سونیتا سراب‌پور

طی سال‌های اخیر بسیاری از سازمان‌های دولتی با هزینه‌های کلان اقدام به ساخت دیتاسنترهایی کرده‌اند که به گفته متخصصان فاقد استانداردهای لازم است

«۶۰ درصد دیتاسنترهای دولتی، عجله‌ای و غیر‌حرفه‌ای ساخته شده‌اند.» این بخشی از اظهارات میرمحمد صادقی، مشاور معاون وزیر صنعت،‌ معدن و تجارت، در همایشی با عنوان رایانش ابری است. به باور وی در حالی که به دلیل شرایط خاص اقتصادی، امروز کشور در شرایط جنگ اقتصادی قرار دارد و راه اقتصاد مقاومتی را در پیش گرفته، سرورها و دیتاسنترهای کوچک و بزرگی که در تمام ادارات و دستگاه‌های دولتی ایجاد شده‌اند، هزینه‌های گزافی را روی دست دولت می‌گذارند. همچنین این در حالی است که بخش بزرگی از ظرفیت این دیتاسنترها خالی است و شاید در مجموع از ۲۰ درصد ظرفیت آنها استفاده شود.

بحث بر سر انتقال میزبانی سایت‌های ایرانی به داخل کشور طی سال‌های گذشته و با افزایش هک و نفوذ به سایت‌های ایرانی و همچنین برای حفظ امنیت و منافع ملی مورد توجه مسوولان دولتی کشور قرار گرفته است. اما به باور بسیاری از کارشناسان در حالی مسوولان دولتی سازمان‌ها، نهادها، شرکت‌های دولتی و در مراحل بعد ارگان‌های خصوصی را به استفاده از میزبانان داخلی تشویق می‌کنند، که امکانات دیتاسنتر‌های داخلی با رقیبان خارجی‌شان قابل مقایسه نیست و در پاره‌ای مواقع نیز قیمت سرویس‌دهندگان داخلی این بازار ۴ تا ۲ برابر سرویس‌دهندگان خارجی است.

کوچ سایت‌های ایرانی

تصمیم ایجاد مراکز داده در ایران به دی ماه ۱۳۸۱ برمی گردد. از آن زمان تاکنون چندین مرکز داده در کشور ایجاد شده، اما اکثر این مراکز با مشکلاتی مانند ضعف زیرساخت ارتباطی، سطح پایین امنیت، کیفیت پایین خدمات و... روبه‌رو هستند.

به گفته برخی کارشناسان، مراکز داده ایجاد شده در کشور هنوز فاصله زیادی با استانداردهای مورد قبول جهانی دارند و جز تعدادی انگشت‌شمار، سایر این مراکز به سوی ارتقای سطح کیفی خدمات تحرکی ندارند. آخرین آمارهای ارائه شده از سوی سازمان فناوری اطلاعات نشان می‌دهد که ۹۰ درصد وب سایت‌های دولتی میزبانی خود را به داخل کشور منتقل کرده‌اند و مابقی دستگاه‌های حاکمیتی که هنوز میزبانی سایت‌ها و وبگاه‌های خود را به داخل کشور منتقل نکرده اند هشدار داده شده است. در کنار این آمار، گزارش‌های غیر رسمی حکایت از این دارد که ۳۰ درصد وب‌سایت‌های حاکمیتی همچنان در کشورهای خارجی از جمله آمریکا، کانادا و آلمان میزبانی می‌شوند. علاوه براین، اکثر وب سایت‌های غیردولتی ایران نیز در میزبان‌های خارج از کشور قرار دارند. به باور کارشناسان، اگر شرکت‌ها یا سازمان‌ها بخواهند از داخل کشور خدمات مربوط به میزبانی را دریافت کنند با مشکلات زیادی از جمله کمبود پهنای باند، قطعی مدام اینترنت، قیمت بالای سرویس و... مواجه می‌شوند. در واقع مجموعه این شرایط نیز باعث شده تا بسیاری از سایت‌های ایرانی که میزبانی خود را به داخل کشور انتقال داده‌اند بعد از مدتی از تصمیم خود منصرف و دوباره به خارج از کشور کوچ کنند. فریدون قاسم‌زاده، مدیرعامل شرکت اینترنتی افرانت، در خصوص کیفیت دیتاسنتر‌های داخلی می‌گوید: «از نظر کیفی دیتاسنترها در ایران کیفیت مطلوب و استانداردی ندارند و ساخت دیتاسنتر در ایران به صورت اصولی شکل نمی‌گیرد.

دیتاسنترها شامل دوبخش هستند؛ بخش آی تی که شامل سرور، فایروال و تجهیزات کلی یک دیتاسنتر است اما بخش دوم که اصلی ترین و پرهزینه‌ترین بخش یک دیتاسنتر است قسمت مربوط به تامین‌کننده برق، گاز و... است.» وی در ادامه می‌افزاید: « اما متاسفانه در ایران هر کسی بدون در نظرگرفتن اصول ساخت یک دیتاسنتر و پیش نیازهای اساسی آن اقدام به راه‌اندازی دیتا سنتر کرده است و همین موضوع دلیل اصلی غیر استاندارد بودن و غیره حرفه‌ای بودن دیتا سنتر‌های داخلی شده است.»

به گفته وی، معمولا عده‌ای یک مکان مثل زیرزمین را خالی و آن را تبدیل به مکانی برای نگهداری دیتاسنتر می‌کنند بدون اینکه به حجم گرفتاری‌هایی که بعدها با آن روبه‌رو خواهند شد توجه داشته باشند.

