بلندپروازی‌های پیام کوتاه

سونیتا سراب پور

امروزه استفاده از تلفن‌همراه بیش از پیش مورد توجه و استفاده افراد قرار گرفته است تا جایی که دوری از این وسیله برای افراد به نوعی غیرقابل تصور و باورنکردنی است‌. از میان تمامی امکانات تلفن‌همراه مانند EMS,MMS,VMS و... SMS یا همان پیام کوتاه جایگاه ویژه‌ای در میان کاربران پیدا کرده است، تا جایی که این سرویس این روزها به مهم‌ترین خبر خبرگزاری‌ها تبدیل شده است، اما این‌بار نه به خاطر تعرفه بالا یا اختلالات همیشگی آن بلکه به دلیل شیوع گسترده آن در میان افراد جامعه مخصوصا قشر جوان کشور مورد توجه کارشناسان قرار گرفته است.

اس‌ام‌اس این پدیده مدرن قرن

اولین پیام‌کوتاه در سوم دسامبر سال ۱۹۹۲ در کشور انگلستان ارسال شد. پس از آن اس‌ام‌اس به سرعت گسترش یافت به طوری که ۱۷‌میلیارد پیام کوتاه ارسال شده در سال ۲۰۰۰ به ۲۵۰‌میلیارد پیام کوتاه در سال ۲۰۰۶ رسید.

امروزه بیشتر کارها از جمله پرداخت قبض‌ها، معامله‌های تجاری، شرکت در مسابقه‌ها، پیش بینی وضع هوا، دریافت اطلاعات، اخبار و... از طریق پیام کوتاه انجام می‌گیرد‌. در همه کشورهای دنیا مردم در مناسبت‌های مختلف (‌عیدها، سال نو، انتخابات، جام‌جهانی و...) پیام‌های کوتاه می‌سازند و آن را در اختیار دیگران نیز قرار می‌دهند. در‌حال‌حاضر استفاده‌کنندگان اصلی پیام کوتاه اهالی آسیای شرقی هستند. اروپا و آمریکا نیز در رتبه‌های بعدی قرار دارند. به عنوان مثال هر کاربر در اسپانیا به طور متوسط ۵۰ ، ایتالیا، آلمان و انگلیس ۳۵ تا ۴۰، در فرانسه ۲۰ و در آمریکا ۱۳ پیام کوتاه در ماه ارسال می‌کنند، اما در تمام این کشورها کاربران اصلی این فن‌آوری را قشر جوان و نوجوان تشکیل می‌دهند.

هر‌چند تکنولوژی پیام کوتاه مانند دیگر وسایل ارتباطی با چند سال تاخیر وارد کشور ما شد، اما در همین زمان کوتاه هم این وسیله ارتباطی توانست جای خود را در میان مخاطبان خود پیدا کند تا جایی که این وسیله درحال‌حاضر به یک رسانه قوی با میزان استفاده گسترده تبدیل شده است. اما استفاده از خدمات پیام‌کوتاه در ایران برای نخستین‌بار در سال ۸۱ مورد بهره‌برداری قرار گرفت. از این سال به بعد استفاده از پیام کوتاه به تدریج در بین کاربران ایرانی تلفن‌همراه به شدت فراگیر شد‌. در سال ۸۵ در حدود ۸‌میلیارد پیام‌کوتاه در ایران مبادله شد. در این سال روزانه ۲۰‌میلیون پیا‌م کوتاه توسط کاربران تلفن‌همراه رد و بدل شد که این رقم در روزهای خاص و اعیاد مختلف بیشتر هم می‌شد.

سرعت عمل، پیام‌رسانی، فراگیری مخاطبان، فردی بودن، خصوصی بودن، انتقال راحت‌تر پیام و... را می‌توان از ویژگی‌های بارز ارسال پیام‌کوتاه بر شمرد. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان به کارگیری پیام‌کوتاه در کشور به راحتی می‌تواند بسیاری از مشکلات وقت گیر را کاهش داده و در عین حال می‌تواند به تعداد انبوهی از مخاطبان پاسخگو باشد وشاید ویژگی‌های منحصربه فرد این تکنولوژی باعث فراگیر شدن آن در میان مخاطبان و مخصوصا جوان‌ها شده است.

