سونیتا سراب‌پور

درست یکسال و هفت ماه گذشته بود که فیضی، مدیرعامل شرکت مخابرات، در مقابل حجم وسیعی از شکایت‌های شرکت‌های PAP (شرکت‌های بخش‌خصوصی فعال در حوزه خدمات‌دهی اینترنت پرسرعت)، به دلیل سرویس‌دهی این شرکت به برخی سازمان‌ها و نهادها اعلام کرد که مخابرات به هیچ وجه قصد وارد شدن به حوزه اینترنت را ندارد؛ چراکه توزیع خدمات اینترنتی به هیچ وجه برای این شرکت سود و درآمدی به همراه نداشته و تنها مخابرات به خواست دولت برای خدمات‌رسانی به کاربران دست به ارائه اینترنت زده است.

اما گویا با خصوصی شدن شرکت مخابرات اظهارات مسوولان این شرکت دچار تغییر ۱۸۰درجه‌ای شده؛ چراکه چند روزی است که ثبت‌نام و ارائه سرویس اینترنتی به مشترکان تهرانی توسط این شرکت با قیمتی نسبتا پایین و به صورت رسمی آغاز شده است.

ارائه سرویس اینترنت پرسرعت (ADSL) از سوی شرکت تازه خصوصی شده مخابرات اظهارنظرها و انتقادات فراوانی را به دنبال داشته است. گروهی عمل شرکت مخابرات به عنوان یک شرکت خصوصی را کاملا قانونی می‌دانند و براین باورند که با ورود این شرکت به بازار اینترنت بسیاری از برنامه‌های عقب افتاده در زمینه ارائه پورت پرسرعت توسط بخش خصوصی جبران خواهد شد و در نهایت کاربران به خدمات بهتر و باکیفیت‌تری دسترسی پیدا خواهند کرد. اما گروهی دیگر اقدام مخابرات را کاملا انحصاری توصیف می‌کنند و معتقدند مخابرات با در اختیار داشتن سرمایه هنگفت و امکانات موجود حاصل آمده از اعتبارات دولتی، دیگر اپراتورهای فعال در حوزه سرویس‌دهی خدمات اینترنت پرسرعت را حذف خواهد کرد و انحصاری جدید در بازار شکل خواهد گرفت.

رقابتی برای انحصار کامل

بر اساس گزارش‌ها و اخبار منتشر شده مخابرات به تازگی به فکر ارائه خدمات اینترنتی نیفتاده است؛ چراکه بنا بر اظهارات کارشناسان این حوزه، شرکت مخابرات از حدود ۳ الی ۴ سال پیش با آینده‌نگری به خصوصی‌سازی دست به فراهم کردن زیرساخت‌ها و تکمیل تجهیزات خود زده بود. در همان موقع مخابرات اعلام کرده بود که قصد ارائه این خدمات را به بخش دولتی دارد که در همان زمان با برخوردهای شدیدی از طرف شرکت‌های ارائه‌دهنده اینترنت پرسرعت مواجه شد. بسیاری از سازمان‌ها با این عمل مخابرات مخالفت کردند؛ چراکه تمام سرویس‌های جدید حوزه آی‌تی تنها باید از طریق بخش‌خصوصی به متقاضیان ارائه می‌شد. وجود چنین شرایطی این سوال را مطرح می‌کرد که مخابرات در آن زمان و با توجه به امکانات و زیرساخت‌های لازمی که در اختیار داشته است به چه دلیل با شرکت‌های PAP همکاری لازم را انجام نداده؛ چراکه اکثر این شرکت‌ها یکی از دلایل اصلی مشکل خود، در ارائه با کیفیت خدمات سرویس ADSL به کاربران را عدم همکاری مخابرات با شرکت‌ها اعلام کرده بودند؛ اما مخابرات نیز در پاسخ به این ادعای شرکت‌های PAP به مصوبه سازمان تنظیم مقررات مورخ دهم تیر ماه سال ۸۴ اشاره می‌کند که در آن به صورت واضح اشاره شده است که شرکت‌های مخابرات استانی مکلف به تامین فضای پسیو و حتی‌الامکان ملزم به تامین فضای اکتیو مورد نیاز شرکت‌های دارای پروانه ارائه خدمات عمومی انتقال داده‌ها از طریق خطوط کابلی (PAP) است. در واقع براساس این مصوبه مخابرات هیچ الزامی به فراهم کردن امکانات لازم برای خدمات‌دهی به شرکت‌های PAP نداشته است.

