارند. این عدم ریسک‌پذیری به این خاطر است که در جامعه حال حاضر آن طور که به مردان فضای فعالیت داده می‌شود به زنان این فضا داده نمی‌شود و همین امر باعث شده که آنها خودباوری خود را از دست بدهند. در واقع ضعف در خود باوری باعث شده که آنها به شغل‌های جزئی روی بیاورند و فکر مدیریت در یک سازمان یا شرکت تخصصی مانند آی‌تی را نداشته باشند.»

همچنین طهماسبی اضافه می‌کند که نگرش منفی مدیران نیز در حضور کمرنگ زنان در این حوزه بی تاثیر نیست. در واقع هنگامی که مدیران مافوق به زنان به دلیل برخی تجربه‌های ناخوشایند، از لحاظ کاری اطمینان ندارند و در مورد موفقیت زنان ‏در سطوح سرپرستی و مدیریتی پیشداوری می‌کنند، مسلما ارتقای شغلی زنان در حوزه آی‌تی نیز با مشکل مواجه خواهد شد.

در مقابل فعالانی که معتقدند حضور زنان در بخش فناوری اطلاعات کشور بسیار کمرنگ است، اما افرادی هم هستند که معتقدند روز به روز بر تعداد فعالان زن در حوزه فناوری اطلاعات اضافه می‌شود و در حال حاضر می‌توان زنان زیادی را دید که در رده‌های بالایی شرکت‌ها و سازمان‌های فعال در بخش آی‌تی مشغول به فعالیت هستند.

ویدا سینا، رییس مرکز تحقیقات صنایع انفورماتیک، معتقد است که در حال حاضر با تمامی مشکلات و نگاه‌های سنتی، اما سازمان‌ها و شرکت‌هایی را می‌توان دید که با توجه به نحوه کار متمرکز و دقیق خانم‌ها به طرف استخدام آنها رفته‌اند. اما شاید ادعای سینا مبنی بر افزایش استخدام زنان در رده‌های بالایی مدیریتی درست باشد اما این افزایش استخدام شاید بیشتر در رده‌های مشاوره‌ای، سیاست‌گذاری و.... دیده می‌شود و کمتر دیده شده که خانمی در بخش تجارت حوزه آی‌تی فعالیت کند. سینا در این خصوص می‌گوید: «حضور کم زنان در بخش تجارت فقط مربوط به بخش آی‌تی نیست،

چرا که در حوزه‌های دیگر هم می‌توان دید که زنان در بخش تجارت به دلایلی حضور کمرنگی دارند. مثلا در بخش راه و ساختمان حضور زنان بسیار کمتر از مردان است.» وی دلیل این امر را به سرمایه کم بعضی زنان این حوزه، عدم اطمینان مدیران بالایی و سنگ‌اندازی برخی افراد ارتباط می‌دهد و می‌گوید: «وجود چنین شرایطی فقط مربوط به فعالان زن بخش آی تی کشور نیست. در تمام دنیا زنان در بخش تجارت این حوزه حضور کمرنگی دارند وشاید تعداد بزرگ‌ترین تجار زن حوزه آی تی به شمارش انگشتان یک دست هم نرسد .دلیل این هم به ساختار اجتماعی کشورها، نگاه‌سنتی، نوع مسوولیت پذیری خانم‌ها در قبال خانواده و... بر می‌گردد.» سینا که چند سالی است به عنوان مدیر در بخش‌های مختلف حوزه‌ آی‌تی فعالیت کرده است به مشکلات فعالیت در این حوزه اشاره می‌کند و می‌افزاید:‌ «طی چند سال فعالیت در این بخش با مشکلات زیادی تنها به این خاطر که زن بوده‌ام برخورد کرده‌ام که شاید اگر زن نبودم کارها‌ راحت‌تر و سریع‌تر انجام می‌شد. من مجبور هستم برای حفظ جایگاه خود و نشان دادن توانایی‌های خود در این حوزه تخصصی چند برابر یک مرد کار کنم تا در نتیجه با سقف زمان و نیروی بیشتر بتوانم فعالیت خود را با موفقیت جلو ببرم.» سینا بر این باور است که زنان باید در این حوزه استقامت زیادی داشته باشند تا با توجه به مشکلات مختلفی که با آن روبه رو هستند کنار آمده و کار خود را پیش ببرند.

کارآفرینی زنان در آی‌تی

به باور اکثر فعالان زن حوزه فناوری اطلاعات، باید برای حضور بیشتر زنان در این حوزه، کارآفرینی آنها در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات فرهنگ‌سازی شود. آزاده داننده مدیرعامل شرکت فناوری اطلاعات تهران و رییس هیات‌مدیره انجمن ملی زنان کار آفرین بر این باور است که در حال حاضر با توجه به مشکلات و محدودیت‌هایی که در رشته‌های دانشگاهی مربوط به آی‌تی برای زنان دیده می‌شود، اما می‌توان دختران زیادی را دید که با تمام سختی‌ها از این رشته فارغ‌التحصیل می‌شوند، اما به دلیل فراهم نبودن شرایط و نگاه مردانه‌ای که در این حوزه وجود دارد نمی‌توانند برای خود کار مناسبی پیدا کنند. داننده در این خصوص می‌گوید: «در حال حاضر به دلیل عدم فراهم بودن شرایط کار بسیاری از فارغ‌التحصیلان زن مربوط به رشته آی تی توانسته‌اند در خارج از کشور موفقیت‌هایی را در سطوح بالای کارآفرینی کسب کنند. در واقع فراهم نبودن شرایط باعث شده تا دختران فارغ‌التحصیل پس از پایان دوره دانشگاه برای کار به خارج از کشور مهاجرت کنند.»

رییس هیات‌مدیره انجمن ملی زنان کارآفرین تصریح می‌کند که هیچگاه در طول فعالیت چند ساله خود در حوزه کسب‌وکار موانع قانونی در پیش روی این حوزه برای زنان وجود نداشته است و تنها موانع مرتبط با امور فرهنگی بوده است که باید در راستای ارتقای آنها گام برداشت.

رییس هیات‌مدیره انجمن ملی زنان کار آفرین، از برگزاری همایش کارآفرینی زنان در چهار اسفند با موضوع کار آفرینی زنان در حوزه فناوری اطلاعات خبر می‌دهد و می‌گوید: «برگزاری چنین همایشی قطعا به آگهی زنان و جذب آنها به این حوزه کمک می‌کند. چرا که آنها می‌توانند با ارائه راهکارهایی که در این همایش به آنها ارائه می‌شود با مشکلات خود برخورد کرده و بتوانند کسب‌وکار قابل توجهی در این حوزه به دست بیاورند.»

گفته می‌شود این همایش بر اساس سه هدف ترویج فرهنگ کارآفرینی در حوزه ICT، معرفی الگوهای مناسب کارآفرینی و معرفی فرصت‌ها و چالش‌ها مرتبط با موضوع همایش برگزار خواهد شد. همچنین در راستای اهدافی تببین شده محورهایی نیز از جمله نقش

آی تی در رفع موانع حضور زنان کارآفرین در جامعه،‌ نقش آی تی در شبکه‌سازی زنان کارآفرین، راه‌های توسعه کارآفرینی با محوریت آی تی، نقش آی تی در توانمندسازی فردی در زمینه زنان، فضای مجازی و زنان کارآفرین، کسب و کارهای خاص زنان کارآفرین در حوزه آی تی، آسیب‌شناسی عدم توسعه کارآفرینی زنان در حوزه آی تی و نقش IT در کسب‌وکارهای خانگی مورد بررسی قرار می‌گیرد.