عیسی نجفی *

رضا تقی‌پور، وزیر فناوری اطلاعات و ارتباطات گفته است که در حوزه فرهنگ در دنیای مجازی جایگاهی در شان ملت ایران نداریم و بعلاوه ایجاد یک موتور جست‌وجوی بومی‌را از محورهای تعریف شده در برنامه پنجم توسعه مطرح کرده است. هر چند تاکنون همین وزارت خانه در حالی‌که دیگران جایگاه کشور را در این حوزه در انتهای رتبه‌ها عنوان می‌کردند بر جایگاه ممتاز کشورمان تاکید می‌ورزیدند، ولی ما فارغ از بحث اینکه کشورمان در حال حاضر در چه مقام و جایگاهی در بین کشورهای حوزه فرهنگ در دنیای مجازی قرار گرفته است صرفا به بررسی اینکه آیا ایجاد موتور جست‌وجوی بومی ‌در کشور امکانپذیر است یا اینکه ضرورتی به ایجاد جست‌وجوگر اینترنتی بومی‌داریم یا نه بسنده می‌نماییم. برای پرداختن به موضوع موتور جست‌وجوی بومی‌، ارائه تعریف مفاهیم اینترنت، مفهوم وب جهانی (WWW)، موتور جست‌وجوگر اینترنتی و اجزا و الزامات ایجاد آن، دایرکتوری یا فهرست وب، دنیای مجازی، بومی‌سازی ضروری است.

در منابع علمی‌ برای مفاهیم و واژه‌های مذکور تعاریف متنوعی ارائه گردیده است که به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم:

اینترنت: عبارت است از یک شبکه جهانی که در آن شبکه‌ها و دستگاه‌ها با همدیگر در ارتباط می‌باشند و با اتصال به این شبکه عظیم می‌توانیم از اطلاعات ذخیره شده در دستگاه‌های دیگران استفاده نماییم یا اینکه به تبادل اطلاعات و پیام بپردازیم.

تعریف موتور جست‌وجو:

موتور‌های جست‌وجو یا Search Engine ‌ها سایت‌هایی هستند که وظیفه آنها جمع‌آوری اطلاعات از سطح اینترنت و راهنمایی کاربران به سوی سایت‌های مورد نظر است. به این منظور آنها از یک نرم افزار مخصوص بنام روبوت یا عنکبوت استفاده می‌کنند. به این نرم‌افزار خزنده (Crawler) یا عنکبوت نیز گفته می‌شود و وظیفه آن پیمایش اینترنت و ارسال اطلاعات صفحات برای نرم‌افزار دیگری است که وظیفه‌اش طبقه‌بندی و مرتب‌سازی اطلاعات است.

تعریف دایرکتوری یا فهرست وب:

فهرست (سیاهه) اینترنتی که به آن اصطلاحا دایرکتوری می‌گویند نیز یکی دیگر از ابزار‌های رساندن کاربران به سایت‌های مطلوب هستند. تفاوت آنها با موتورهای جست‌وجو در این است که این فهرست‌ها به وسیله افراد تهیه می‌شوند نه توسط رایانه و به صورت خودکار.

لذا نتایج آنها مربوط تر و مناسب‌تر است. برخلاف جست‌وجوگر‌ها که اغلب حاوی نتایج پرت و خارج از موضوع نیز هستند. نقطه ضعف آنها هم این است که کمتر از موتور جست‌وجو به روز و سریع هستند.

انواع موتورهای جست‌وجو:

موتورهای جست‌وجو به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند. موتورهای جست‌وجوی پیمایشی و فهرست‌های تکمیل‌دستی. هر کدام از آنها برای تکمیل فهرست خود از روش‌های متفاوتی استفاده می‌کنند، البته لازم به ذکر است که گونه ای جدید از موتورهای جست‌وجوگر تحت عنوان «ابر جست‌وجوگر» (Meta Search Engines) نیز وجود دارد که در ادامه به توضیح هر یک از این موارد خواهیم پرداخت:

- موتورهای جست‌وجوی پیمایشی: موتورهای جست‌وجوی پیمایشی (Crawler-Based Search Engines) مانند گوگل فهرست خود را به صورت خودکار تشکیل می‌دهند. آنها وب را پیمایش کرده، اطلاعاتی را ذخیره می‌کنند، سپس کاربران از میان این اطلاعات ذخیره شده، آنچه را که می‌خواهند جست‌وجو می‌کنند. اگر شما در صفحه وب خود تغییراتی را اعمال نمایید، موتورهای جست‌وجوی پیمایشی آنها را به طور خودکار می‌یابند و سپس این تغییرات در فهرست‌ها اعمال خواهد شد. عنوان، متن و دیگر عناصر صفحه، همگی در این فهرست قرار خواهند گرفت.

