معامله سنتی ابزارهای مدرن

مریم عسگری

دوره و زمانه عوض شده و همگام با تغییرات شگرفی که در شیوه زندگی انسان‌ها رخ داده، شیوه دادوستد و حتی شکل ابزارهای معاملاتی تجار و فعالان بازار کالاهای مختلف نیز تغییر کرده است.

امروز عصر تجارت الکترونیک، استفاده از خدمات پستی پیشرفته، سفارش اینترنتی کالا و داد و ستد با ابزارهای معاملاتی مانند چک و کارت اعتباری و... است. در این دوره و زمانه در بسیاری از کشورها مصرف‌کنندگان می‌توانند به برکت استفاده از اینترنت و فروشگاه‌های مجازی، کارت‌های اعتباری و... بدون مراجعه به فروشگاه همچنین بدون حضور واسطه، کالاهای مورد نیاز خود را خریداری و هزینه آن را پرداخت کنند.

این کار چند حسن دارد که مهم‌ترین آنها ارتباط بدون واسطه مصرف‌کننده با شرکت تولیدی، خدمات دهنده یا عرضه‌کننده رسمی است. کوتاه شدن دست واسطه‌هایی که گاه حتی خود کالا را مشاهده نکرده‌اند و با یک تماس تلفنی کالاهای مختلف را از شرکت تولید‌کننده، نمایندگی رسمی و یا حتی واسطه‌های دیگر دریافت و با قیمت بالاتر از آنچه باید باشد به بازار عرضه می‌کنند، یکی دیگر از مزایای استفاده از سیستم مدرن توزیع یا همان تجارت الکترونیک است.

البته در کشور ما سیستم توزیع، معامله و حتی نقل و انتقال کالا همچنان شکل سنتی خود را حفظ کرده است و به‌رغم تلاش‌های برخی از مسوولان و توصیه‌های کارشناسان، کسبه بازار و همچنین مصرف‌کنندگان استفاده از شیوه‌های رایج را به روش‌های جدید ترجیح می‌دهند.

عدم اطمینان به شیوه‌های نوین چه در بحث توزیع، چه در بحث معامله و شیوه پرداخت عامل اصلی این موضوع است.

ابزارهای معاملاتی در بازار رایانه

در این که چک امروزه یکی از ابزارهای معاملاتی مرسوم و البته پردردسر نزد فعالان کالاهای مختلف و مصرف‌کنندگان است، شکی نیست. امروزه اکثر معاملات فعالان بازارچه به صورت باواسطه و چه به صورت مستقیم به وسیله این ابزار معاملاتی صورت می‌گیرد.

طبق اعلام محمد اعلامی یکی از کسبه پاساژ رضا، اگرچه چک یک ابزار معاملاتی پر دردسر است اما اکثر کسبه بازار به اجبار به وسیله آن با واردکنندگان و حتی برخی از خریداران معامله می‌کنند.

به گفته وی، بسیار اتفاق می‌افتد که یک چک که موعد نقد شدن آن یک ماه است، تا چند ماه در دست کسبه می‌ماند و نقد نمی‌شود. حق اعتراضی هم وجود ندارد. چرا که اگر کار به شکایت و... برسد علاوه بر اینکه باید مدت زیادی وقت صرف تشکیل پرونده و... شود، معلوم نیست به پول برسی یا خیر.

احمد بنان یک فروشنده دیگر نیز می‌گوید: اگرچه بسیاری از فعالان بازار به چک به عنوان یک ابزار معاملاتی نامطمئن می‌نگرند، اما ناچار به استفاده از آن در معاملات خود هستند. زیرا چک طی سال‌های سال به یک ابزار معاملاتی مرسوم در بازار بدل شده و البته دردسرهای بسیاری دارد. به گفته وی، با توجه به شرایط بازار که در دوران رکود به سر می‌بریم، فروشندگان ناچارند اجناس خود را ولو بر اساس اعتمادی که گاه بی‌پایه و اساس است، به فروش رسانند.

حیدری، عضو هیات‌مدیره پاساژ پایتخت نیز در این باره می‌گوید: کلا خرید و فروش کالا در بازار کامپیوتر به سه‌طریق انجام می‌شود؛ نقدی، چکی و امانی که در این بین معامله از طریق چک مرسوم تر است.

به گفته وی، اکثرا نرم افزار و سی‌دی، کالاهایی مانند کیف لپ‌تاپ، وب‌کم، کی‌بورد، موس و... به صورت نقدی، انواع لپ‌تاپ، مانیتور و.... به صورت چکی معامله و از طرف واردکننده به فروشندگان ارائه می‌شود. ضمن اینکه در بسیاری از کالاها نیز به صورت امانی به فروش می‌رسند.

