نگاهی به مشکلات ثبت نام دامنه ملی در ایران
نبود قانون یا ضعف در عملکرد
بر اساس آمارها و گزارش‌های منتشر شده، در سال ۸۸ بیشترین جرائم‌رایانه‌ای و اینترنتی و طرح شکایت در حوزه فناوری اطلاعات مربوط به ثبت دامنه و اختلاف بر سر دامنه بین اشخاص حقیقی و حقوقی بوده است.
سونیتا سراب‌پور
بر اساس آمارها و گزارش‌های منتشر شده، در سال ۸۸ بیشترین جرائم‌رایانه‌ای و اینترنتی و طرح شکایت در حوزه فناوری اطلاعات مربوط به ثبت دامنه و اختلاف بر سر دامنه بین اشخاص حقیقی و حقوقی بوده است. به باور کارشناسان دلیل افزایش این حجم شکایت در این حوزه به نبود مرجعی قانونی برای حل اختلاف در این حوزه برمی‌گردد.
جای خالی مرجع حل اختلاف
سال‌ها است که سیاست‌های آزادسازی دامنه‌های ملی، برای ترغیب کاربران به استفاده از این نوع دامنهها از سوی دولت‌ها‌ی کشورها و به خصوص کشورهای اروپایی رواج پیدا کرده است. در ایران نیز این اتفاق توسط مرکز پژوهش‌های بنیادی به عنوان ارائه‌دهنده اینترنت در کشور رخ داد. این مرکز به عنوان تنها ثبت‌کننده رسمی ایرانی (Ragistrar) از سوی ICANN (سازمان بین‌المللی ثبت دامنه‌های اینترنتی) شناخته می‌شود که ثبت‌دامنه‌هایی با پسوند دات IR بر عهده این مرکز گذاشته شده است.
پیش از سال ۱۳۸۱، ثبت دامنه‌های دات IR به سختی امکان‌پذیر بود و برای ثبت چنین دامنه‌هایی نیاز به مدارک رسمی بود و تنها مراکز و سازمان‌های دولتی اجازه ثبت این نوع دامنهها را داشتند، اما در دی ماه سال ۸۱ ثبت دامنه‌های دات IR از سوی این مرکز آزاد شد و شاید بتوان همین حرکت را آغاز مشکلات در این حوزه عنوان کرد.
به عنوان مثال در زمان آزادسازی ثبت نام دامنه‌های دات IR برخی افراد با اطلاع از آزادسازی دامنهها اغلب دامنه‌های مشهور را به نام خود ثبت کردند که این حرکت باعث شد بسیاری از شرکت‌ها دامنه‌هایشان را در دست افراد واسطه‌گری ببینند که برای واگذاری آن دامنه هزینه کلانی را طلب می‌کنند. این شرایط تا این زمان نیز ادامه دارد و با جست‌وجو در اینترنت می‌توانید سایت‌هایی را پیدا کنید که حجم عظیمی از نام‌دامنه‌های ناب را به نام خود ثبت کرده و تنها با دریافت مبالغ هنگفت حاضر به آزاد کردن آن نام‌دامنه خاص هستند.
علیرضا صالح، مدیر ثبت دامنه‌های اینترنتی پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، در توضیح این شرایط در حوزه ثبت نام‌دامنه ملی می‌گوید: «این اتفاق در همه کشورها رخ می‌دهد و تنها مختص کشور ما نیست. برای مثال یک سال پیش فردی دامنه microsoft.co.uk را به نام خود ثبت کرد و این به این دلیل بود که شرکت مایکروسافت زمان ثبت این نام دامنه را تمدید نکرده بود و به دنبال آزاد شدن آن، شخصی دیگری این نام دامنه را به نام خود ثبت کرد. بنابراین در این خصوص هیچ تضمینی وجود ندارد. در کشور ما هم ثبت‌نام دامنه مستقیما زیر دات IR برای تمامی افراد آزاد است و هر فردی که زودتر از شخص دیگر نام دامنه را به نام خود ثبت کند، صاحب قانونی آن خواهد بود.» وی در خصوص برخورد با دلالانی که با هدف سوءاستفاده، برخی نام دامنهها را به نام خود ثبت می‌کنند، چنین اظهار می‌دارد که این مرکز قدرت برخورد با این گونه افراد را ندارد؛ چراکه این یک مساله جهانی است و تنها راهی که کاربر می‌تواند حق خود را بگیرد این است که ابتدا ثابت کند که فرد سوءاستفاده‌کننده حقی نسبت به دامین ندارد، دوم اینکه فرد شکایت کننده نسبت به آن دامین حق دارد و در نهایت ثابت کردن این نکته که فرد صاحب دامین با هدف سوءاستفاده قصد فروش آن را دارد.
