فروش غیرقانونی شبنم‌های اصلی در بازار
م.ر.بهنام رئوف
تصویر فوق مربوط به برچسب‌های اصلی شبنم است که هرکدام به قیمت هزار تومان توسط خبرنگار دنیای اقتصاد خریداری شده است

با اجرا شدن طرح شبنم از ابتدای سال 90، وزارت صنعت، معدن و تجارت به همراه گمرک و ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز تمام توان خود را به کار گرفتند تا با عرضه کالاهای قاچاق در بازار مبارزه کنند. این طرح گروه‌های مختلفی از کالاها را در بخش‌های متفاوت در بر گرفته است که رایانه و تجهیزات کاربردی آن، تلفن همراه و تبلت و لوازم صوتی و تصویری نیز از جمله آنها هستند.
در بخش تلفن همراه اما از چند سال گذشته و به واسطه افزایش غیرمنطقی تعرفه واردات به ۶۰ درصد و بعد کاهش چند مرحله ای آن باعث شد تا بازار این کالا به گفته کارشناسان آن در برخی از زمان‌ها تا ۹۵ درصد در اختیار کالای قاچاق قرار بگیرد. هم اکنون و با کاهش تعرفه و افزایش واردات قانونی گفته می‌شود سهم قاچاق گوشی نزدیک به ۲۵ درصد در این بازار کاهش یافته است. هر چند که انتظار می‌رفت این میزان در سال جاری افزایش یابد اما نوسان نرخ ارز در این بخش باعث شد تا توان مالی شرکت‌های واردکننده کاهش یابد.
آیا شبنم می‌تواند ضامن کالای قانونی باشد؟
در این بین اما فعالان بازار اجرای طرح شبنم را در شرایط فعلی به ضرر مصرف کننده نهایی می‌دانند. آنها می‌گویند به دلیل کاهش عرضه گوشی‌های قانونی در بازار اگر قرار بر اجرای طرح شبنم و جمع‌آوری گوشی‌های غیرقانونی در بازار باشد بدون تردید با افزایش تقاضا قیمت گوشی‌های قانونی از سوی فروشندگان افزایش خواهد یافت.
مسوولان صنفی از یک سو و واردکنندگان قانونی از سوی دیگر با تاثیر گذار خواندن طرح شبنم در مبارزه با کالای قاچاق اما از سوی دیگر می‌گویند این طرح به خودی خود نمی‌تواند جلوی کالای قاچاق در بازار را بگیرد.
چرا که راهکارهای نفوذ و تخلف در این طرح هم کم و بیش وجود داشته و تنها کاهش تعرفه واردات است که با توجه به شرایط فعلی در کنار اجرای این طرح می‌تواند ضامن موفقیت آن باشد.
بسیاری از واردکنندگان و فروشندگان قانونی در بازار از ابتدای اجرای طرح شبنم بر این باور بودند که دیر یا زود شاهد برچسب‌های جعلی این طرح در بازار خواهیم بود.
ادعایی که همواره از سوی مسوولان و مدیران شبنم رد شده و حتی برای ارائه تنها یک برچسب جعلی شبنم جایزه شمش طلا هم در نظر گرفته شد.
محمود اعلایی، مجری طرح شبنم که پیش از این وعده اعطای شمش طلا در ازای دریافت یک بر چسب جعلی شبنم را داده بود این بار در مورد برچسب شبنم به ایسنا می‌گوید: برای هر واحد کالا یک کد منحصربه فرد براساس اعلام گمرک صادر می‌شود و در هر انباری که وارد کننده اعلام کند برچسب توسط نصاب الصاق می‌شود و تا زمانی که نصاب تایید نکند کدها فعال نخواهند شد.
این کدها که با هولوگرام شبنم تولید می‌شوند از یکدیگر کاملا متفاوت بوده که محدوده جعل را کاهش می‌دهد. او ادامه می‌دهد: شبنم تقلب پذیر است اما جعل پذیر نیست و اگر فردی یک بار کد شبنم را استعلام کند کد در سامانه غیر فعال خواهد شد.
عرضه شبنم‌های غیر قانونی
نکته ای که اما این بار در بازار دهان به دهان و دست به دست می‌گردد عرضه بارکدهای شبنم با قیمت هر بارکد هزار تومان است. تصویر این گزارش نیز به راحتی بیانگر وجود چنین بارکدهایی است که یک دسته ۱۰ تایی آن به قیمت ۱۰ هزار تومان توسط خبرنگار دنیای‌اقتصاد خریداری شده است. هر چند که بنا به گفته مسوولان شبنم این بارکدها تا زمانی که در سامانه شبنم با توجه به مشخصات کالا به ثبت نرسیده باشند قانونی نیستند، اما به هر حال به نظر می‌رسد از این پس فروشندگان کالای قاچاق نیز می‌توانند به راحتی و با پرداخت هزار تومان برای هر برچسب شبنم از دست ماموران قانون فرار کنند و مدعی عرضه کالای قانونی به خریداران باشند.
به گفته محمود اعلایی، مجری طرح شبنم، تاکنون 470 میلیون برچسب الصاق شده است که تا پایان امسال به 500 میلیون بارکد افزایش خواهد یافت و در سال آینده به تعداد محصولاتی که ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز اعلام کند برچسب صادر خواهد شد. این برچسب‌ها توسط چهار اپراتور، 30 مخزن دار، 108 کارگزار و 6000 تا 7000 نصاب صادر و الصاق می‌شوند.
اعلایی می‌گوید: هزینه طرح شبنم در قبال ارائه خدمات است؛ بنابراین هیچ افزایش قیمتی روی محصولات قانونی نیست. او در گفت‌وگو با ایسنا تاکید می‌کند: در طرح شبنم روی هر واحد محصول یک بارکد صادر می‌شود که امکان الصاق در مبدا نیز وجود دارد. هزینه برچسب شبنم در حدود ۹۰ تومان تنها در قبال ارائه خدمات از جمله تولید، پشتیبانی و الصاق است که توسط ستاد مبارزه با قاچاق کالا تعیین شده است. البته اگر برچسب در مبدا الصاق شود هزینه آن تا یک چهارم هزینه فعلی کاهش خواهد یافت.
همانطور که گفته شد و بر اساس یافته‌های خبرنگار دنیای اقتصاد، برچسب شبنم 90 تومانی اما در حال حاضر به شکل غیرقانونی در بازار به قیمت هزار تومان داد و ستد می‌شود. با توجه به نصب 500 میلیون بارکد به شکل قانونی این سوال پیش می‌آید که آیا این تعداد 500 میلیون مربوط به برچسب‌هایی است که به شکل کلی چاپ و در اختیار کارگزاران قرار گرفته است که قطعا تعداد زیادی از آن هم‌اکنون با قیمت هزار تومان در بازار دادوستد می‌شود یا اینکه این رقم 500 میلیون برچسب تعداد بارکدهای ثبت شده در سامانه شبنم است؟
برچسب جعلی در بازار نداریم
اما غلامرضا نوری‌زاده، مدیر پروژه طرح شبنم در پاسخ به روزنامه دنیای اقتصاد در مورد برچسب‌‌های غیرقانونی شبنم موجود در بازار می‌گوید: شایعه وجود برچسب‌های جعلی یا غیرقانونی شبنم خیلی وقت پیش در بازار راه افتاد و به نظر می‌رسد این شایعات تنها به منظور زمین زدن این طرح است که منتشر می‌شود. چرا که ماموران به دقت بازار و درگاه‌هایی که این شایعه از آن منتشر شده بود را بازرسی کردند و هیچ برچسب ثبت نشده یا جعلی در بازار پیدا نکردند.
او ادامه می‌دهد: در یک بازه زمانی واردکنندگان گفتند که روند ترخیص کالا در گمرک طولانی است و به منظور جلوگیری از تاخیر در عرضه کالا خواستار تحویل برچسب شدند و تعهد دادند که در زمان خروج کالا از انبار برچسب‌های دریافتی را روی کالا الصاق کنند، اما متاسفانه برخی از واردکنندگان به این تعهد عمل نکردند. همین امر باعث شد تا از واگذاری برچسب‌های به این شکل جلوگیری کنیم. وی همچنین تاکید کرد: برخی وارد کنندگان در ابتدای اجرای طرح با پروژه هماهنگ نبودند و با وجود دریافت برچسب اما نسبت به الصاق آن روی کالاهای خود اقدام نکردند و این امر را به واحدهای فروش واگذار کردند که موجب تخلفاتی گردید، اما بلافاصله رهگیری شد و مشکل حل شد.