- فهرست تکمیل دستی: فهرست‌های تکمیل‌دستی یا (Human-Powered Directories) مانند فهرست بازی (Open Directory) مانند Dmoz وابسته به کاربرانی است که آن را تکمیل می‌کنند. شما صفحه مورد نظر را به همراه توضیحی کوتاه در فهرست ثبت می‌کنید یا این کار توسط ویراستارهایی که برای آن فهرست در نظر گرفته شده، انجام می‌شود. عمل جست‌وجو در این حالت تنها بر روی توضیحات ثبت شده صورت می‌گیرد و در صورت تغییر روی صفحه وب، روی فهرست تغییری به وجود نخواهد آورد. چیزهایی که برای بهبود یک فهرست‌بندی در یک موتور جست‌وجو مفید هستند، تاثیری بر بهبود فهرست‌بندی یک دایرکتوری ندارند. تنها استثنا این است که یک سایت خوب با پایگاه داده‌ای با محتوای خوب شانس بیشتری به نسبت یک سایت با پایگاه داده ضعیف دارد. البته در مورد جست‌وجوگرهای مشهور از جمله گوگل و یاهو، یک مولفه دیگر هم برای بهبود فهرست‌بندی وجود دارد که کمک مالی است، یعنی وب‌گاه‌هایی که مایل به بهبود مکان وب‌گاه خود در فهرست بندی هستند، می‌توانند با پرداخت پول به این جست‌وجوگرها به هدف خویش برسند.

- موتورهای جست‌وجوی ترکیبی با نتایج مختلط: به موتورهایی اطلاق می‌شود که هر دو حالت را در کنار هم نمایش می‌دهند. غالبا، یک موتور جست‌وجوی ترکیبی در صورت نمایش نتیجه جست‌وجو از هر یک از دسته‌های فوق، نتایج حاصل از دسته دیگر را هم مورد توجه قرار می‌دهد. مثلا موتور جست‌وجوی ام.اس.ان (MSN) بیشتر نتایج حاصل از فهرست‌های تکمیل‌دستی را نشان می‌دهد، اما در کنار آن نیم نگاهی هم به نتایج حاصل از جست‌وجوی پیمایشی دارد.

- ابر جست‌وجوگرها: این گونه جدید از موتورهای جست‌وجوگر که قدمت چندانی نیز ندارند از ترکیب کردن نتایج حاصل از چندین موتورجست‌وجوگر استفاده می‌کند. بدین معنی که این موتور عبارت مورد نظر شما را در چندین موتور جست‌وجوگر جست‌وجو می‌کند و نتایج آنها را با هم ترکیب کرده و یک نتیجه کلی به شما ارائه می‌دهد.

بومی‌سازی: به مجموعه فعالیت‌هایی گفته می‌شود که در آن دانش با فناوری موجود در کشورهای توسعه یافته بسته به نیاز و موقعیت اقلیمی ‌منطقه‌ای جغرافیایی و فرهنگی با نیازهای موجود مطابقت و سازگاری داده می‌شود.

دنیای مجازی: به دنیای جدید ارتباطات تولید یا ایجاد شده در فضای شبکه اینترنت گفته می‌شود.

موتور جست‌وجوی بومی‌: احتمالا موتور جست‌وجویی که قادر به تامین نیازهای کاربران اینترنت برای انواع جست‌وجو‌های محتوایی و غیره ایرانیان و دوستداران ایران در بستر وب یا اینترنت باشد.