‌محمد‌علی الستی، جامعه‌شناس ارتباطات و استاد دانشگاه جذابیت داشتن ارتباط از طریق تلفن‌همراه را دلیل اصلی علاقه افراد به این وسیله ارتباطی می‌داند و می‌گوید: با توجه به اینکه افراد از طریق این وسیله دائما در دسترس همدیگر قرار می‌گیرند و اگر در دقایقی به دلیل شلوغ بودن خطوط نتوانند به طور شفاهی با یکدیگر ارتباط برقرار کنند، می‌توانند از طریق پیام کوتاه مشکل را حل و هر پیامی که دارند اعم از نکات ظریف، جملات کوتاه، تبریک، تسلیت و.. را به یکدیگر منتقل کنند. در واقع ضمن اینکه استفاده از این وسیله ارتباطی افراد را به راحتی در دسترس قرار می‌دهد شرایطی را فراهم می‌کند تا پیام در نوبت قرار بگیرد تا فرد گیرنده در زمانی که فرصت پیدا کرد آن را مطالعه و پاسخ آن را بدهد. در کل در دسترس بودن، قابلیت در نوبت ماندن، ذخیره‌ساز‌ی، انتقال دقیق پیام و... از علل اصلی شیوع استفاده از پیام کوتاه در میان جوامع مختلف است.

الستی یکی از ویژگی‌های اصلی و مثبت استفاده از پیام کوتاه را تقویت فرهنگ کتبی یا همان نوشتاری می‌داند و می‌گوید: استفاده از پیام‌کوتاه می‌تواند نوید بخش نوعی شروع فرهنگ کتبی برای جوامع باشد و در واقع استفاده از این فن‌آوری باعث ترویج فرهنگ کتبی در میان افراد جامعه می‌شود.

براساس جدیدترین نتایج یک پژوهش، مهم‌ترین کاربرد سرویس پیام کوتاه در بین دانشجویان جنبه تفریحی و سرگرمی آن است و محتوای بیشتر پیام‌ها، مربوط به مطالب طنز است. براساس همین تحقیقات ۷۸‌در‌صد افرادی که بیشتر از ۱۰ پیام کوتاه در روز ارسال می‌کنند مجرد هستند‌. به عبارتی مجردها بیشتر از متاهل‌ها از سرویس پیام کوتاه استفاده می‌کنند.

در همین زمینه، گفته می‌شود استفاده بیش از حد از این وسیله به خاطر خلاء موجود در ارتباطات میان افراد جامعه و مخصوصا جوان‌ها با یکدیگر است. علیرضا شایان مهر، جامعه‌شناس در این زمینه می‌گوید: یک علت اجتماعی اساسی در افزایش استفاده از پیام کوتاه در بین جوان‌ها و مخصوصا خانم‌ها نهفته است و آن هم مسدود بودن نحوه ارتباطات اجتماعی در بین آنها است‌. جوانان نیاز به ارتباطات اجتماعی گسترده دارند که در واقع ارتباطات آنها مخدوش و دچار ضربه شده است. جوان‌ها محیط مناسبی ندارند که گرد یکدیگر جمع و به بیان علایق، نیازها و تفکراتشان بپردازند و به همین دلیل از این وسیله ارتباطی برای انتقال افکار خود استفاده می‌کنند.

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان استفاده از این وسیله ارتباطی به دنبال مزایایی که برای کاربران خود به همراه دارد باعث به وجود آمدن پاره‌ای از مشکلات نیز برای آنها می‌شود. به طور مثال ارسال بیش از حد پیام کوتاه بین کاربران باعث معتاد شدن افراد به این وسیله می‌شود، اما شایان مهر این فرضیه را رد کرده و می‌گوید: استفاده از پیام کوتاه هیچ جنبه منفی برای کاربران خود به همراه ندارد. در واقع به کار بردن کلمه اعتیاد برای این وسیله ارتباط چندان مناسب نیست. اعتیاد یعنی وابستگی جسمی به یک ماده خارجی که باید وارد بدن شود و اگر این اتفاق نیفتد فرد دچار آسیب جسمی می‌شود. درحالی که اگر از پیام کوتاه برای مدتی استفاده نشود هیچ اتفاق فیزیکی برای کاربر رخ نمی‌دهد. وی در ادامه می‌افزاید: در کل این وسیله هیچ نوع اعتیادی ایجاد نمی‌کند چراکه به عنوان مثال وقتی کسی زیاد حرف می‌زند باید بگوییم او اعتیاد پیدا کرده است. در واقع نباید در تحلیل این نوع وسایل ارتباطی از لفظ اعتیاد استفاده کرد.