یعنی واردکننده کالای مسافری، آن را به طور امانی به فروشنده واگذار می‌کند تا به فروش برسد که البته این شیوه بین همکاران بازار رایانه مرسوم است.

حیدری افزود: در کل استفاده از ابزار‌های معاملاتی بستگی شدیدی به نوع کالا و موقعیت زمانی ارائه آن در بازار دارد.

گاه اتفاق می‌افتد در دوران رکود ناچاریم بر پایه اعتماد کالاها را به طور امانی یا چکی به فروشنده واگذار کنیم و گاه نیز تنها شیوه فروش نقدی اعمال می‌شود.

صالحی یکی دیگر از اعضای هیات مدیره پاساژ پایتخت در این زمینه می‌گوید: در شرایط کنونی که بازار راکد است و خرید و فروش به ندرت صورت می‌پذیرد، فروشندگان ناچارند برای جلوگیری از ضرر اجناس را به طور محدود خریداری کنند، زیرا اجناس خریداری شده ممکن است هرگز به فروش نرسند و روی دست فروشنده بمانند.

وی با اشاره به این موضوع که قیمت تجهیزات کامپیوتری مرتبا در حال کاهش است، گفت: با توجه به سیر نزولی قیمت تجهیزات کامپیوتری که گاه در هفته یک تا دو مرتبه با آن مواجه می‌شویم، ناچاریم کالا را به صورت محدود وارد بازار کنیم تا در صورت عدم فروش با مشکل مواجه نشویم که خریدهای محدود نیز به صورت نقدی انجام می‌شود.

چک در بازار لوازم صوتی و تصویری

انگار چک جایگاه ویژه‌ای نزد فعالان کالاهای مختلف ازجمله لوازم صوتی و تصویری دارد.

فعالان بازار لوازم صوتی و تصویری نیز معتقدند اکثر معاملاتی که بین شرکت‌های واردکننده، نمایندگی‌های فروش و فروشندگان و حتی واسطه‌ها صورت می‌گیرد، بر مبنای صدور چک است.

ایزدنیا، مدیر فروش شرکت حافظ پخش در این باره می‌گوید: به طور کلی چک ابزار معاملاتی مرسوم در بازار ایران است و اکثر فروشندگان بابت خرید کالا از واردکنندگان چک ارائه می‌کنند. اما واردکنندگان به هر فروشنده‌ای با ارائه چک کالا ارائه نمی‌کند. به گفته وی، اکثر وارد‌کنندگان بزرگ بابت ارائه کالا به صورت چکی از نمایندگی‌های فروش خود یک ضمانت محکم مثل سند ملک یا... دریافت می‌کنند. البته این ضمانت بستگی به اعتبار نمایندگی دارد.

به گفته وی، اگرچه چک ابزار معاملاتی پردرسری است، اما متاسفانه در کشور ما جا افتاده است و اکثر معاملات بر اساس آن صورت می‌گیرد. وی با اشاره به این نکته که در برخی ایام سال مانند یک ماه پایانی سال معامله بر اساس چک انجام نمی‌شود، گفت: پیش‌بینی می‌کنیم تا یک سال آینده معامله بر اساس چک محدود شود و اکثر معاملات به صورت نقدی یا با ارائه چک‌های یک هفته‌ای صورت گیرد، چرا که چک یک ابزار پرهزینه است و مراحل پیگیری آن برای عدم وصول و... دوندگی زیادی دارد.

صابری یک فروشنده دیگر نیز در این زمینه می‌گوید: حدود ۸۰درصد معاملات بین فروشندگان و نمایندگی‌های فروش و واردکنندگان بر مبنای چک صورت می‌گیرد.

البته فعالان بازار لوازم صوتی و تصویری معتقدند این احتمال وجود ندارد که طی یک یا حتی ۵ سال آینده چک از صحنه معاملات بازاری حذف شود، چرا که اکثر معاملات بر این پایه انجام می‌شود.

چک بازهای بازار موبایل

موبایل از دسته کالاهایی است که بازار آن نسبت به کالاهای دیگر بیشتر مورد حمله کالاهای قاچاق قرار گرفته و طبق اعلام رییس اتحادیه لوازم صوتی و تصویری حدود ۸۰درصد از گوشی‌های موجود در بازار قاچاقی هستند و جالب اینجا است که واردکنندگان این گوشی‌ها برای به فروش رساندن گوشی‌ها از فروشنده چک‌هایی با موعد پرداخت بلندمدت دریافت می‌کنند.

