م.ر.بهنام رئوف

همین سه یا چهار سال پیش بود که با روی کار آمدن رییس جدید شورای عالی فناوری اطلاعات (که زمانی نصرالله جهانگرد آن را برای ادامه طرح تکفا و ساماندهی برنامه‌ها و طرح‌های مرتبط در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات تاسیس کرده بود) تعریفی تازه در حوزه فاوا کشور شکل گرفت که از آن روز تا امروز حرف و حدیث‌های بیشماری را برای دبیر این شورا رقم زده است. عبدالمجید ریاضی که در دولت نهم این شورا را تحویل گرفت در نخستین روزهای فعالیتش طرحی را رو کرد که به‌رغم مخالفت‌های ساختاری و ابهام‌آمیز بودن در تعریف همچنان نقل بسیاری از محافل فناوری اطلاعات است و این روزها هم بیشتر از قبل در مورد آن صحبت می‌شود.

«اینترنت ملی» همان طرحی است که تا به امروز نتوانسته تعریفی دقیق از عملکرد و فواید خود را برای مخاطبان ارائه دهد.

اینترنت چیست؟

دانشنامه ویکی پدیا پیرامون اینترنت اینگونه نوشته است: اینترنت (به انگلیسی: The Internet) را باید بزرگ‌ترین سامانه‌ای دانست که تاکنون به دست انسان طراحی، مهندسی و اجرا گردیده ‌است. این شبکه عظیم جهانی، در اواخر سال ۱۹۶۰ میلادی و با انگیزه همکاری، دسترسی چند سویه به منابع و مهارت‌های محاسباتی و امکان‌پذیر شدن کار در زمینه‌های بین‌رشته‌ای علوم و مهندسی شروع شد. تنها از اوایل دهه ۱۹۹۰ است که اینترنت به صورت یک شبکه همگانی و جهان‌شمول درآمده ‌است. وابسته شدن تمامی فعالیت‌های بشر به اینترنت در مقیاسی بسیار عظیم و در زمانی چنین کوتاه، حکایت از آغاز یک دوران تاریخیِ نوین در عرصه‌های گوناگون علوم، فناوری و به خصوص در نحوه تفکر انسان دارد.

به بیان دیگر اینترنت مجموعه‌ای گسترده از شبکه‌ها و دروازه‌هایی است که از پروتکل TCP/IP به منظور ارتباط با یکدیگر استفاده می‌نمایند. اینترنت، شامل خطوط ارتباطی با سرعت بالا بین گره‌های اصلی یا کامپیوترهای میزبانی است که داده‌ها و پیام‌ها را Route می‌نماید. سازمان‌ها، مراکز علمی و تحقیقاتی و موسسات متعدد، نیازمند دستیابی به شبکه اینترنت برای ایجاد یک وب‌گاه، دستیابی از راه دور وی‌پی‌ان، انجام تحقیقات یا استفاده از سیستم پست الکترونیکی، هستند. شواهد زیادی در دست است که از آنچه اینترنت برای بشر خواهد ساخت و خواهد کرد، تنها مقدار بسیار اندکی به واقعیت درآمده‌است.

به طور کلی، همه رایانه‌های موجود اینترنت را می‌توان به دو دسته رایانه‌های سرویس‌دهنده و رایانه‌های سرویس‌گیرنده تقسیم کرد و سرویس‌دهندگان خدماتی را مانند WEB و FTP برای سایر سامانه‌ها فراهم می‌کنند. از سوی دیگر، سرویس‌گیرندگان (Clients) سامانه‌هایی هستند که برای دست‌یابی به این خدمات، به سرویس‌دهندگان (Server)وصل می‌شوند. یک رایانه سرویس‌دهنده می‌تواند چند سرویس را فراهم کند. برای مثال، می‌توانیم روی یک سرویس‌دهنده، نرم‌افزار Web-Server و Mail-Server نصب کنیم.

تعریف «اینترنت ملی» اما تاکنون در هیچ دانشنامه یا فرهنگ لغاتی ذکر نشده است. حتی موتور جست‌وجوگر گوگل نیز در برابر پاسخ سوال «اینترنت ملی چیست؟» هاج و واج کاربر را نگاه می‌کند و نمی‌تواند پاسخی در خور توجه برای او فراهم نماید.

اینترنت ملی چیست؟

سوال اصلی که طی چهار سال گذشته و به دنبال مطرح شدن این تعریف جدید در کشور بارها و بارها و حتی از پدید آورنده این واژه نیز پرسیده شده، این است که اینترنت ملی چیست؟ چه فرقی با اینترنت اصلی می‌کند؟ و اینکه اصولا چه فوایدی را از لحاظ تکنولوژیکی می‌تواند برای کاربر فراهم آورد؟

اینها تمام سوالاتی است که متاسفانه تاکنون و بعد از گذشت چهار سال پاسخ داده نشده است و تنها از سوی مراجع و مسوولان ذی‌ربط بر روند در اختیار داشتن اینترنت ملی تاکید می‌شود. هر چند که پدیدآورندگان واژه «اینترنت ملی» آن را داشتن شبکه ملی تعریف می‌کنند، اما اینکه این شبکه چه تفاوت‌هایی با همان شبکه اینترنت دارد، مشخص نیست.

هم‌اکنون و بعد از گذشت چهارسال از طرح این موضوع تنها دستاوردهای آن را می‌توان در خبرهایی دانست که هر از چندگاهی از سوی رسانه‌های گروهی ذکر می‌شود. «اینترنت ملی سراسر کشور را تحت پوشش قرار می‌دهد»، «متقاضیان اینترنت ملی به مخابرات استانی مراجعه کنند»، «تامین پهنای باند مورد با‌ آغاز کار شبکه ملی IP»، «اینترنت ملی را توسعه می‌دهیم»، «اتصال ۱۰۰ هزار مدرسه به شبکه ملی اینترنت در دو سال آینده»، «اتصال مدارس به شبکه ملی اینترنت» و... اینها بخشی از تیترهای خبری پیرامون اینترنت ملی است.

عبدالمجید ریاضی در تازه‌ترین اظهار نظرش در مورد این شبکه گفته است که: در حال حاضر شبکه ملی اینترنت در حال انجام است و سراسر کشور را تحت پوشش قرار می‌دهد.

وی با بیان اینکه شبکه ملی اینترنت دارای بخش‌های مختلفی بوده و دارای یک متولی اجرایی نیست، ادامه داد: بخش اتصال استان‌ها و شهرستان‌ها در این پروژه برعهده زیرساخت قرارگرفته که مطابق با قانون ایجاد این بسته برعهده دولت است.

وی با بیان اینکه فراهم آوردن بخش استانی این شبکه نیز به عهده شرکت مخابرات ایران و شرکت مخابرات‌های استانی بوده، تصریح کرد: دربخش دسترسی هم شرکت‌های مجازارایه دهنده خدمات اینترنتی مثل PAPها نقطه اتصال شبکه و ارائه‌دهندگان خدمات هستند.

ریاضی با بیان اینکه دربخش کاربردهای دولتی راه‌اندازی دیتاسنتر ملی توسط شرکت ارتباطات زیرساخت بوده، تصریح کرد: ایجاد سایر IDCهای عمومی توسط بخش خصوصی انجام می‌شود.

معاون فناوری اطلاعات وزارت ارتباطات با بیان اینکه ارائه بسیاری از خدمات الکترونیکی مستلزم وجود شبکه امن و پایداراست، گفت: درراستای اجرای پروژه شبکه اینترنت ملی اقداماتی در جهت فراهم کردن شبکه‌ای امن و پایدار انجام شده است.

به گفته وی، در ابتدای دولت نهم بیش از ۴۰۰ نقطه تماس در کشور وجود داشت که با نصب دیش ماهواره، ارتباطات با خارج از کشور توسط بخش خصوصی و دولتی برقرار شد. وی با اشاره به اینکه این ارتباطات و اتصالات گسسته متعدد که شبکه را به لحاظ فنی و اقتصادی دچار مخاطره نمود، افزود: با ایجاد شبکه ملی اینترنت، یکپارچه و از طریق چند gateway مشخص و پرسرعت به شبکه جهانی متصل و قابل مدیریت شده است.

ریاضی، در این اظهار نظرش به تامین پهنای باند در گذشته توسط بخش خصوصی اشاره کرده است که با مشکلاتی همراه بود است و حال اینکه اگر تعبیر از اینترنت ملی تنها تامین پهنای باند باشد، باید گفت که در گذشته بخش خصوصی نه تنها در این زمینه موفق عمل کرده بود، بلکه توانسته بود با قیمتی به مراتب پایین تر از قیمتی که هم‌اکنون دولت در اختیار این بخش برای توزیع قرار می‌دهد، آن را تامین کند.

از سوی دیگر و در حالی که کارشناسان حوزه فاوا به ضعف در ضریب نفوذ استفاده از اینترنت در کشور اتفاق نظر داشته و استفاده از این خدمات را برای کاربران گران می‌دانند، وزیر جدید ارتباطات نیز این موضوع را پذیرفته و گسترش استفاده از اینترنت ملی را جزو سرفصل‌های برنامه‌های خود می‌داند.

رضا تقی‌پور در مراسم معارفه خود در این مورد این‌گونه گفته است: دسترسی به اینترنت پرسرعت و امن را در دستور کار خود قرار خواهیم داد. وی همچنین به توسعه اینترنت ملی که کاربران را به دور از دغدغه‌های فرهنگی و امنیتی به استفاده از ابزار‌های این فناوری ترغیب کند، اشاره کرد و گفت: تحقق دولت الکترونیک، توسعه کاربردهای فضایی و تلاش و ایجاد فضای رقابتی و کاهش تصدی‌گری دولت با تجدید ساختار در وزارت ارتباطات را از برنامه‌‌های آینده این وزارتخانه دانست.

