لاک‌پشت در بزرگراه

سونیتا سراب‌پور

مسوولان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات پیوسته براین گفته خود تاکید دارند که ایران در زمینه فناوری اطلاعات و به خصوص در حوزه اینترنت با مشکل خاصی روبه‌رو نیست و برای تاکید حرف خود نیز پای ضریب نفوذ اینترنت در کشور را به میان می‌کشند. اما آمارهای جهانی همیشه خلاف اظهارات این مسوولان را ثابت می‌کند. به عنوان مثال در آخرین گزارش کیفیت پهنای باند جهان که سالانه ارائه می‌شود، کره‌جنوبی عنوان برترین کشور جهان در کیفیت پهنای باند و رهبر پهنای باند در سال ۲۰۰۹ معرفی شده است. همچنین در حالی که بحرین، قطر، امارات، عربستان و پاکستان در این لیست حضور دارند نامی از ایران دیده نمی شود. علاوه بر این گزارش که نشان می‌دهد ایران با مشکل جدی در زمینه پهنای ‌باند روبه‌رو است، مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در گزارشی که در هفته گذشته منتشر کرد، بر ضعف کشور در این حوزه مهر تایید زد.

‌‌در حالی‌که انواع مدارک چه از نوع داخلی و چه از نوع خارجی نشان می‌دهد که ایران در زمینه اینترنت و خصوصا پهنای باند دچار مشکل جدی است، اما باز مسوولان دولتی همچنان بر اظهارات خود پافشاری می‌کنند و بر این باور هستند که پهنای‌باند کشور در وضعیت کاملا مطلوبی است.

جای خالی ایران

براساس گزارش، کیفیت پهنای‌باند که توسط مدرسه تجاری ساید و دانشگاه اویدو (Saïd Business School and the University of Oviedo) به نمایندگی از شرکت سیسکو (Cisco) انجام گرفته است، تمامی کشورهای جهان با وجود بحران اقتصادی که با آن مواجه بوده‌اند کیفیت پهنای باند خود را بهبود داده‌اند. بر اساس این گزارش، در بخش رهبری پهنای باند جهان پس از کره جنوبی به ترتیب کشورهای ژاپن، هنگ‌کنگ، سوئد، سوئیس، اتریش، سنگاپور، لوکزامبورگ، دانمارک، و نروژ رتبه‌های دوم تا دهم را به خود اختصاص داده‌اند. استرالیا در رتبه ۱۳، ایالات متحده در رتبه ۱۵، کانادا در رتبه ۱۷، فرانسه در رتبه ۱۸، و بلژیک در رتبه ۲۰ قرار گرفته اند. همچنین انگلستان رتبه ۲۵ و ایتالیا رتبه ۳۸ را به خود اختصاص داده‌اند.

کشورهای همسایه ایران از قبیل بحرین، امارات، قطر، ترکیه، عربستان و پاکستان نیز در این لیست به ترتیب رتبه‌های ۲۶، ۳۰، ۳۵، ۴۲، ۵۱ و ۶۰ را به خود اختصاص داده‌اند و جای خالی نام ایران در این لیست ۶۶ تایی جهانی مانند همیشه چشم را آزار می‌دهد. نام کشورهای قطر و عربستان در عین حال در لیست کشورهایی که کیفیت پهنای باند خود را طی یک سال گذشته تغییر داده اند نیز به چشم می‌خورد.

فارغ از این رتبه‌بندی جهانی، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز طی یک بررسی بازار پهنای باند در ایران را دارای ویژگی‌ها و پیچیدگی‌های زیادی دانسته است. در قسمتی از این گزارش آمده است که: بخش عمده‌ای از بازار به صورت انحصاری در اختیار شرکت‌های دولتی است و کمیسیون تنظیم مقررات نیز به علت وابستگی به وزارتخانه، اقدامی برای آزادسازی این بازارها انجام نمی‌دهد. از سوی دیگر بازار به صورت غیرمنطقی و ناکارآمد شکل گرفته (نظام صدور مجوز فعالیت) و بدون دلیل به بخش‌های کوچک‌تری تقسیم شده است (PAP، ISP، ...) که این امر هزینه‌های سربار را شدیدا افزایش داده است.

