ندا لهردی
معمولا «پرفروش‌‌ترین‌‌ها» در بازار محصولات مختلف مقوله جالبی برای اغلب افراد است، مخصوصا اگر قصد خرید در آن بازار را داشته باشند. این مقوله جذاب و جالب، اما در هر نقطه‌‌ای از دنیا تعریف خاص خودش را دارد که این تعریف علاوه بر روابط و ضوابط حاکم بر تجارت و بازار آن کشور، تا حد زیادی متاثر از فرهنگ مردم و خریداران در آن کشور است.

در کشور ما هم تعریف از یک برند یا محصول پر فروش به گونه‌‌ای است که در نهایت حتی می‌‌تواند شرایط تجاری آن برند را در بازار متحول کند؛ به این معنا که یا سود قابل توجهی را نصیب آن شرکت کند یا در مقابل آن را به قعر فهرست پرفروش‌‌ها بفرستد.
حالا اگر این موضوع را به بازار پرینتر در ایران تعمیم بدهیم، خیلی زود می‌‌توانیم معمای برندی را که سال‌‌ها نام پرفروش را در این بازار به یدک می‌‌کشید برای خودمان حل کنیم. تا همین چند وقت پیش هم نظرسنجی‌‌های انجام شده توسط S&P و آمارها نشان از فروش خوب پرینترهای HP در بازار داشتند. بر اساس این نظرسنجی‌‌‌ها تا سال گذشته HP با ۶/۴۱‌ درصد از سهم شاخص محبوبیت در مکان اول فهرست پرفروش‌‌ترین‌‌های بازار پرینتر ایستاده بود. هر چند این برند نسبت به مدت مشابه سال قبلش در بازار ایران کاهش ۹/۰‌ درصدی را شاهد بوده است. بعد از این برند، Canon با سهم ۶/۲۰ در جایگاه دوم جدول قرار داشت. این برند هم نسبت به سال گذشته‌اش کاهشی ۴/۰ ‌درصدی را شاهد بود؛ چرا که سال ۸۷ با سهمی ‌۲۱ ‌درصدی در همین جایگاه قرار داشته است. Epson هم جایگاه سوم را با ۴/۲۰‌ درصد از محبوبیت در اختیار داشت؛ در حالی که این برند سال ۸۷ جایگاه دوم بازار را در اختیار داشت. Epson هم ۱۵‌ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبلش کاهش رشد داشته است؛ چرا که در آن زمان با ۹/۲۱‌ درصد اندکی بالاتر از Canon قرار داشته است، اما جایگاه چهارم فهرست به پرینترهای Samsung اختصاص داشت. این برند توانسته با ۱/۶‌ درصد رشد با سهم ۱/۱۰‌ درصدی جایگاه چهارم فهرست را در سال ۸۷ به خودش اختصاص دهد و این درحالی است که سال گذشته در همین جایگاه و با سهمی‌ ۴/۹‌ درصدی تکیه زده بود.
جنگ برندها در سایه تحریم
این روند اما خیلی زود با اعمال تحریم‌‌های شرکت‌‌ها HP بر بازار ایران تغییر کرد. حالا جای برندهای پرفروش در این بازار تا حدودی عوض شده است؛ البته دیدگاه‌‌های مختلفی درباره پر فروش‌‌های بازار پرینتر در ایران وجود دارد؛ اما گویا موضوعی که اغلب کارشناسان و فعالان این بازار درباره آن توافق نظر دارند این است که آگاهی خریداران تا حد قابل توجهی بالا رفته است و این موضوع باعث شده تا آنها انتخاب‌‌های دقیق و منطقی‌‌تری را با احتساب جوانب مختلف انجام بدهند. با این همه، اما همچنان جنگ برندها برای کسب سهم بیشتر در این بازار ادامه دارد، یکی از فعالان بازار پرینتر در مورد کمرنگ‌‌تر شدن حضور HP در بازار پرینتر بعد از تحریم‌‌های این شرکت و پر رنگ شدن حضور برندهای دیگر می‌‌گوید: «به عقیده من بهتر است کمی تعریف‌مان را از پر فروش تغییر بدهیم. متاسفانه در ایران برند و محصول پر فروش؛ یعنی بهترین انتخاب. این در حالی است که در اغلب کشورها و بازارهای پیشرفته بهترین انتخاب مربوط به برند و محصولی با بیشترین کیفیت و بهترین خدمات است. درست به همین دلیل هم هست که بحث گارانتی و خدمات پس از فروش در همه جای دنیا اهمیت زیادی دارد؛ چون همیشه محصول خوب گارانتی خوبی هم دارد.» او همچنین درباره فرهنگ‌سازی در ایران و تاثیر آن بر بازار می‌‌گوید: «در سال‌‌های اخیر خدمات گارانتی‌‌های معتبر آنقدر خوب بوده است که وقتی یک مشتری آن را تجربه کرده باشد دیگر کمتر به سمت برندهای تقلبی یا بدون متولی مانند HP می‌‌رود. هر چه باشد این شرکت دیگر در بازار ایران متولی و نمایندگی رسمی نداشته و به این دلیل نمی‌‌تواند خدمات گارانتی خوبی را به خریدارانش ارائه دهد. این همان موضوعی است که خریداران به تدریج آن را متوجه شده‌‌اند.»
این در حالی است که بعضی دیگر معتقدند بازار پرینتر در ایران آنقدر رشد کرده که تخصصی شده است. مطوری، مدیر عامل شرکت تیوا افزار که در زمینه پرینترهای Samsung و HP فعالیت می‌‌کند، در این مورد می‌‌گوید: «پرینترهای Samsung در سال‌‌های اخیر فروش خوبی در بازار داشته‌‌اند. البته پرینترهای لیزری این برند با اقبال بهتری در بازار مواجه شده‌‌اند. این در حالی است که انتظار می‌‌رود تحریم‌‌های کره‌جنوبی به بازار Samsung در ایران هم برسد. با این همه، اما همچنان مدل‌‌های چند کاره این شرکت به خاطر سرعت بالای موتورش در چاپ فروش خوبی داشته است. پرینترهای HP و Canon بیشتر در تکنولوژی InkJet کیفیت خوبی دارند؛ اما بازار هدف این روزها به سمت تکنولوژی کامل‌‌تر پیش می‌‌رود. شاید این هم یکی از دلایلی است که باعث می‌‌شود خریداران حالا کمتر سراغ پرینترهای HP بروند. از طرف دیگر در سال 2009 تولید پرینترهای HP کم شد یا دست کم بیشتر به بازار مناطق دیگر ‌‌رفتند. به این ترتیب عرضه آن در بازار ایران کم شد تا کمپانی‌‌های دیگری مانند Samsung و Canon بازار را در دست بگیرند.»
مطوری از طرفی درباره تاثیر قوانین جدید بر بازار می‌‌گوید: «به تازگی اداره استاندارد اعلام کرده است که پرینترهایی که وارد می‌‌شوند، باید دارای برچسب انرژی باشند. به همین خاطر هم پرینترهای HP از آنجایی که متولی رسمی در بازار کشور ندارند، دچار مشکل شده‌‌اند. این در حالی است که برندهای دیگری که نمایندگی رسمی دارند مشکلی با این قوانین ندارند.»
در مقابل اما نمایندگان HP در بازار معتقدند که پرینترهای HP همچنان در بازار پر فروشند و به طور کلی شرایط بازار برای همه برندها چندان مناسب نیست. به عقیده آنها «هنوز هم برندهایی مانند Samsung یا Canon نتوانسته‌‌اند جای HP را بگیرند چون نتوانسته‌‌اند
آن طور که باید مواد مصرفی پرینترهای آن را تامین کنند. HP همچنان بیشترین تقاضا را در میان خریداران دارد و همان نمایندگی‌‌های قدیمی با وجود تحریم خدمات خوبی را هم به کاربرانشان ارائه می‌‌دهند چون برای این کار هزینه می‌‌کنند و این کاری نیست که هر شرکت متفرقه‌‌ای بخواهد یا بتواند انجام بدهد».
با این همه، اما قطعا نمی‌‌توان تاثیر این تحریم‌‌ها بر کاهش تقاضا برای خرید پرینترهای HP را در این سال‌‌ها از طرفی و رشد برندهای دیگر نادیده گرفت.
کارتریج‌‌های تقلبی طرح در بازار
ماجرای حضور محصولات تقلبی و ریمارک انگار تنها به پرینترها منتهی نمی‌‌شود. کارتریج‌‌ها به عنوان مواد مصرفی مهم این محصولات هم حالا تحت تاثیر ورود محصولات تقلبی قرار گرفته‌‌اند. این موضوع از مدتی پیش و با ورود کارتریج‌‌های چینی به نام طرح که برای همه برندها وارد بازار شدند، شکل جدی‌‌تری به خودش گرفت. این کارتریج‌‌ها کیفیت مناسبی نداشته و تنها به خاطر قیمت ارزان نسبت به نمونه‌‌های اورجینال فروش خوبی در بازار دارند. این در حالی است که این کارتریج‌‌ها بیشتر با برند HP در بازار عرضه می‌‌شوند.