صالح تصریح می‌کند که این مرکز تا حد امکان برخی نام دامنه‌های خاص و معروف را که امکان سوءاستفاده در آن وجود دارد، به نام افراد دیگر ثبت نمی‌کند، اما در پاره‌ای مواقع و به دلیل نبود قانون مشخص در این حوزه، مرکز توانایی جلوگیری از ثبت نام دامنه توسط افراد دیگر را ندارد. یکی دیگر از مشکلاتی که بسیاری از کاربران ثبت نام دامنه با آن روبه‌رو هستند، این است که در پاره ای از مواقع اطلاعات کامل آن‌ها در اختیار افرادی قرار می‌گیرد که به دنبال نام دامنه ثبت شده آن‌ها هستند.
مدیر ثبت دامنه‌های اینترنتی پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، این مشکل را نیز یک مشکل جهانی می‌داند و چنین اظهار می‌کند که این مساله یکی از مسائلی است که در کارگروه (whois) اطلاعات ثبت‌کننده نام دامنه آیکان مورد توجه قرار گرفته و در حدود سه سال این کارگروه در حال بررسی است که باید چه اطلاعاتی را از افراد ثبت‌کننده نام دامنه در اختیار افراد دیگر قرار داد. به گفته صالح به نمایش گذاشتن اطلاعات کامل فرد ثبت شده به این دلیل است که در صورت شکایت از فرد خاطی، امکان پیگیری حقوقی و قضایی از سوی آیکان وجود داشته باشد.
اما مشکلات ثبت نام‌دامنه در کشور به اینجا ختم نمی‌‌شود؛ چراکه اگر سری به سایت NIC.IR، سایت ثبت نام‌دامنه دات IR بزنید و تصمیم به ثبت یک نام دامنه بگیرد متوجه مشکلات جدی‌تری خواهید شد؛ چراکه در بخش ثبت دامنه‌های دات IR اگر شما بخواهید قبل از ثبت یک نام دامنه از قوانین و مقررات مربوطه مطلع شوید، بدون مسلط بودن به زبان انگلیسی محال است که از این قوانین و مقررات سر در بیاورید؛ این در حالی است که مقررات ثبت دامنه دات ایران کاملا به فارسی تنظیم شده است.
صالح وجود قانون ثبت دامنه دات IR به زبان انگلیسی را به نبود مرجع حل اختلاف در زمینه مالکیت معنوی در کشور ارتباط می‌دهد و می‌افزاید: «ما هنوز نتوانسته‌ایم در زمینه مرجع حل اختلاف با آیکان به توافق برسیم. در واقع برای رفع این مشکل مرجع حل اختلافی وجود ندارد و تنها مرجع حل اختلاف WIPO است که همین امر باعث شده که مقررات ثبت دامنه داتIR به زبان انگلیسی باشد، اما مقررات دات ایران به این دلیل به فارسی تنظیم شده است که مرکز، مرجع حل اختلافی را پیدا کرده که آن مرجع قبول کرده است موارد مربوط به دامنه دات ایران را بررسی کند. علت این کار هم این است که به نظر می‌رسد در ابتدای کار موارد مربوط به ثبت دامنه دات ایران کم باشد. همچنین یکی دیگر از دلایل تنظیم شدن این قوانین به فارسی این است که WIPO موارد و مشکلات دات ایران را داوری نمی‌کند.»
بر اساس اظهارات صالح، به این دلیل این مرجع نمی‌تواند روی دامنه دات IR نظارت داشته باشد یا قوانین آن را به فارسی تبدیل کند که این مرجع مورد تایید WIPO نیست. به اعتقاد وی بخش عظیم مشکلاتی که کاربران در زمینه ثبت دامنه با آن روبه‌رو هستند، به نبود مرجع قانونی حل اختلاف در این حوزه برمی‌گردد.
