م.ر.بهنام رئوف

در قسمت اورژانس بیمارستانی نشسته‌اید و منتظر هستید تا پزشک مربوطه شما را برای مشکل سرپایی که دارید معاینه کند. جنب و جوش خاصی را در قسمت پرستارها مشاهد می‌کنید. چند پرستار چشم‌شان به صفحه مانیتور کامپیوتر مقابل‌شان است. بدون قصد خاصی صدایشان را می‌شنوید. سر پرستار می‌گوید پرونده‌شان را برای دکتر فرستادم. در همان زمان پرستار دیگر با چند کیسه خون گروه آ مثبت وارد می‌شود. سر پرستار باز از طریق هدستی که در گوش دارد با دکتر گفت و گو می‌کند و می‌گوید خون‌های درخواستی رسیده و جزئیات لحظه تصادف به همراه حال عمومی‌بیمار و نوار قلب گرفته شده در آمبولانس را هم برای شما و دکتر جراح ارسال کردم. دقیقه‌ای نمی‌گذرد، دکتر را مشاهده می‌کنید که با یک PDA (دستگاه دیجیتال شخصی) با عجله از اتاق خارج شده و به سمت در ورودی اورژانس می‌دود. به دنبال او پرستار‌ها هم حرکت می‌کنند.

در همین لحظه آمبولانس می‌رسد و مصدوم تصادفی‌ که غرق در خون است روی برانکارد قرار می‌گیرد. مسوول آمبولانس بلافاصله آخرین اطلاعات پزشکی را برای پزشک بلوتوث می‌کند. مابقی اطلاعات از لحظه تصادف تا نزدیکی بیمارستان به وسیله GPRS برای سرپرستار و پزشک ارسال شده بود. در همان زمان دکتر مسوول بخش ام آر ای هم می‌رسد و سریع بیمار را برای اقدامات لازم به آن بخش انتقال می‌دهند. چند ثانیه بعد نتیجه آزمایشات خون بیمار برای پزشک ارسال می‌شود، چرا که در صحنه تصادف خون لازم از مصدوم گرفته شده بود و توسط دستگاهی در آمبولانس مورد تجزیه و تحلیل اولیه قرار گرفته بود. تمام این اتفاقات فقط در یک دقیقه رخ می‌دهد. همان یک دقیقه ای که بسیاری از پزشکان از آن به عنوان دقایق طلایی یاد می‌کنند. پزشک اورژانس با سایر پزشکان از طریق ویدئو کنفرانس اطلاعات لازم را درمیان می‌گذارد و درست در زمانی که بیمار به اتاق عمل می‌رسد، جراحان ذیربط علاوه بر در اختیار داشتن تمام اطلاعات لازم از گذشته و حال بیمار، برنامه جراحی خود به همراه میزان موفقیت آن را هم می‌دانند.

این یک داستان تخیلی نبود، بلکه نمونه‌ای از پروژه سلامت الکتریکی پیاده شده در کشورهایی بود که جان شهروندانشان برایشان ارزش دارد.

سلامت الکترونیک چیست؟

e-Health، یک حوزه برآمده از اشتراک بخش‌های اطلاعات پزشکی، بهداشت عمومی‌و تجارت است که اشاره مستقیم آن به خدمات بهداشتی یا اطلاعات پزشکی به وسیله اینترنت و تکنولوژی‌های وابسته به آن ارائه شده یا تسهیل می‌شوند. در یک نگاه وسیع‌تر، این حوزه نه تنها یک توسعه فنی در این زمینه‌ها را مورد نظر قرار می‌دهد، بلکه در پی ایجاد یک نگرش، یک شیوه جدید تفکر و بالاخره یک تعهد جهانی برای ارتقای خدمات بهداشتی و درمانی در سطح منطقه‌ای و جهانی با استفاده از فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی است.

هدف از این تعریف، ایجاد یک محیط پویا برای استفاده هرچه بیشتر از رایانه و اینترنت در حوزه سلامت جامعه است. امروزه فواید بی‌شماری از این محیط پدیدار شده است. این استفاده به نحوی است که توسعه و گسترش خدمات بهداشتی درمانی بدون استفاده از کامپیوتر و تکنولوژی غیرممکن شده است.

