تکنولوژی در خدمت درمان

بازار دیجیتال - چند سال پیش وقتی در کشورهای پیشرفته جهان صحبت از ورود بهداشت و سلامت الکترونیکی بود در کشور ما علاقه‌مندان برای درک بیشتر این موضوع تنها می‌توانستند به جست‌وجوگرها پناه ببرند و از این طریق به اطلاعات پزشکی در این خصوص دسترسی پیدا کنند، اما در حال حاضر شرایط با گذشته تغییر چشمگیری داشته است.

در دنیایی که در حوزه بهداشت الکترونیکی روز به روز سرمایه‌گذاری‌ها افزایش می‌یابد، مسوولان ایرانی نیز در تلاشند از این قافله عقب نمانند و خود را با پیشرفت‌های روزافزون در این حوزه هماهنگ سازند. در همین زمینه و به تازگی سه دانشگاه علوم پزشکی و مراکز سلامت تابعه در سطح کشور به سامانه پرونده الکترونیکی سلامت متصل می‌شوند. سامانه‌ای که سال‌های گذشته کلید آن زده شده است.

اتصال سه منطقه به سامانه سپاس

بنابر اظهارات حسین ریاضی، معاون تحقیق و توسعه مرکز مدیریت آمار و فناوری وزارت بهداشت در برنامه امسال، سه منطقه از کشور تحت نظر دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور و مراکز بیمارستانی تحت پوشش آنها به سامانه پرونده الکترونیکی سلامت (سپاس) متصل می‌شود.

حسین ریاضی با بیان اینکه طرح، سپاس در ۳ فاز نرم‌‌افزاری، استانداردسازی و کارت هوشمند سلامت در حال طراحی و اجرا است، در ادامه می‌افزاید: چهارمین فاز این طرح اتصال تعدادی از بیمارستان‌های تهران به این سامانه است تا از طریق آن پرونده‌های بستری بیماران با سامانه ارتباط برقرار کنند. به این ترتیب تمامی اطلاعات مهم ثبت شده در سیستم‌های اطلاعاتی این مراکز سلامت به صورت یکپارچه در کشور قابل تبادل بوده و به طور تجمیعی در اختیار وزارت بهداشت قرار می‌گیرد.

به گفته وی، با یکپارچه‌سازی این اطلاعات سرویس‌های متنوع و نوینی قابل ارائه خواهد بود که ۶ بسته خدمتی شامل خدمات آموزشی، پژوهشی، مدیریت نظام سلامت، ارتقای کیفی خدمات سلامت، ایجاد سوابق پزشکی شهروندان و تشخیص و درمان بهتر بیماران به عنوان اولین خدمات سپاس در سال ۸۸ عرضه می‌شود.

ریاضی با اشاره به خدمات آموزشی تصریح می‌کند که با ایجاد بسترهای ارتباطی مناسب برای دانشجویان علوم پزشکی و آموزش تولید دانش پزشکی به صورت الکترونیکی سعی داریم ابتدا پزشکان و سپس عموم مردم را با این طرح آشنا کنیم. اطلاعاتی که از محیط دریافت می‌شود، اگر به صورت الکترونیکی گردآوری شود موجب دستیابی به مدیریت نظام‌مند می‌شود و در همین راستا بسته خدماتی مدیریت نظام سلامت ایجاد شده است.

معاون تحقیق و توسعه مرکز مدیریت آمار و فناوری وزارت بهداشت در ادامه می‌افزاید: تا به حال سازمان‌های بیمه‌گر اطلاعات بیمه‌ها را به صورت پراکنده جمع‌آوری می‌کردند که این امر، کاری زمان‌بر است. در همین راستا با ایجاد بانک سوابق پزشکی شهروندان در سامانه سپاس، خدمات بیمه‌ای بیماران نیز از طریق این سامانه ارائه می‌شود. این طرح کیفیت خدمات‌رسانی به بیماران و نیز کیفیت نظارت بر سلامت را افزایش می‌دهد.

بنا بر اظهارات ریاضی، افراد با عضویت در این سامانه می‌توانند متناسب با بیماری‌های خود به معالجه بپردازند و آموزش بهداشت عمومی نیز دریافت کنند.

نقاط قوت و ضعف

اوایل سال ۸۱ بود که مسوولان حوزه سلامت کشورمان تصمیم گرفتند پروژه‌ای به‌نام «پرونده الکترونیکی سلامت بیمار» را اجرا کنند و قرار بود پس از عملیاتی شدن آن امکان ثبت و استفاده یکپارچه از اطلاعات بیماران را که از قبل تولد تا زمان مرگ آنها ثبت شده است، فراهم شود. از این‌رو فعالیت‌های اجرایی این پروژه آغاز و در نخستین گام اقدام به تدوین اهداف چشم‌اندازهای آن کردند. امکان ثبت و نگهداری اطلاعات سلامت بیماران، دسترسی به سوابق پزشکی بیمار و انجام امر تشخیص و تجویز بر اساس آن، ایجاد زیرساخت اطلاعاتی و فنی مناسب برای روان شدن سیر اطلاعاتی و در یک کلام صرفه‌جویی در زمان و هزینه از جمله اهدافی بود که از سوی مسوولان برای این پروژه دیده شده بود.