به اعتقاد کارشناسان هدف مخابرات از این حرکت تنها ایجاد رقابت با بخش خصوصی بوده است. رقابتی که به خاطر قدرت و عظمت این شرکت پرسابقه قطعا به نفع طرف مقابل یعنی همان شرکت‌های PAP نخواهد بود.

علی توسلی، مدیرعامل شرکت اینترنتی نیونت در خصوص تاثیر ورود مخابرات در حوزه ارائه اینترنت پرسرعت روی کار شرکت‌های PAP می‌گوید: «اگر مخابرات بخواهد با این شرایط و با داشتن سرمایه، تجهیزات و امکاناتی که در اختیار دارد وارد بازار شود طبیعتا بخش خصوصی نمی‌تواند فعالیتی داشته باشد. حضور مخابرات در این عرصه باعث رقابت شدید بین شرکت‌های PAP خواهد شد، آن هم نه از نوع رقابت سالم چراکه این شرکت بزرگ با تمام قدرت وارد این حوزه می‌شود و با در اختیار داشتن تجهیزات کافی همه چیز را تحت سلطه خود قرار می‌دهد. در چنین حالتی رقابت غیرممکن خواهد شد و بسیاری از شرکت‌های ارائه‌دهنده ADSL از پا خواهند افتاد.»

وی همچنین در خصوص قیمت سرویس‌های شرکت مخابرات و برنامه‌های شرکت‌های PAP برای کاهش قیمت چنین اظهار می‌کند که این بخش تا یک حدی و برای بقا در بازار مجبور است قیمت‌های خود را کاهش دهد، اما هیچ وقت نمی‌تواند زیر قیمت تمام شده یک سرویس، قیمت‌گذاری کند. اگر مخابرات در حال حاضر اقدام به این کار کرده است به این دلیل است که سرمایه و امکانات زیادی در اختیار دارد و باید از مسوولان این شرکت پرسید که آیا آن‌ها هم برای ارائه خدمات اینترنتی همان راه شرکت‌ها PAP را رفته‌اند. در واقع این شرکت نیز باید همچون شرکت‌های PAP هزینه‌هایی همچون سیستم نگهداری، پشتیبانی، تبلیغات، نیروی انسانی و... را حساب و بعد قیمت ارائه کند.

به اعتقاد توسلی اگر شرکت مخابرات واقعا خصوصی شده است باید همچون دیگر شرکت‌های فعال در این حوزه به عضویت سازمان نظام صنفی در بیاید و در جلسات شرکت‌های PAP برای قیمت‌گذاری شرکت کند و با تعامل با دیگر فعالان این بازار جلوی هدر رفتن سرمایه و ورشکست شدن شرکت‌های PAP را بگیرد.

محمودرضا خادمی، رییس کمیسیون اینترنت سازمان نظام صنفی رایانه‌ای نیز در این خصوص می‌گوید: «طبق پروانه شرکت PAP هیچ وقت قرار نبود که شرکت مخابرات وارد این حوزه شود و از ابتدا این نوع خدمات فقط باید از طریق این شرکت‌ها صورت می‌گرفت.» به اعتقاد خادمی، هدف مخابرات از این حرکت نشان‌دهنده این موضوع است که این شرکت می‌خواهد حوزه اینترنت پرسرعت را نیز مثل دیگر حوزه‌ها تحت انحصار خود دربیاورد. وی در ادامه می‌افزاید: «اصل بازار ADSL دسترسی و خطوط مسی آن است و از آنجا که مخابرات روی سیم مسی انحصار کامل دارد با سرمایه و کاهش قیمت خدمات اینترنتی خود به راحتی می‌تواند این بازار را تحت کنترل خود در بیاورد و رقیبان خود را از صحنه حذف کند.» این عضو کمیسیون اینترنتی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای بر این باور است که آن زمان که مخابرات هنوز قرار نبود به بخش‌خصوصی سپرده شود به طور نامحدودی امکانات لازم را به شرکت‌ها ارائه می‌داد و حال با توجه به خصوصی شدن و پیوستن به جمع سرویس‌دهندگان ADSL دیگر همان خدمات را هم ارائه نخواهد داد.