با کمی‌ دقت در مفاهیم و اصطلاحاتی که آورده شد، واضح است که راه‌اندازی جست‌وجوگر اینترنتی نیازمند منابع علمی‌و محتوایی با اهمیت و رتبه‌ساز و مورد توجه جست‌وجوگران، در دسترس داشتن زیرساخت‌های اینترنتی قوی به لحاظ سرعت، پهنای باند، سرورها یا دیتا سنترهای قوی، امکانات و تجهیزات سخت‌افزاری و پایگاه داده و دانش مطمئن و مهم‌تر از همه ارتباط مطمئن و ایمن و مداوم با دیگر جست‌وجوگرهای مهم و حائز رتبه برتر در فضای مجازی یا اینترنتی در دنیاست. همه می‌دانیم ما کدامیک از اینها را داریم و کدامیک را نداریم! حال سوال اینجا است چگونه وزیر فناوری اطلاعات و ارتباطات کشورما با این وضعیت وخیم موجود در وضعیت اینترنت کشور، ایده ایجاد جست‌وجوگر اینترنتی را ارائه می‌کند. هر چند حق هر کسی است که در فضای سایبر منابع غنی از اطلاعات را برای استفاده دیگران به اشتراک بگذارد و محدودیتی هم برای راه‌اندازی جست‌وجوگرهای دیگر در کنار صدها جست‌وجوگر موجود که با سرمایه عظیمی ‌و پشتوانه قوی علمی‌و فنی راه‌اندازی شده وجود ندارد، هر کسی می‌تواند ایده راه اندازی جست‌وجوگری در حد گوگل، یاهو و ... را در ذهن داشته باشد و اگر بتواند با سرمایه‌گذاری عظیمی‌ دسترسی به هزاران لینک را در کسری از ثانیه برای مشتریان بومی ‌نظیر آنچه جست‌وجوگران فعلی انجام می‌دهند فراهم آورد خدمتی بی‌نظیر و ستودنی به کاربران جدید خواهد بود؛ البته و صد البته شایسته پاداش و جایزه‌ای ویژه !

پاسخ سوال مطرح شده واضح است، زیرا ما در مقوله‌ای ساده‌تر از آن یعنی راه‌اندازی و استقرار دولت الکترونیک پس از چند سال هنوز به گام‌های میانی استقرار آن نزدیک شده‌ایم و شاید مدت‌ها طول بکشد که به گام‌های نهایی آن که طبق مدل انتخابی احتمالا گام یکپارچگی و ... باشد ورود پیدا کنیم، لذا فارغ از اینکه وزیر محترم با چه بودجه، نقشه، نفرات، مدت یا زمان، تجهیزات و زیرساخت قصد راه‌اندازی این امکان بومی‌ را دارد از ایشان عاجزانه درخواست می‌شود که در کنار پرداختن به مطالعه در زمینه واژه‌های خوب و عامه پسند مانند جست‌وجوگر بومی یا تداوم اصرار بر راه‌اندازی اینترنت ملی که اگر محقق شود، امکان خوبی است وضعیتی را ایجاد نمایند تا قبل از زمان راه اندازی اینترنت ملی یا جست‌وجوگر بومی‌، مردم عزیر کشورمان از حداقل‌های دسترسی به فضای مجازی یا خدمات اینترنت که هم سرعت و هم کیفیت خوبی داشته باشد و حداقل خصوصیات آن معادل خصوصیات اینترنت در سال پیش یا پیش‌تر باشد، بی‌بهره نمانند که واقعا محروم شدن جامعه از دسترسی به آن، تبعات و آثار سوء فراوانی در توسعه کشور و رهنمون شدن به سمت و سوی اهداف چشم‌انداز ۱۴۰۴ بر جای خواهد گذاشت.

البته باید از وزیر محترم به لحاظ اینکه بعد از مدت‌ها در کنار فناوری ارتباطات به ضرورت توجه جدی به مقوله فناوری اطلاعات نیز واقف شده‌اند، تقدیر و تشکر نمود؛ ولی واقعیت این است که ایده جست‌وجوگر بومی ‌اینترنتی وقتی قابل طرح می‌باشد که کشور از لحاظ فناوری‌های رایانه‌ای و اینترنتی و دانش و تجهیزات پیشرفته مبتنی بر فناوری‌های جدید از وضعیت مطلوبی برخوردار باشد، در حالی‌که در حال حاضر حتی عامه مردم از اینترنت مناسب برخوردار نیستند. هر چند که شاید طرح موضوع فوق از جانب دیگران به عنوان ایده‌ای نوین عاری از هرگونه اشکال است، ولی از آنجا که وزیر محترم از بضاعت و توان وزارت متبوعش مطلع و آگاه می‌باشد، طرح ادعای فوق لااقل از جانب ایشان کاری بیهوده است.

* عضو شورای مرکزی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور