م.ر.بهنام رئوف

تلفن همراه شما، کیف پول شما. این جمله‌ای است که این روزها بیش از پیش شنیده می‌شود. چه در تبلیغات رادیو و تلویزیون، چه در تبلیغات مکتوب و اینترنتی یا حتی در گفت‌وگوهای مختلف از مسوولان بانکی و اقتصادی کشور. در خبرهای مربوط به حوزه فناوری اطلاعات خبرهای زیادی از این دست و توسط شرکت‌ها و برندهای مطرح جهانی منتشر می‌شود. هرچند که به کار گرفتن این جمله بیشتر شبیه به یک کلاس یا حربه‌ای برای عقب نیفتادن از سایر رقبا باشد؛ اما بانکداری موبایلی یا همان موبایل بانکینگ این روزها مسوولان اپراتورهای تلفن همراه را نیز به خود مشغول کرده است. به طوری که برای اولین بار پرمشترک‌ترین اپراتور ایران؛ یعنی همراه اول، در جریان برگزاری نمایشگاه تلکام در سال ۸۹ سرویسی راه‌اندازی کرد تحت نام جیرینگ. البته این سرویس در آن زمان تعریف دقیقی از بانکداری موبایلی نبود و از طرفی هم با مشکلات قانونی از سوی بانک مرکزی روبه‌رو شد و باعث شد تا همراه اولی‌ها برای عرضه آن مجبور به کسب مجوز شوند.

موبایل بانکینگ چیست؟

بانکداری با تلفن همراه (به انگلیسی: Mobile Banking) یاMobile Payment سامانه‌ای است که از طریق تلفن همراه می‌توان عملیات بانکی خود را انجام داد. در این سامانه با نصب یک نرم‌افزار روی گوشی تلفن همراه بدون مراجعه به بانک و در هر ساعتی از شبانه‌روز می‌توان عملیاتی از قبیل دریافت موجودی حساب، انتقال وجه و پرداخت قبوض را انجام داد.

سرویسی که مشتریان را قادر می‌سازد از اطلاعاتی مانند مانده حساب بانکی خود و غیره از طریق گوشی تلفن همراه خود مطلع شوند. نمونه‌ای از خدماتی که بانک‌ها روی تلفن‌های همراه به مشتریان خود ارائه می‌دهند، عبارتند از: چک کردن مانده حساب شخصی، مشاهده چند مبادله مالی آخر که روی حساب خود مشتری انجام شده است، درخواست صورتحساب، دستور انتقال پول از یک حساب مشتری به حساب‌های دیگر او، درخواست دسته چک، ارسال پیام‌های کوتاه از طرف بانک به مشتری، تغییر گذر واژه و امکان انتقال وجه به یک کاربر دیگر. تمام این روش‌ها عموما با ارائه یک نرم‌افزار تحت تلفن همراه از سوی بانک عامل صورت می‌گیرد. در حال حاضر اکثر بانک‌های کشور به‌خصوص بانک‌های خصوصی تمام دارای نرم افزار تحت موبایل هستند که مشترک می‌تواند با دریافت این نرم‌افزار از روی سایت بانک یا به شیوه بلوتوث از داخل شعب و تعریف و درج اطلاعات کارت بانکی خود روی این نرم افزار به انواع و اقسام خدمات بانکی دسترسی داشته باشند. البته با گذشت زمان خدمات دیگری هم همچون انتقال وجه بین بانکی یا خرید کارت شارژ هم به نرم افزارهای موبایلی بانک‌ها افزوده شد. به علاوه خدمات فوق، پرداخت همراه، به عنوان یک روش پرداخت جایگزین و وفق‌پذیر جدیدی -به خصوص در آسیا و اروپا- در حوزه موبایل بانکینگ به شمار می‌آید. در عوض پرداخت نقدی، چک یا کارت اعتباری، مصرف‌کنندگان می‌توانند تلفن همراه را برای طیف گسترده‌ای از خدمات، محصولات دیجیتال یا محصولات فیزیکی استفاده کنند.