تهدیدات جدید در راه

اما نگرانی‌های بخش خصوصی به اینجا ختم نمی‌شود؛ چراکه درست در زمانی که بحث واگذاری اینترنت وایمکس

به وسیله شرکت‌های خصوصی مطرح شده مخابرات با عنوان این که خصوصی شده و می‌تواند وارد این عرصه شود قصد رقابت با شرکت‌های خصوصی که به تازگی وارد این عرصه شده‌اند، دارد؛ البته شاید این امر به نظر برخی از مسوولان باز شدن فضای رقابتی در کشور باشد؛ ولی عرضه اینترنت پرسرعت تا سقف

۲ مگ بر ثانیه مخابرات با قیمت ۷۴۵۶۰۰ ریال در مقابل قیمت حداقل ۲ برابری شرکت‌های جدید وایمکس این بحث رقابت را هم از بین می‌برد و به عبارتی می‌توان گفت مخابرات باز هم درصدد انحصار بازار است.

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان ارائه سرویس وایمکس از طریق سه شرکت برنده شده در مزایده که یکی از آن‌ها در واقع همان شرکتی است که مخابرات را در بورس خریداری کرده است، تهدید جدیدی برای شرکت‌های PAP محسوب می‌شود. در واقع ورود و ارائه تکنولوژی وایمکس در کشور بسیاری از محدودیت های موجود توسط خطوط ADSL را برداشته و به کاربران این امکان را می‌دهد تا در دورترین مناطق که شرکت‌های خصوصی به هر دلیل قادر به سرویس‌دهی نیستند خدمات خود را ارائه کنند؛ اما مجموع این شرایط باعث می‌شود که شرکت‌های PAP از یک سو دست به رقابت ناعادلانه با شرکت مخابرات در زمینه ADSL بزنند و از طرفی دیگر خود را آماده رقابت با شرکت‌های خدمات‌دهنده وایمکسی کنند که بزرگ‌ترین آن‌ها باز هم همان مخابرات است.

به اعتقاد فریدون قاسم‌زاده، عضو هیات عملی دانشگاه و مدیرعامل شرکت اینترنتی افرانت، تنها نهادی که می‌تواند شرکت‌های PAP را از این وضعیت نجات دهد قضاوت عادلانه سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی است. وی در ادامه اظهار می‌دارد که وجود چنین شرایطی حدود دو دهه پیش در کشورهای پیشرفته‌ای همچون آمریکا، آلمان، کانادا و... افتاده است و شرایط خاص و غیر قانونی هم نیست؛ چراکه شرکت‌های بزرگ مخابراتی دنیا به دلیل وسعت، سرمایه بالا و مدت زیادی که انحصار را در دست داشته‌اند مایل هستند بعد از خصوصی‌سازی هم به روش کاری خود ادامه دهند؛ اما آنچه در این بین اهمیت دارد این است که باید دید آن‌ها از چه راهی برای خارج شدن از بحران استفاده کرده‌‌اند و چگونه توانسته‌اند جلوی شکست بخش خصوصی خود را بگیرند. این کشورها با تشکیل یک نهاد مستقل به نام رگولاتوری و نظارت مستقیم نهاد روی فعالیت فعالان بخش جلوی انحصار و حذف اپراتورهای کوچک را گرفته‌اند. قاسم‌زاده نیز بر این باور است که اگر در شرایط حال سازمان تنظیم مقررات بتواند با استقلال کامل روی سقف و کف قیمت‌های بازار نظارت داشته باشد قطعا می‌توان از حذف شرکت‌های PAP جلوگیری کرد و با ایجاد یک رقابت سالم خدمات بهتر و با کیفیت‌تری را به دست کاربران نهایی برساند.

بنا بر اظهارات کارشناسان، هر چند مخابرات تمام زیرساخت‌ها و امکانات لازم را برای ارائه خدمات ADSL دارد؛ ولی نمی‌تواند در این حوزه موفق باشد مگر اینکه تنها در نقش یک سرمایه‌گذار ظاهر شود و امکانات خود را در اختیار بخش خصوصی قرار دهد. به اعتقاد این کارشناسان مخابرات باید تمامی امکانات و تجهیزات خود را به صورت برون‌سپاری یا هم‌سپاری در اختیار بخش خصوصی قرار دهد و در واقع تنها هدفش کسب درآمد باشد.

تجربه نشان داده که مخابرات به هیچ وجه در پاسخگویی به نیاز کاربران موفق عمل نکرده است.به باور اکثر فعالان مخابرات نباید روی سرویس‌های جدید سرمایه‌گذاری کند؛ چراکه هنوز پروژه‌های قبلی خود را تمام نکرده و تعدادی از آنها هنوز سرانجام مشخصی ندارند. در واقع مخابرات با در اختیار گذاشتن سرمایه، تجهیزات و امکانات لازم به شرکت‌های PAP، تنها نظاره‌گر باشد و با درآمدی که از این راه کسب می‌کند، پروژه‌های ناتمام خود را تکمیل کند.