در ایران، اما داستان به‌کارگیری پزشکی و سلامت الکترونیک داستان هزار و یک شب است. از سال ۷۸ مدیران بهداشتی تلاش خود را برای تدوین نظام جامع فناوری اطلاعات آغاز کردند تا با هماهنگی بین بخش‌های مختلف، امکان راه‌اندازی خدمات پزشکی و بهداشتی به صورت الکترونیکی را برای مردم فراهم کند.

یکی از پروژه‌هایی که وزارت بهداشت سال‌ها با آن درگیر است، پروژه پرونده الکترونیکی سلامت بیماران است. اوایل سال ۸۱ بود که مسوولان حوزه سلامت کشورمان تصمیم گرفتند پروژه‌ ای به نام «پرونده الکترونیکی سلامت بیمار» را اجرا کنند و قرار بود پس از عملیاتی شدن آن امکان ثبت و استفاده یکپارچه از اطلاعات بیماران را که از قبل تولد تا زمان مرگ آنها ثبت شده است، فراهم شود.

از این رو فعالیت‌های اجرایی این پروژه آغاز و در نخستین گام اقدام به تدوین اهداف چشم‌اندازهای آن کردند. امکان ثبت و نگهداری اطلاعات سلامت بیماران، دسترسی به سوابق پزشکی بیمار و انجام امر تشخیص و تجویز بر اساس آن، ایجاد زیرساخت اطلاعاتی و فنی مناسب برای روان شدن سیر اطلاعاتی و در یک کلام

صرفه جویی در زمان و هزینه از جمله اهدافی بود که از سوی مسوولان برای این پروژه دیده شده بود.

مسوولان این پروژه در زمان کلید خوردن آن، زمانی ۱۰ ساله را برای نهایی شدن آن پیش‌بینی کرده بودند و این درحالی است که بعدها و بعد از افت‌وخیزهای فراوان سرنوشت این پروژه به ۱۷ سال دیگر موکول شد.

آخرین خبر

درباره آخرین اخبار مربوط به پرونده سلامت الکترونیک به تازگی مدیر کل دفتر فناوری اطلاعات وزارت بهداشت در گفت‌وگویی اعلام کرده است که پرونده الکترونیک سلامت امسال همزمان با اجرای طرح پزشک خانواده برای تمام ساکنان در ۳ استان خوزستان، سیستان و بلوچستان و چهارمحال و بختیاری ایجاد می‌شود.

ابوالحسن مقبل افزود: طرح پرونده الکترونیک سلامت ایرانیان از سال گذشته در ۱۵ بیمارستان کشور تحت پوشش ۵ دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی ایران، شهید بهشتی، شیراز و همدان اجرا شد. از ابتدای امسال هم این طرح در بیمارستان نکویی قم اجرا شد و نشان داد که قابلیت اجرا دارد و می‌توان به صورت online اطلاعات بیماران را ثبت و مشاهده کرد.

وی ادامه داد: با توجه به اینکه اولویت وزارت بهداشت اجرای طرح پزشک خانواده است و قرار است امسال این طرح در ۳ استان خوزستان، سیستان و بلوچستان و چهار محال و بختیاری اجرا شود، همزمان با آن طرح پرونده الکترونیک سلامت نیز برای تمام ساکنان این ۳ استان تا آخر سال تشکیل می‌شود.

وی اضافه کرد: زیرساخت‌های فنی لازم از جمله ایجاد فیبرنوری برای اجرای طرح پرونده الکترونیک سلامت با همکاری مخابرات فراهم شده و به زودی کار اجرایی آن آغاز می‌شود، مشکلی که قبلا وجود داشت این بود که به علت موازی کاری سرعت کار کم بود، اما با مدیریت جدید وزارت بهداشت و تعریف ارتباط بین بخش‌های مختلف این وزارتخانه سرعت کار بالا رفته است.

مدیر کل دفتر فناوری اطلاعات وزارت بهداشت گفت: با اجرای این طرح برای هر فرد ساکن این ۳ استان یک پرونده الکترونیک سلامت تشکیل می‌شود و تمام بیمارستان‌ها، مراکز بهداشتی و درمانی و حتی مطب‌ها به این شبکه متصل می‌شوند و برای تامین امنیت این سیستم دسترسی بیمار، پزشک، بیمارستان و مراکز مجاز دیگر تعریف می‌شوند و البته ستاد مرکزی وزارت بهداشت به کل این سیستم دسترسی دارد.

مقبل افزود: مطابق این طرح پرونده الکترونیک سلامت باید برای تمام آحاد جمعیت کشور و فعلا جمعیت این ۳ استان تا دورترین نقاط صعب‌العبور تشکیل شود و تمام خدمات بهداشتی و درمانی که در این استان‌ها به افراد ارائه می‌شود، در پرونده الکترونیک آنها ثبت می‌شود.

وی ادامه داد: اقدامات لازم برای تامین امنیت این سیستم و جلوگیری از نشت اطلاعات آن به خارج از سیستم انجام شده است. این سیستم تحت اینترنت نیست، بلکه تحت شبکه داخلی اینترانت است و با محرمانه بودن اطلاعات سلامت افراد حفظ می‌شود.

وی گفت: مطابق این طرح در تمام مطب‌های پزشکان نیز یک وسیله ارتباط با این شبکه قرار می‌گیرد و با استفاده از کارت پرونده الکترونیک که در اختیار بیمار است و با کشیدن آن و ورود رمز پزشک مطب به بخشی از اطلاعات که مورد نیاز وی است دسترسی پیدا می‌کند و اگر به اطلاعات بیشتری نیاز داشت، می‌تواند وارد سایت شود و اطلاعات مورد نیاز مجاز را دریافت کند.

مقبل خاطرنشان کرد که با اجرای طرح پرونده الکترونیک سلامت ایرانیان علاوه بر انتقال سریع اطلاعات مردم، خدمات دیگری از جمله انتقال اطلاعات دارویی در آینده، انتقال اطلاعات مورد نیاز نظام پزشکی، تعرفه‌ها، صدور و تمدید پروانه مراکز بهداشتی و درمانی و حتی صدور گواهی تولد و فوت نیز به صورت online انجام می‌شود.

پیش از این حسین ریاضی؛ معاون تحقیق و توسعه مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت گفته بود که مهمترین بخش این طرح، ۵ سال ابتدایی آن است که توسعه در محورهای مختلف آن را انتظار خواهیم داشت. پس از آن با توجه به نیازهای جدید در حوزه سلامت و همچنین تغییر فناوری‌ها، به بازنگری در معماری و همچنین توسعه جغرافیایی برای تحت پوشش قراردادن مراکز سلامت و جمعیت هدف نیاز خواهیم داشت، به طوری که همواره با فناوری‌های روز دنیا منطبق باشد.

قابل ذکر است که برخی از سازمان‌ها و نهادهای دیگر هم پروژه‌‌ها و طرح‌هایی با نام «پرونده الکترونیک سلامت» یا «پرونده سلامت الکترونیک» داشته‌اند که صرفا تشابه اسمی‌بوده و بر اساس تعاریف و استانداردهای مطرح جهانی در حوزه انفورماتیک پزشکی، تعریف نشده است.

در حال حاضر صرفا طرح پرونده الکترونیکی سلامت وزارت بهداشت است که مبتنی بر استانداردهای مذکور است و از بنیه علمی‌و عملی مستحکمی ‌برخوردار است.

گاهی اوقات نیز دیده می‌شود که برخی از افراد این طرح را با «کارت هوشمند» مترادف می‌دانند. در صورتی که این طرح، پروژه بزرگی است که در بخش بسیار کوچکی از آن، می‌توان از ابزارهایی مانند کارت هوشمند نیز در محیطی‌ترین سطح، یعنی مراکز ارائه‌دهنده خدمات سلامت و شهروندان، استفاده کرد.

در حال حاضر هزینه - فایده این ابزار و فناوری مشخص نشده است. اما گفته می‌شود، یکی از اصلی‌ترین مباحث پروژه مذکور این است که علاوه بر پزشک، بیماران نیز بتوانند پرونده خود را مشاهد کنند.

هر چند که عمر این پروژه آی تی در کشور نسبت به سایر برنامه‌ها طولانی شده است، اما به هر حال گویا قرار است طلسم موجود شکسته شود و سرانجام سلامت هم در کشور ما الکترونیکی شود، اما نکته مهمی که در این داستان باید مورد توجه قرار گیرد به‌روز‌رسانی این پروژه با توجه به پیشرفت‌های علمی ‌هم از بعد نرم‌افزاری و هم از بعد سخت افزاری است.

امید می‌رود این مهم نیز از سوی مسوولان ذی‌ربط مد نظر قرار گرفته شود تا در آینده‌ای نه چندان دور شاهد پروژه‌ای ناکارآمد و صرف زمان و هزینه برای راه‌اندازی مجدد نباشیم.