پرداخت همراه در بسیاری از نقاط اروپا و آسیا به خوبی وفق یافته است. بازار مشترک برای تمام انواع پرداخت‌های همراه انتظار دارد تا سال ۲۰۱۳ مقدار معاملات به بیش از ۶۰۰ بیلیون دلار در سطح جهان برسد؛ در حالی که بازار پرداخت همراه برای کالاها و خدمات، به استثنای معاملات بدون تماس و انتقال پول، انتظار می‌رود به بیش از ۳۰۰ بیلیون دلار در سطح جهان تا سال ۲۰۱۳ برسد. در ایران هم طی چند سال گذشته به واسطه تبلیغات و فرهنگ سازی‌های صورت گرفته تعداد قابل توجهی از افراد از این خدمات استفاده می‌کنند.

بانکداری موبایلی چگونه کار می‌کند؟

عمده خدمات بانکداری موبایلی بر اساس پیام کوتاه صورت می‌گیرند. صورتحساب مستقیم موبایل، موبایل وب (WAP)، صورتحساب مستقیم اپراتور، کارت اعتباری و کیف پول آنلاین از دیگر سرویس‌های پرداخت همراه است، اما به شکل کلی چهار مدل بالقوه پرداخت تلفن همراه وجود دارد؛ مدل اپراتور محور، بانک محور، مدل همکاران که علاوه بر اپراتور و بانک شرکت واسطی نیز باید در میان باشد و مدل نظیر به نظیر.مدل اپراتور محور که در آن اپراتور تلفن همراه به طور مستقل عمل می‌کند. اپراتور می‌تواند مستقل از کیف پول همراه حساب کاربری تلفن همراه (شارژ) ارائه کند. این مدل هر چند که از سوی برخی از اپراتورها به کار گرفته شده است، اما تجربه ثابت کرده است که همواره با عدم استقبال از سوی کاربران مواجه شده است.

در این روش که درست شبیه به همان سرویس جیرینگ همراه اول است، کاربر مجبور است با مراجعه به دفاتری از پیش تعیین شده مبلغی را به حساب اپراتور واریز کرده تا درحقیقت این مبلغ به عنوان موجودی کاربر در کیف پول الکترونیکی آن قرار گیرد. سپس کاربر تنها می‌تواند از مراکزی خرید کند که با اپراتور یا شرکت واسط قرارداد داشته باشد.مدل بانک محور که در این مدل بانک‌ها با ارائه نرم‌افزارهایی تحت موبایل امکان اتصال کارت بانکی کار روی تلفن همراه را فراهم آورده و کاربر می‌تواند به وسیله این نرم‌افزار و با استفاده از خدمات پیام کوتاه یا اینترنت همراه مبالغی را از حساب خود به حساب دیگران واریز کند.هرچند که در حال حاضر خدمات ارائه شده از سوی بانک‌ها تقریبا مشابه با یکدیگر است، اما هستند بانک‌های خصوصی‌ای که با طرح ایده‌هایی جدید یا به‌کار گرفتن شرکت‌های فعال در بخش توزیع کالا، خدمات جدیدتری نسبت به سایر رقبای خود به کار گرفته اند. در حقیقت این خدمات که هم‌اکنون میان بانک پاسارگاد و اپراتور دوم؛ یعنی ایرانسل برقرار شده است، چیزی شبیه به همان مدل همکاران است.

کمک فناوری جدید به بانکداری موبایلی

جدا از روش‌های مختلفی که در این حوزه وجود دارد اما امروز گسترش استفاده از فناوری NFC باعث شده تا تحولی دیگر در حوزه بانکداری موبایلی به وجود آید. ارتباط حوزه نزدیک یا ان‌اف‌‌سی (به انگلیسی: NFC، مخفف near field communication) گونه‌ای وسیله ارتباطی بی‌سیم بین دو دستگاه در مجاورت همدیگر است که در فاصله‌های کوتاه (حداکثر چند سانتی‌متر) کاربرد دارد.ان‌اف‌سی جایگزینی برای انتقال اطلاعات و فایل‌ها بین دو دستگاه موبایل توسط بلوتوث است که برخلاف بلوتوث نیازی به صرف زمان برای جست‌جوی دستگاه‌های نزدیک ندارد و به سادگی و با نزدیک کردن دستگاه دوم قابل استفاده است. ان‌اف‌سی از روش‌های افزایش امنیت نظیر الزام به تایید برقراری ارتباط توسط دستگاه دوم هم پشتیبانی می‌کند. امروزه تعداد گوشی‌هایی که از تراشه ان‌اف‌سی استفاده می‌کنند و این سامانه را پشتیبانی می‌کنند روز به روز در حال افزایش است.