بفرمایید اینترنت ملی!

درحالی که همچنان صحبت از اتصال به شبکه ملی اینترنت در بین محافل اجرایی کشور از بانک‌ها و آموزش پرورش گرفته تا شهرداری و سایر نهادها مطرح است، به تازگی مدیرعامل شرکت فناوری اطلاعات از متقاضیان این سرویس خواسته است که به مراکز مخابراتی استانی مراجعه کنند.

مدیرعامل شرکت فناوری اطلاعات گفت: متقاضیان اینترنت ملی (اینترانت کشوری) برای دریافت اینترنت ملی به شرکت‌های مخابرات‌ استانی مراجعه کنند. سعید مهدیون گفته است که متقاضیان اینترنت ملی (اینترانت کشوری) می‌توانند به شرکت‌های مخابرات‌ استانی مراجعه و اینترنت ملی دریافت کنند.وی ادامه داد: هم‌اکنون متقاضیان اینترنت و اینترنت ملی (اینترانت کشوری) می‌توانند برای اخذ هر یک از این دو سرویس به مخابرات‌ استانی مراجعه و این دو سرویس را با تعرفه‌های مخصوص به خود دریافت کنند. مدیرعامل شرکت فناوری اطلاعات خاطرنشان کرد: سال‌ها است که شرکت‌های مخابرات استانی از طریق پورت‌های پرسرعت .G به دستگاه‌های متقاضی اینترنت پرسرعت ارائه می‌کنند و هم‌اکنون با ورود شرکت‌های مخابرات در زمینه واگذاری پورت‌های پرسرعت ADSL، این امکان فراهم شده که از طریق این پورت‌ها اینترنت و اینترانت کشوری ارائه کند.

مهدیون تصریح کرد: در حال حاضر بسیاری از دستگاه‌های دولتی که نیازی به دسترسی به اینترنت ندارند، برای برقراری ارتباط بین دفاتر خود از اینترنت ملی استفاده می‌کنند و همچنین تمام PAP‌ها و برخی مدارس نیز از اینترنت ملی استفاده می‌کنند. وی تاکید کرد: تاکنون اینترنت ملی به مردم عادی ارائه نمی‌شد و شاید به این دلیل برای مردم ملموس نبوده است.

با توجه به این موضوع که سعید مهدیون نیز به آن اشاره داشته است، اینترنت ملی تاکنون به مردم عادی ارایه نمی شده و شاید به این دلیل بوده است که این اینترنت برای مردم ملموس نیست. اما اینکه مردم عادی قراراست چه دستاوردی از اینترنت ملی داشته باشند، مشخص نیست.

اگر منظور از اینترنت ملی در حقیقت یک شبکه داخلی درون کشوری است که مهمترین مقوله برای استفاده عامه مردم از آن محتوا و خدمات است. در حال حاضر بسیاری از شرکت‌های فعال در حوزه میزبانی وب از میزان قیمت خدمات پهنای باند گله‌مندند. آنهایی که در داخل کشور سرور داشته یا اقدام به راه‌اندازی دیتاسنتر کرده‌اند، می‌گویند برای تبادل اطلاعاتی که در بین دیتاسنترهای داخلی صورت می‌گیرد، باید همان قیمتی را برای پهنای باند پرداخت کنند که برای خدمات بین‌المللی پرداخت می‌کنند. عدم تفکیک در استفاده از پهنای باند داخلی با خارجی باعث شده است که بسیاری از فعالان این بخش تصمیم به استفاده از همان سرورهای خارجی بگیرند. اما از سوی دیگر ارائه خدمات الکترونیکی نیز در کشور همچنان همان طرح‌های کاغذی است که بارها و بارها از آنها صحبت شده است. هم‌اکنون هیچ‌کدام از خدمات دولت الکترونیکی به معنا و کاربرد اصلی‌اش ارائه نمی‌شود. بانک‌ها تنها به ارایه بخشی بسیار محدود از خدمات خود روی وب مشغول هستند. دانشگاه‌ها و سایر نهادهایی که تصمیم به ارائه خدمات آنلاین گرفته‌اند، در لحظه اجرا ناکام مانده‌اند و این درحالی است که بارها از سوی مسوولان بر تامین پهنای باند کافی در کشور تاکید شده است.

حال این سوال پیش می‌آید که واقعا اینترنت ملی چیست؟ و آیا تعریفی از نحوه اتصال جدید شبکه‌های داخلی درون کشور است؟ وظیفه تامین محتوا برای این شبکه بر عهده کیست و چه زمانی قرار است که واقعا برای مردم این شبکه ملموس شود؟