کاربران اصلی پیام کوتاه

براساس جدیدترین آمارهای به دست آمده از روابط‌عمومی و امور بین‌الملل شرکت مخابرات ایران هر مشترک تلفن‌همراه اپراتور اول، ماهانه بیش از ۸۹ پیام کوتاه، رد و بدل می‌کنند. طبق نظرسنجی صورت گرفته توسط این روابط‌عمومی، ۶۸‌درصد پاسخگویان، به طور متوسط در طول روز، یک تا ۱۰ پیام کوتاه ارسال و دریافت می‌کنند. این در حالی است که ۵۱‌درصد استفاده‌کنندگان از سرویس پیام کوتاه را زنان و ۴۹‌درصد را مردان شامل می‌شوند.

به این ترتیب طبق آمار به دست آمده، زنان بیشتر از مردان در ایران پیام کوتاه ارسال و دریافت می‌کنند، اما از سویی حداکثر پیام رد و بدل شده در طول یک روز توسط زنان تنها تا ۲۰ پیام است، در حالی که مردان که کمتر از زنان ارسال‌کننده پیام کوتاه هستند، تعداد پیام بیشتری (بیش از ۵۰ پیام) را در طول روز، رد و بدل می‌کنند. در زمینه علت استفاده بیشتر زنان از پیام کوتاه الستی می‌گوید: به نظر من نباید در این گونه مسائل زنان و مردان را از یکدیگر جدا کرد؛ چرا که استفاده از این‌گونه وسایل کاملا سلیقه‌ای است و هرکس بنا به فراخور خود از یک وسیله استفاده می‌کند، اما در کل به دلیل اینکه به طور طبیعی پیام کوتاه بار عاطفی بیشتری دارد و از آنجایی که خانم‌ها احساسات قوی‌تری نسبت به آقایون دارند، بنابراین کاربران اصلی استفاده از پیام کوتاه را خانم‌های تشکیل می‌دهند. ضمن اینکه می‌توان گفت خانم‌ها با یک وسیله ارتباطی زودتر از آقایون ارتباط برقرار می‌کنند. اما در همین زمینه علیرضا شایان‌مهر عقیده دیگری دارد. وی می‌گوید: افزایش استفاده از پیام کوتاه در میان خانم‌ها به دلیل روابط محدودی است که آنها در جامعه در مقیاس با آقایان دارند. اگر خانم‌ها هم مثل آقایان فرصت داشتند آزادانه به خیابان بروند، بنویسند، وبلاگ داشته باشند، بیشتر ارتباط برقرار کنند و... به مراتب کمتر از این وسیله استفاده می‌کردند.

گفتنی است که این پژوهش در دو هفته اخیر و به روش پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه به دست آمده یعنی به طور مستقیم از افراد سوال شده است.

علاقه‌مندی کاربران به پیام‌کوتاه به حدی افزایش یافته است که اکثر مردم به این وسیله ارتباطی به چشم یک وسیله سرگرم‌کننده نگاه می‌کنند در حالی که این وسیله ارتباطی مزایا و کاربردهای دیگری از جمله ارسال و دریافت پیام از طریق وب، دریافت EMAIL از طریق پیام کوتاه و‌... را نیز داراست.

براساس آمارهای به دست آمده از روابط عمومی مخابرات هدف بیش از ۴۳‌درصد از استفاده‌کنندگان از سرویس پیام کوتاه، پیام‌رسانی فردی یا شخصی است‌. این در حالی است که ۱۵‌درصد از پاسخگویان اعلام کرده‌اند که از این سرویس برای ارسال مطالب سرگرمی و تفریحی استفاده می‌کنند.

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، مردم ایران به ویژه جوانان برای استفاده درست از پیام کوتاه باید آموزش ببینند. در‌حال‌حاضر فرهنگ استفاده مناسب از فن‌آوری سرویس پیام کوتاه در کشور وجود ندارد و بیشتر پیام‌های ارسالی غیرضروری و سرگرم‌کننده هستند. گفته می‌شود وضع قوانین و مقررات مشخص برای استفاده مناسب از این تکنولوژی روز چه در زمینه محتوا و چه در خصوص شرایط استفاده آن در کشور امری ضروری و مهم است و باید تلاش کرد علاوه بر فراگیر شدن این وسیله دیگر سرویس‌های ارزش افزوده آن نیز مثل MMS در کشور رشد و افزایش پیدا کند.