مهم‌ترین کاربرد ان‌اف‌سی، پرداخت پول از طریق گوشی‌های هوشمند است. برای این منظور، کاربر اطلاعات مربوط به کارت اعتباری خود را در گوشی ذخیره می‌کند و در زمان خرید، گوشی را به دستگاه ان‌اف‌سی‌خوان نزدیک می‌کند تا پرداخت انجام شود. بیشتر معاملات نیاز به تصدیق ندارند، ولی در برخی موارد ممکن است فروشندگان درخواست تایید هویت کنند.

جدا از گوشی هایی که قابلیت ان‌اف‌سی نیز توسط تولید کننده برای آن فراهم شده است، اما این روزها سیم کارت‌های جدید و همچنین برچسب‌ها یا تگ‌های ان اف سی هم می‌تواند همان کارآیی را برای کاربران فراهم آورد. اتفاقی که هم اکنون رقابتی را در بین اپراتورهای تلفن همراه برای راه‌اندازی سرویس‌های جدید فراهم آورده است.

خیز اپراتورهای کشور به سمت NFC

امسال در نمایشگاه تلکام ایرانسل به کمک شرکت توسن و همراه اول به کمک شرکت جیرینگ اپراتورهایی بودند که سرویس NFC خود را به نمایش گذاشته بودند.

این سرویس یک کیف پول موبایلی است که به مشتری این امکان را می‌دهد تا پرداخت‌های خرد را به کمک موبایلش به سادگی پرداخت کند. برای مثال، کاربر می‌تواند هنگام ورود به مترو یا اتوبوس به جای دادن پول نقد یا استفاده از کارت از موبایلش استفاده کند. یعنی دقیقا به جای استفاده از کارت موبایلش را روی دستگاه کارتخوان می‌زند و می‌رود.

این سرویس که به زودی در دسترس کاربران قرار خواهد گرفت فقط برای پرداخت کرایه وسایل حمل و نقل عمومی نیست. کاربران نه تنها می‌توانند از آن برای پرداخت هزینه پارکومترهای سطح شهر استفاده کنند بلکه می‌تواند پرداخت‌های خرد خود در فروشگاه‌ها را نیز با آن بپردازد. برای این کار فقط کافی است مبلغ مورد نظر در دستگاه کارتخوان وارد شود و کاربر سپس موبایلش را روی دستگاه کارتخوان بزند تا پرداخت فورا انجام شود و رسیدش را دریافت کند.

همراه اول به کمک جیرینگ یک سرویس NFC ارائه می‌کند. سرویس NFC جیرینگ با سرویس ایرانسل کاملا متفاوت است. در این سرویس دیگر نیازی به سیم کارت با قابلیت NFC و داشتن یک گوشی مجهز به NFC نیست. این سرویس در واقع یک تگ است که با چسباندن آن پشت هر گوشی موبایلی، کاربر می‌تواند پرداخت‌های خرد خود را انجام دهد.

در مورد ایرانسل اما داستان تفاوت می‌کند. این اپراتور به جای استفاده از برچسب و تگ خدمات موبایل بانکی خود را علاوه بر سرویس‌های متداول مو‌جود این بار روی سیم کارت‌های مجهز به NFC ارائه خواهد داد. در نتیجه شما برای استفاده از این سرویس نیازی به گوشی مجهز به NFC نداشته و حتی نیازی هم نخواهید داشت که ظاهر گوشی خود را با چسباندن یک برچسب بر پشت آن خراب کنید.