اما در مقابل این اظهارات، علی حکیم‌جوادی، رییس سازمان فناوری اطلاعات با اعلام اینکه تمام دیتاسنتر‌های داخلی به صورت حرفه‌ای ساخته‌شده‌اند، می‌گوید: «‌ دیتاسنتر‌های داخلی با توجه به حجم‌کاری یک نهاد یا شرکت ساخته و روی آن سرمایه‌گذاری می‌شود. همچنین تمامی این مراکز با رعایت نکات استاندارد و کامل حرفه‌ای ساخته شده‌اند.» وی تاکید می‌کند که تمامی دیتاسنترهای داخلی با نظارت این سازمان ساخته می‌شود و در حال حاضر کمتر دیتاسنترداخلی را می‌توان یافت که به صورت غیر‌حرفه‌ای ساخته شده باشد.

تغییر رفتار کاربران ایرانی

براساس آمار سایت الکسا، از ۵۰۰ سایت اول که ایرانیان آن را مشاهده می‌کنند، ۴۴۴ سایت با محتوای ایرانی و ۵۶ سایت با محتوای غیر ایرانی است. در میان ۴۴۴ سایت با محتوای ایرانی، ۱۶۴ سایت در ایران میزبانی می‌شود و ۲۸۰ سایت در خارج از ایران میزبانی می‌شود. یعنی ۵۶ درصد از ۵۰۰ سایت پر بیننده در ایران را سایت‌های ایرانی تشکیل می‌دهد که در خارج ایران میزبانی و تنها ۳۳ درصد از سایت‌هایی با محتوای ایرانی در داخل ایران میزبانی می‌شود. همچنین ۱۱ درصد از سایت‌هایی هم که در این میان باقی‌می‌مانند سایت‌های خارجی هستند که در خارج هم میزبانی می‌شوند.

فریدون قاسم‌زاده، در خصوص رفتار کاربران ایرانی به استفاده از سرویس‌دهندگان داخلی می‌گوید:« به تازگی شاهد یک اتفاق نوین در حوزه خدمات دیتاسنتر هستیم و آن این است که تا چند ماه گذشته بیشترین سهم میزبانی سایت‌های ایرانی در آمریکا و دومین رتبه به کانادا اختصاص داشت. اما به تازگی و طی دو سه ماه گذشته آلمان با میزبانی ۱۰۱ سایت ایرانی جایگاه آمریکا را گرفته است. در رتبه دوم، سوم و چهارم نیز آمریکا با میزبانی ۷۳ سایت، کانادا با میزبانی ۶۲ سایت و هلند با میزبانی ۱۵ سایت ایرانی قرار دارد. » وی در ادامه می‌افزاید:« علاوه بر این اتفاق نیز بسیاری از سایت‌هایی هم که در ایران میزبانی می‌شدند به دلایلی به سمت استفاده مجدد از سرویس‌دهندگان خارجی سوق پیدا کرده‌اند.» براساس اظهارات وی، بهترین روش برای مدیران سایت‌های ایرانی این است تا برای داشتن سرعت بالاتر و ارائه سرویس بهتر به کاربرانشان در داخل ایران میزبانی شوند، اما با توجه به بالا بودن قیمت پهنای باند در کشور سایت‌های ایرانی هم که تا به حال در ایران میزبانی می‌شدند تغییر مسیر داده و به سمت سرویس‌دهند‌گان خارجی رفته‌اند.

به باور فعالان این بازار، یک سرویس دهنده ایرانی در بخش دیتاسنتر برای اینکه از پس هزینه‌های خود در زمینه خرید پهنای باند یا تجهیزات برآید، باید قیمتی بالاتر از آنچه که یک سرویس دهنده خارجی در اختیار مشتریانش می‌گذارد را برای کاربران ایرانی اعلام کند.

براساس اعلام مدیرعامل شرکت افرانت در حوزه خدمات دیتا سنتر قیمت ارائه سرویس دهندگان داخلی در حدود ۲ تا ۴ برابر رقیبان خارجی این بازاراست. برای مثال اگر یک شرکت خارجی هزینه‌ای برابر ۱۰۰ دلار را از یک کاربر ایرانی دریافت می‌کرد، این رقم با دلاری ۱۲۰۰ تومان در ماه چیزی در حدود ۱۲۰ هزار تومان برای کاربر ایرانی هزینه در بر داشت. اما همان سرویس در ایران با قیمتی برابر ۵۰۰ هزار تومان به کاربران ایرانی ارائه می‌شد. اما در حال حاضر با قیمت دلار فعلی کاربر ایرانی ۴۰۰ هزار تومان باید به سرویس دهنده خارجی پرداخت کند و این افزایش قیمت ارز تا حدودی باعث برابر شدن قیمت سرویس دهنده خارجی و ایرانی شده است. با این شرایط قیمتی و کیفیتی چندان به صرفه نیست که کاربران ایرانی از دیتاسنترهای داخلی برای میزبانی سایت‌های خود استفاده کنند. مدیرعامل شرکت افرانت معتقد است برای خروج از این شرایط و سوق دادن کاربران ایرانی به استفاده از خدمات داخلی بهتر است که دولت به شرکت‌های خدمات دهنده در بخش دیتاسنتر پهنای باند ارزان تر ارائه کند تا این شرکت‌ها نیز به واسطه دریافت پهنای باند ارزان، قیمت خدمات خود به کاربر نهایی را کاهش دهند. اگر سیاست دولت این است که محتوای سایت‌های ایرانی در داخل ایران میزبانی شود باید تسهیلات و سیاست‌های مناسبی برای فعالان این بخش در کشور در نظر بگیرد.