به بیان دیگر در زمینه سامان‌دهی بازار کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات، رویکرد مشخصی ندارد و به جای تعداد محدودی شرکت بزرگ و رقیب، تعداد ۱۵۰۰ شرکت کوچک وجود دارند که به طور طبیعی با این تعداد شرکت فقط هزینه‌های سربار افزایش می‌یابند.

در همین حال هزینه انتقال بسیار بالاست و مجموع هزینه انتقال و پهنای باند ۷۰درصد هزینه‌های بنگاه‌های خصوصی را به خود اختصاص می‌دهد، ضمن اینکه مدیریت دولتی ناکارآمد است و هزینه‌های شرکت‌های دولتی به وسیله افزایش قیمت خدمات تامین می‌شود. موضوع قابل توجه دیگر این است که قیمت خرید اینترنت از دروازه‌های اصلی خارجی بالاست و به همین جهت هر نوع مدیریت تعرفه نمی‌تواند قیمت‌ها را واقعی کند.

از تایید تا تکذیب

در حالی که گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به طور واضح وضعیت پهنای‌باند کشور را شرح داده است، اما چند روز بعد عبدالمجید ریاضی، معاون وزیر ارتباطات و دبیر شورای عالی فناوری اطلاعات، سرعت اینترنت و پهنای باند در ایران را در وضعیت مطلوب عنوان کرده و اظهار داشته بود که مشکل اصلی اینترنت نیست؛ بلکه مشکل اصلی به محتواسازی در کشور بر می‌گردد. وی همچنین در ادامه افزوده بود که در طول ۴ سال گذشته ظرفیت پهنای باند اینترنت در خارج از کشور ما به ۴ برابر رسیده است، این ظرفیت ۵/۳ گیگابایت بوده و در حال حاضر به ۱۴ گیگابایت رسیده و امیدواریم به سطح ۵۷ گیگابایت نیز برسد. همچنین اگر بخواهیم وضعیت خود را با کشورهای خارجی مقایسه کنیم باید بگویم که در کشورهای خارجی تولیدات محتوایی زیاد است و مردم پهنای باند داخلی را مورد نظر داشته و توجهی به پهنای باند خارجی ندارند، به گونه‌ای که پهنای باند داخلی به خارجی ۱۰ به یک است، اما در کشور ما این نسبت ۲۰ به ۸۰ است. اکثر کارشناسان این اظهارات را رد کرده و بر این باورند که مشکل محتوا از مشکلات اصلی نیست و این مشکل در رده‌های پایین‌تری قرار دارد.

در همین زمینه محمود رضا خادمی، رییس کمیسیون اینترنت سازمان نظام صنفی رایانه‌ای، می‌گوید: «یکی از عوامل عدم توسعه می‌تواند به محتوا ربط داشته باشد، اما مشکلات دیگری در این زمینه وجود دارند که بسیار اساسی‌تر به نظر می‌رسند. انحصار توزیع پهنای‌باند، محدودیت در توزیع، محدودیت دسترسی کاربران خانگی برای دریافت اینترنت پرسرعت، نبود رگولاتوری مستقل برای جلوگیری از فعالیت شرکت‌های دولتی و شبه‌دولتی، نبود قوانین و مقرارت لازم در این حوزه و... از جمله مسائل اصلی در این حوزه است که مهمتر از محتوا به نظر می‌رسد.»

در همین زمینه عباس‌پور خصالیان، کارشناس در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، نیز بر این باور است که وقتی مسوولان از اینکه هیچ مشکلی نداریم صحبت می‌کنند در واقع می‌خواهند روی آن مشکل سرپوش بگذارند و در واقع با اصطلاحات رایج و همیشگی خود می‌خواهند کاربران را گمراه کنند. وی در ادامه می‌افزاید: «چیزی که در کشور ما علاوه بر محتوا آزاد نشده پهنای‌باند است. با توجه به خط قرمزهای موجود کمبود محتوا بزرگترین مشکل است و همه به این وضعیت انتقاد می‌کنند. اما برای افزایش و بهبود محتوا، آزادی پهنای باند نیز ملاک است. چرا که محتوای به وجود آمده برای ارسال به پهنای‌باند مناسب نیاز دارد.»