در ابتدای کار مسوولان این پروژه زمانی در حدود ۱۰ سال را برای نهایی شدن آن پیش‌بینی کردند، اما بعدها سرنوشت پایانی این پروژه به ۱۷ سال تبدیل شد. در حالی که برخی از کارشناسان وجود چنین زمانی برای یک پروژه آی‌تی طولانی می‌دانند، اما مسوولان مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت، از متولیان اصلی این طرح، این زمان را کاملا طبیعی می‌دانند و براین باورهستند که اگر بتوانیم در این مدت این پروژه را به سرانجام برسانیم، از کشورهای دیگری مانند انگلیس، کانادا، آمریکا، دانمارک و... که چند سالی است این پروژه را شروع کرده‌اند، جلوتر خواهیم بود. در همین رابطه علی اکبر جلالی، پژوهشگر در حوزه آی‌تی، بر این باور است که اجرای پروژه پرونده الکترونیکی سلامت بیماران با توجه به رشد روز افزون تکنولوژی و وارد شدن فشارهایی بر جامعه برای استفاده از فناوری‌های جدید، کمتر از ۱۷ سال به طول خواهد انجامید. بنا براظهارات وی، این پروژه بیش از ۱۵ سال است که در کشورهای پیشرفته دنیا در حال اجرا است، این درحالی است که در این مدت کمترین خدمت الکترونیک به شهروندان کشور ارائه شده است. با این وجود اگر طرح پرونده الکترونیکی بیماران به اجرا در ‌آید مدت زمانی در حدود ۲۰ سال طول می‌کشد تا در کشور همه‌گیر شود.

دسترسی تیم درمانی به داده‌های بیمار در هر مکان، تحلیل درست و دقیق شرکت‌های بیمه، ایجاد روندهای خودکار جهت اعلام حساسیت‌ها و تداخلات دارویی، یادداشت‌های بالینی، نسخه‌های الکترونیکی، برنامه‌ریزی و ارسال درخواست به آزمایشگاه و دریافت نتایج از جمله مزیت‌های ایجاد پرونده‌های الکترونیکی بیمار است. اما در کنار این مزیت‌ها نقاط ضعفی نیز مشاهده می‌شود که از بین آن می‌توان به، به خطر افتادن امنیت اطلاعات بیماران اشاره کرد. جلالی در این خصوص می‌گوید: «هر چند که نقاط قدرت این پروژه بیشتر از نکات ضعف آن است، اما در این بین نقاط ضعفی همچون فاش شدن اطلاعات شخصی بیمار نیز دیده می‌شود. اطلاعاتی که شاید فرد مایل نباشد افراد دیگر آن را ببینند. این ضعف امنیت روانی بیماران را دچار ضعف می‌کند، اما می‌توان با یکسری پیش‌بینی خاص و طرح ریزی، مشخص کرد که چه اطلاعاتی در اختیار پزشک یا ارگان‌های مربوطه قرار بگیرد و چه اطلاعاتی از دید افراد پنهان بماند. در واقع با یک تقسیم بندی درست می‌توان امنیت روانی بیماران را حفظ کرد.»

در همین رابطه مسوولان مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت اظهار می‌دارند که این موضوع به صورت ویژه جزو جداناپذیر معماری سیستم بوده و تمهیدات فنی و اجرایی آن اندیشیده شده است. چرا که موضوع امنیت اطلاعات سلامت، موضوعی بسیار نو در کشور بوده و پیچیده‌تر از امنیت اطلاعات سایر حوزه‌ها است. بنابر گفته‌های مسوولان، این مرکز برای حفظ امنیت اطلاعات بیماران از استانداردهای عمومی مدیریت امنیت اطلاعات و استانداردهای اختصاصی آن در حوزه سلامت بهره گرفته شده است. همچنین گفته می‌شود، علاوه بر آن نیاز به تدوین آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های خاص این حوزه نیز وجود دارد که هم‌اکنون در حال پیگیری است.

اما یکی دیگر از مشکلاتی که اطلاعات پرونده الکترونیکی بیماران می‌تواند ایجاد کند مربوط به مسائل بیمه است؛ چرا که وقتی اطلاعات بیماری یک فرد در اختیار ارگانی همچون بیمه قرار بگیرد ممکن است که این سازمان به دلیل مطلع شدن از وجود پاره‌ای از بیماری‌های ژنتیکی که فرد به آن دچار است از بیمه کردن او سر باز بزند.

در حالی که برخی این شرایط را یک مشکل می‌دانند، اما جلالی بر این باور است که این شرایط نه تنها مشکل‌آفرین است، بلکه باعث یک نوع شفاف‌سازی در این حوزه می‌شود. وی در ادامه تصریح می‌کند: «در حال حاضر خیلی از افراد هنگام بیمه شدن بخشی از اطلاعات خود را پنهان می‌کنند و آن را در اختیار بیمه‌کننده نمی‌گذارند که این اتفاق باعث بروز خطا در سیستم بیمه می‌شود.

اما زمانی که این پروژه به طور کامل راه‌اندازی شود یک نوع شفاف سازی صورت خواهد گرفت و امکان بروز هر نوع سوءاستفاده‌ای نیز گرفته خواهد شد.» به باور وی، در حال حاضر اشتباهات بی‌شماری به دلیل دادن اطلاعات نادرست در حال رخ دادن است که با کمک از ابزارهای آی‌تی می‌توان جلوی آن را گرفت.