طبق اعلام یکی از فعالان بازار گوشی موبایل، واردکنندگان رسمی معمولا اجناس خود را بر اساس سبد کالایی به بازار عرضه و بر اساس آن از فروشنده چک در یافت می‌کنند. به این صورت که مثلا یک شرکت در سبد گوشی‌های خود پنج عدد از یک مدل، ۱۰ عدد از یک مدل و ۱۰ ول از یک مدل دیگر قرار داده و با دریافت چک یک تا دو ماهه آن را به فروشنده واگذار می‌کند.

گاه نیز بخشی از مبلغ به صورت نقدی و بخش دیگر طی یک فقره چک هفته‌ای یا چند ماهه به فروشنده واگذار می‌شود.یک فروشنده دیگر در این زمینه می‌گوید: اگر چه چک ابزار معاملاتی مرسومی در این زمینه است اما اکثر فروشندگان معاملاتی که بین‌شان صورت می‌گیرد، به صورت امانی است. به عبارتی یک فروشنده یک مدل گوشی را از فروشنده دیگر می‌گیرد و وقتی آن را به فروش رساند، مبلغ را با به وی پرداخت می‌کند.

اگر چه این اقدام فروشندگان نوعی واسطه تراشی برای مصرف‌کننده است و مصرف‌کننده ناچار می‌شود بدون اطلاع از حضور یک یا چندین واسطه مبلغ اضافی برای خرید کالا بپردازد، اما این شیوه نیز مانند چک در بازار موبایل و حتی رایانه و لوازم صوتی و تصویری مرسوم شده است.

پرداخت‌های واردکنندگان

واردکنندگان کالاهای کامپیوتری و لوازم صوتی و تصویری برای پرداخت بهای کالاهای وارداتی از طریق گشایش LC در بانک‌های بین‌المللی اقدام می‌کنند.

به گفته یکی از واردکنندگان، کارخانجات تولیدی دارای نمایندگی‌های منطقه‌ای در نقاطی مانند دبی هستند که این نمایندگی منطقه‌ای بر اساس اعتبار دلاری که واردکنندگان ایرانی در بانک‌های بین‌الملل دارند، با آنها معامله می‌کنند.

البته شرکت‌های واردکننده اطلاعات دقیقی در این زمینه ارائه نمی‌دهند و این مساله را جزو مسائل محرمانه شرکت می‌دانند. اما به هر حال هر شرکت واردکننده‌ای بر اساس سیاست‌های خاص خود و بر حسب اعتباری که دارد، با نمایندگی‌های منطقه‌ای کار می‌کند.

کلاهبرداری‌های چکی

طی سال‌های اخیر بارها و بارها اخبار متعددی در زمینه وقوع کلاهبرداری‌هایی به اشکال مختلف در بازار کالاهای مختلف به ویژه کامپیوتر منتشر شده است. کلاهبرداری‌هایی که در سطح کلان بسیاری از فعالان بازار را متضرر کرده و اکثرا شکایت مالباختگان به جایی نرسیده است.

فعالان بازار معتقدند، اکثر این کلاهبرداری‌ها به این صورت انجام شده است که فردی با خرید چکی یا اعتباری کالا، اجناس خریداری شده را با قیمت پایین‌تر از عرف بازار به فروش رسانده و متواری شده است.

آنها معتقدند، افراد و ارگان‌هایی که وظیفه پیگیری این قبیل مسائل را دارند، برای حفظ اعتبار بازار باید اقدامات مقتضی را برای دستگیری فرد خاطی انجام دهند تا کلاهبرداران از شرایط کسادی بازار سوء‌استفاده نکرده و با خیال راحت با زندگی و سرمایه گروه زیادی از فعالان بازار بازی نکنند.

یکی از اعضای هیات‌مدیره پاساژ پایتخت در این زمینه می‌گوید: متاسفانه به این دلیل که ما در کشورمان قانون جامعی برای چک نداریم، دچار این مشکلات می‌شویم و باید برای رفع این معضل در وهله اول قانون چک اصلاح شود. باید زمانی که یک چک دو ماهه تا مدت‌ها نقد نمی‌شود، یک اقدام منطقی صورت گیرد.

ایزدنیا، مدیر فروش شرکت حافظ پخش نیز معتقد است: بهترین راه مقابله با کلاهبرداری‌های بازاری، انجام معاملات نقدی است. زیرا در معامله وقتی پای چک به میان می‌آید، دردسرهای فراوانی هم به همراهش است.

یک فروشنده دیگر معتقد است، اگرچه چک دردسرهای فراوانی دارد، اما کسبه ناچارند از این ابزار معاملاتی استفاده کنند و راه‌حلی هم برای جلوگیری از کلاهبرداری‌ در این زمینه وجود ندارد.