مسوولان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات همواره بر وجود پهنای باند کافی در ایران تاکید داشته و بیان می‌کنند، چنانچه تقاضایی وجود داشته باشد. ایران ظرفیت افزایش پهنای باند را دارد. به گفته مدیران فعلی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات پس از شروع به کار دولت نهم ظرفیت پهنای باند کشور پنج برابر شده، اما با وجود اعلام آمادگی این وزارتخانه برای افزایش پهنای باند، متقاضی برای انجام این کار در کشور وجود ندارد. به اعتقاد این افراد در حال حاضر پهنای باند مورد نیاز کشور تامین شده و امکان ارائه پهنای باند به هر میزان که مورد نیاز دستگاه‌ها، نهادها و سازمان‌های دولتی و خصوصی باشد، وجود دارد. خادمی با اشاره به وجود متقاضی اظهار می‌دارد که برای دریافت اینترنت متقاضی به میزان کافی وجود دارد، اما مسوولان مربوطه نمی‌توانند آن میزان مورد نیاز را به کاربران برسانند به عنوان مثال وقتی کاربری از شرکتی اینترنتی با یک گیگ پهنای باند می‌خواهد نمی‌توانم این امکان را در اختیارش بگذارم؛ چرا که در انتقال و توزیع دچار مشکل هستیم.

همان‌طور که اشاره شد مدیران فعلی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات شروع کار دولت نهم را آغازی برای رشد حوزه اینترنت کشور دانسته‌اند و این درحالی است که پورخصالیان بر این باور است که ملاک قرار دادن چنین چیزی کاملا بی‌فایده است؛ چرا که پیوسته همه چیز در حال رشد و توسعه است، اما برای پیشرفت بیشتر مسوولان کشور باید علاوه بر ایجاد رقابت در داخل کشور دست به ایجاد رقابت با کشورهای خارجی نیز بزنند و خود را با آنها مقایسه کنند.

هم افزایی توانمندی‌های بخش خصوصی، افزوده که پهنای باند به عنوان نهاده اصلی حوزه فناوری اطلاعات باید در ادبیات برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی کشور دیده شده و احکامی نیز برای اصلاح قیمت آن در قوانین آورده شود و در همین حال کلیه‌ هزینه‌های انتقال و پهنای باند نیز در جداول تعرفه باید اصلاح شوند.

جای خالی ایران

از تایید تا تکذیب

هر چند که تاکنون گزارش‌ها و مقالات زیادی در خصوص وضعیت پهنای باند نوشته شده و هرکدام به نحوی و با ارائه راهکاری در پی از میان برداشتن مشکلات این حوزه بودند در آخرین اقدام نیز مرکز پژوهش‌ها علاوه بر بررسی بازار پهنای باند داخلی راهکارهایی برای حل مشکلات این بخش ارائه داده و با اشاره به لزوم فعال شدن و اصلاح ساختار کمیسیون تنظیم مقررات به منظور استقلال از شرکت‌های دولتی و ایجاد بازار رقابتی برای هم افزایی توانمندی‌های بخش خصوصی، افزوده که پهنای باند به عنوان نهاده اصلی حوزه فناوری اطلاعات باید در ادبیات برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی کشور دیده شده و احکامی نیز برای اصلاح قیمت آن در قوانین آورده شود و در همین حال کلیه‌ هزینه‌های انتقال و پهنای باند نیز در جداول تعرفه باید اصلاح شوند.

پهنای باند به عنوان حق شهروندان

هفته گذشته فنلاند اعلام کرد که از سال ۲۰۱۰ یعنی از کمتر از چند ماه دیگر حداقل پهنای باند یک مگابیت بر ثانیه حق قانونی همه شهروندان است. به این ترتیب تمامی شهروندان این کشور در کنار دیگر حقوق قانونی خود از حق اینترنت یک مگابیتی نیز برخوردار خواهند بود. برنامه فنلاند برای پهنای باند اینترنت شهروندان تا سال ۲۰۱۵ رسیدن به هدف اینترنت ۱۰۰ مگابیت بر ثانیه برای همه شهروندان است.