مطوری درباره حضور این کارتریج‌‌های تقلبی در بازار می‌‌گوید: «این کارتریج‌‌ها در واقع همان کارتریج‌‌های برگشت از تولید و بی‌کیفیت هستند. درست به همین دلیل هم علاوه بر سرطان‌زا بودن، ضررهای محیط زیستی زیادی را به همراه دارند. این در حالی است که کیفیت چاپ این کارتریج‌‌ها هم پایین است و باعث افزایش استهلاک پرینترها هم می‌‌شود. مدل HP این کارتریج‌‌ها در بازار بیشتر است و علت این موضوع هم به سابقه بیشتر پرینترهای این برند در بازار و البته نداشتن متولی و نبودن کنترل روی بازار محصولات HP مربوط می‌‌شود». نمایندگان HP اما معتقدند که باید کارتریج را تنها از نمایندگی اصلی (!) خریداری کرد. آن‌‌ها می‌‌گویند این کارتریج‌ها از آنجایی که قیمتی تا یک سوم کمتر از کارتریج‌‌های اصل دارند، مورد توجه خریداران قرار گرفته‌‌اند.
رییس هیات‌مدیره اتحادیه ماشین‌‌های اداری و صنف رایانه اما معتقد است که نقص قانون باعث رواج این محصول تقلبی در بازار شده است. شهرام شیرمست در این مورد می‌‌گوید: «این کارتریج‌‌ها اورجینال نیستند و به این خاطر که با قیمت بسیار ارزان‌‌تری نسبت به مدل‌‌های اصلی در بازار عرضه می‌‌شوند، از نظر قانون ما غیر قانونی و تقلبی به حساب نمی‌‌آیند و تنها یک جنس درجه 2 هستند. با این اوصاف است که تشخیص درجه 2 بودن و انتخاب آن را به عهده خود خریداران می‌‌گذارند. ما حتی چند مورد شکایت هم کردیم، اما نتوانستیم به نتیجه‌ای برسیم».
او درباره شکایت از کارتریج‌‌های طرح می‌‌گوید: «علت بیشتر بودن کارتریج‌‌های طرح برای HP این است که این برند متولی قانونی و رسمی در بازار ما ندارد و به این دلیل هم نمی‌‌توان برای آن شکایتی داشت، اما برندهای دیگر که نمایندگی رسمی دارند می‌‌توانند به دادسرای خاص ثبت علایم شکایت کنند، البته این منوط به داشتن اجازه رسمی برای شکایت از شرکت اصلی آن برند است. البته ما گزارش‌‌هایی هم درباره وجود این کارتریج‌‌های تقلبی برای برند Canon به وزارت بازرگانی داده‌‌ایم». شیرمست درباره کیفیت و ضررهای زیستی این کارتریج‌‌های تقلبی هم می‌‌گوید: «این کارتریج‌‌ها هیچ ضرر جسمی برای کاربران نداشته و ضرر جسمی آنها تنها به افرادی که کار شارژ این کارتریج‌‌ها را به عهده دارند، محدود می‌‌شود، اما این کارتریج‌‌ها آسیب زیادی را در طول زمان به دستگاه پرینتر می‌‌زنند. از طرف دیگر کیفیت چاپ با این کارتریج‌‌ها تا حد زیادی پایین می‌‌آید. به همه این دلایل ما طرح‌‌‌‌هایی را هم به نهادهای محیط زیستی و بهداشتی ارائه کردیم، در این مورد، اما ما خودمان قدرت اجرایی نداریم».

رشد دو برابر بازار جهانی
بازار جهانی پرینتر و دستگاه‌‌های چند کاره، در یک سال گذشته رشدی تا دو برابر را تجربه کرده است. به طور کلی، اما این بازار تا پایان فصل دوم سال 2010 تا 20 درصد رشد سالانه داشته است. بر اساس گزارش موسسه تحقیقاتی IDC، ارزش صادرات جهانی این بازار هم با رشد 14 درصدی همراه بوده و به 3/13 میلیارد دلار رسیده است. در بازار جهانی، اما همچنان HP پرفروش است.