عملکرد نامناسب مرکز ثبت نام دامنه
اما در مقابل این اظهارات برخی کارشناسان تنها نبود مرجع حل اختلاف و نبود قوانین جامع و کامل مورد تایید WIPO را دلیل افزایش مشکلات در این حوزه نمی‌دانند و بر این باورند که عملکرد نامناسب مرکز ثبت دامنه‌های دات IR باعث به وجود آمدن پاره‌ای از مشکلات موجود شده است.
رضا هاشمی، کارشناس در حوزه نام‌دامنه‌های اینترنتی، در خصوص عملکرد مرکز ثبت دامنه دات IR می‌گوید: «به عنوان یک ناظر بیرونی عملکرد مرکز ثبت دامنه‌های دات IR در حد و اندازه کشور پیشرفته ایران نیست.
به نظر می‌رسد از اولین روزهای آزادسازی ثبت دامنه‌های دات IR به علت ضعف اطلاع‌رسانی و نیز شیوه اجرایی زمینه‌ای فراهم شد تا کسانی که از رانت خبری برخوردار بودند، در ساعات اول زودتر از بقیه اقدام به ثبت صدها نام و کلمه کلیدی پرکاربرد و با ارزش کنند و بسیاری از افرادی که علاقه‌مند به راه‌اندازی سایت‌های فعال و جدی بودند، از انتخاب نام مناسب دات‌آی‌آر نا کام ماندند.» به باور وی مجموع این شرایط مشکلاتی در استفاده از دامنه‌های دات IR را به وجود آورد که در همه گیر نشدن این دامنه موثر بوده است و همین امر باعث شده این مشکل امروزه به اشکال مختلفی از جمله دلالی نمود پیدا کند.
به گفته هاشمی، سیاست ثبت پنج ساله دامنه‌های دات IR با قیمت‌های نامتناسب از یک جهت نشان‌دهنده ضعف مجموعه ثبت دامنه دات IR در تشویق کاربران در به‌کارگیری دامنهها و افزایش میزان تمدید دامنه‌های یک ساله است و از سوی دیگر موجب شده تا بسیاری از دامنه‌های دات IR بی‌استفاده رها شوند. به نظر می‌رسد که مجموعه ثبت دامنه‌های دات IR صرفا به دنبال افزایش کمی دامنه‌های دات IR و جلوگیری از‌ریزش دامنهها و درآمدزایی است و با این حال آمار مشخصی از تعداد دامنه‌های ثبت شده و نسبت دامنه‌های فعال و غیرفعال و نیز درآمدهای حاصله از فروش دامنه وجود ندارد.
وی در ادامه به ضعف‌های فنی در این مرکز اشاره می‌کند و می‌افزاید: «از نظر فنی هم سایت ثبت دامنهها و نیز مدیریت دامنهها ضعیف است و با وجود تلاش‌های انجام شده، دامنه دات IR هنوز محبوبیت کافی در عرصه عمومی ندارد و در زمینه بین‌المللی نیز نتوانسته به فهرست دامنه‌های قابل ثبت شرکت‌های خارجی اضافه شود و با کشورهای پیشرفته دنیا فاصله زیادی دارد. علاوه بر اینکه فاقد یک ساختار پیشرفته ارتباط با مشتری و همچنین ارتباط با واسطه‌های فروش دامنه است، پیشرفت کند و عدم ارائه رابط برنامه‌نویسی بلادرنگ و پویا نیز مانع توسعه سایت‌های بخش خصوصی و ایجاد بازارهای جانبی و کارآفرینی شده است.»
به باور این کارشناس ثبت دامنهها به‌صورت نیمه اتوماتیک که منوط به بررسی و تایید موردی دامنهها قبل از ثبت است نیز نشانه دیگری از انفعال و ضعف این مجموعه در عدم استفاده از قوانین و فناوری‌های روز برای پشت سر گذاشتن چالش‌های قانونی در فضای سنتی کشور است که به آزادسازی واقعی دامنه IR کمک کند.
به اعتقاد کارشناسان، مجموعه ثبت دامنه‌های IR جدا از بحث ثبت دامنه‌های IR می‌توانست به عنوان یک سازمان معتبر بین‌المللی نقش موثرتری در توسعه فضای وب و نفوذ اینترنت در ایران ایفا کند که متاسفانه می‌توان با بررسی شرایط موجود عدم موفقیت این مرکز در این حوزه را مشاهده کرد.
ارسال نظر