نوری زاده می‌گوید: اکنون واردکنندگان پس از ثبت سفارش کالا به سامانه ثبت سفارش شبنم رجوع کرده و تعداد کالای ثبت سفارش شده خود را وارد می‌کنند. زمانی که کالا به کشور وارد و از گمرک ترخیص شد، واردکننده با تمامی مدارک قانونی ثبت سفارش و گمرک به یکی از کارگزاران شبنم مراجعه و با ارائه درخواست ثبت شده برچسب خود خواستار الصاق برچسب شبنم می‌شود. در این مرحله ماموران و بازرسان با مراجعه به انبار واردکننده و پس از چک کردن مدارک ارائه شده، برچسب شبنم را پس از رویت کالاهای وارداتی شخصا روی آن می‌چسباند و تحت هیچ عنوان برچسب را به تنهایی در اختیار واردکننده قرار نمی‌دهند.
به گفته مدیر پروژه طرح شبنم، در هنگام الصاق برچسب‌ها، مشخصات کالای وارداتی نیز با توجه به بارکد شبنم توسط کارگزاران دریافت و نهایت ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت بعد در سامانه شبنم به ثبت می‌رسد. در نتیجه خریداران می‌توانند پس از تهیه کالای مورد نظر خود کد بارکد کالا را به شماره پیامک سامانه ارسال کرده و از اصالت کالا خریداری شده مطمئن شوند.
اگر مردم کد شبنم را پیامک کنند با متقلبان برخورد می‌شود
نوری‌زاده پس از آنکه از خرید ۱۰ عدد برچسب شبنم توسط خبرنگار دنیای اقتصاد به قیمت ۱۰ هزار تومان مطلع شد خواستار دریافت کد بارکد برچسب شد و تاکید کرد: ممکن است گهگاهی تخلفاتی این چنین صورت بگیرد که ما از رسانه‌های گروهی انتظار داریم با اطلاع رسانی به خریداران از آنها بخواهند چنانچه بعد از پیامک کردن کد شبنم جوابی از سامانه پیامک دریافت نکردند، کد مذکور را به شماره تلفن شکایاتی که روی برچسب وجود دارد ارائه کنند. او البته تاکید کرد: به هر حال هر کد شبنمی که به سامانه پیامک شد به شکل خودکار در سامانه به ثبت می‌رسد و اگر اطلاعات کالا در سامانه ثبت نشده باشد و بعد از ۴۸ ساعت هم این اطلاعات ثبت نشود به عنوان تخلف محسوب می‌شود. مدیر پروژه طرح شبنم ادامه داد: هر کد شبنم دارای مشخصه‌های مختلفی است که یکی از آنها مربوط به کارگزاری است که آن برچسب را در اختیار داشته است. در نتیجه به راحتی می‌توان فرد متخلف را شناسایی و به مراجع قضایی معرفی کرد.
مدیر شبکه بازرسی و نظارت مردمی با اشاره به اینکه در صورت مشاهده هرگونه تخلف و سوء استفاده کارگزاران برای نصب این برچسب‌ها گفت: ‌در صورت مشاهده هرگونه سوءاستفاده کارگزار مورد نظر لغو امتیاز می‌شوند و امکان همکاری مجدد نیز وجود نخواهد داشت.
هم اکنون کلیه لوازم خانگی، رایانه و ملحقات آن، لوازم و تجهیزات پزشکی، کالاهای صوتی و تصویری، مکمل‌های غذایی و دارویی، لوازم آرایشی و بهداشتی، لوازم ساختمانی از جمله شیرآلات بهداشتی، انواع اسباب بازی‌ها، لوازم ورزشی، باتری‌های قلمی، انواع ساعت، ماشین حساب، تلفن ثابت بی‌سیم و با سیم، انواع قطعات گوشی تلفن همراه، پتو، حوله، انواع چتر و چمدان و کیف، کفش، مجسمه دکوری، سایر وسایل دکوری، اقلام خوراکی، آشامیدنی، کنسرو‌ها دارای بسته بندی یا جعبه قوطی، شیرخشک، قندهای افزودنی،پارچه، یراق آلات مبلمان، کلید و پریز و برخی اقلام دیگر در طرح شبنم قراردارند.
مرحله اول شبنم اول آبانماه سال 90، مرحله دوم اردیبهشت ماه سال 91 و مرحله سوم از 15 دی‌ماه سال عملیاتی شده است.
مردم می‌توانند برای اطمینان خاطر خود هر کالای دارای بارکدی را استعلام کرده و از اصیل بودن آن مطمئن شوند. علاوه بر آن می‌توانند تخلفات مربوط به کالاهایی که بارکد آن مخدوش است یا بارکد ندارد را گزارش کنند. در صورتی که تعداد معینی از تخلفات توسط یک فرد گزارش و این گزارش‌ها با بررسی بازرسان نهادهای نظارتی تایید شود، فرد مورد تشویق قرار خواهد گرفت.