ایران در لیست تحریم فیس‌بوک

شهرام شریف

عکس: wikipedia

مقر اصلی شرکت فیس‌بوک در پالوالتو- کالیفرنیا

فیس‌‌بوک ایران را تحریم می‌کند؟ این پرسشی است که بسیاری طی روزهای اخیر در فضای مجازی از یکدیگر می‌پرسند. چهارمین سایت محبوب کاربران جهان که از قضا چهارمین سایت محبوب ایرانیان نیز هست، طی روزهای اخیر یک نظرسنجی را در معرض دید همگان قرار داده که در آن پرسیده شده آیا با مسدود شدن دسترسی کاربران کشورهای تحت تحریم آمریکا موافق هستند یا خیر؟ به‌رغم این که بسیاری از کاربران ایرانی بزرگترین شبکه اجتماعی در اینترنت با این اقدام مخالفت کردند، اما در نهایت بیش از ۷۵‌درصد کاربران ۲۰۰‌میلیونی این شبکه با تحریم اینترنتی این کشورها موافقت کردند و حالا کاربران ایرانی نگران هر گونه اقدام مسدود‌کننده از سوی این سایت هستند.

تحریم بعد از فیلتر

فیس‌بوک از نظر طبقه‌بندی جزو شبکه‌های اجتماعی قرار می‌گیرد. شبکه‌های اجتماعی مجموعه سایت‌هایی هستند که طی سال‌های اخیر به دلیل سهولت ارتباط بین کاربران بسیار محبوب شده اند. در شبکه‌های اجتماعی تولید محتوا از سوی کاربران صورت می‌گیرد و ایجادکنندگان سایت صرفا بستری را برای ارتباط فراهم می‌کنند. همین موضوع شاید باعث شد که فیس‌بوک خیلی زود در ایران فیلتر شود و این درست در زمانی بود که هنوز در ایران چندان شناختی درباره سایت‌هایی از این دست وجود نداشت. به‌رغم این از چند ماه قبل به دنبال بازشدن ناگهانی این سایت توسط سیستم فیلترینگ ایران این شبکه اجتماعی به یکی از محبوب‌ترین سایت‌های کاربران ایرانی تبدیل شد، به طوری که بر اساس آمارهای سایت ALEXA، فیس‌بوک هم‌اکنون پس از گوگل، یاهو و بلاگفا چهارمین سایت محبوب ایرانیان است، این در حالی است که بر اساس اطلاعات همین سایت تنها نزدیک به یک درصد از کاربران این سایت را کاربرانی تشکیل می‌دهند که از ایران به این سایت متصل می‌شوند. اما همین یک درصد می‌تواند برابر با چند میلیون کاربر باشد. این برای کشوری که ضریب نفوذ اینترنت در آن کمتر از ۳۰‌درصد است، اصلا چیز کمی‌ نیست.

ایرانیزه کردن فیس‌بوک

چرا فیس‌بوک میان ایرانیان این همه محبوب است؟ ظاهرا بخشی از پاسخ را می‌توان در میان امکانات این سایت جست‌وجو کرد. فیس‌بوک را Mark Zuckerberg یک دانشجوی سال دوم دانشگاه ‌هاروارد در سال ۲۰۰۳ راه‌اندازی کرده و هدف آن نزدیک کردن ارتباط بین دانشجویان این دانشگاه بوده است. به تدریج این سایت که آن موقع FACEMASH نام داشت، به دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی دیگر نیز تعمیم پیدا کرد و ناگهان به همه افراد بالای ۱۳ سال توصیه شد. در طول این مدت سایت دچار تغییرات زیادی شده، شکایت‌های فراوانی علیه آن مطرح شده و در عین حال مرتب به امکانات و محبوبیت آن افزوده شده است. فیس‌بوک اساسا برای خبر گرفتن از دوستان و آشنایان یا مطلع شدن از نظرات آنان، نظرسنجی‌ها و .. ابزار بسیار مناسبی است. کم نیستند افرادی که همکلاسی‌های سابقشان را روی این سایت پیدا کرده‌اند و کم نیستند افرادی که درباره دوستان یا آشنایانشان چیزهایی فهمیده‌اند که حتی خبره‌ترین خبرگیران نیز از دستیابی به آن عاجز بوده‌اند. دلیل آن تقریبا مشخص است. فیس‌بوک مثل هر پدیده دیگری ناگهان سطح وسیعی از مردم را دربرگرفته و شیفتگی انفجارگونه‌ای نسبت به آن ایجاد شده است. هم از این رو است که کاربران چیزهایی در مورد خود می‌نویسند یا محتواهایی را روی پروفایل فیس‌بوک خود قرار می‌دهند که باور آن برای نزدیکان نیز غیرممکن است. نمونه چنین شیفتگی‌هایی را در هنگام ظهور سایر سرویس‌های اینترنتی مثل وبلاگ، مسنجر و ... نیز می‌توان دید.

باز شدن فیلترینگ این سایت ناگهان هجوم بی‌سابقه‌ای را از سوی کاربران ایرانی به سمت آن موجب شد. گفته می‌شود تنها در طی چند هفته چندین‌ میلیون ایرانی در این سایت ثبت نام کرده‌اند و این دقیقا با توسعه اینترنت و رشد فروش سخت افزارهای کامپیوتری در ایران مصادف شده است.

سایت بین‌المللی تحت قوانین آمریکا!

فیس‌بوک هر چند در آمریکا متولد و توسعه داده شده و هنوز هم شرکتی که برای آن تشکیل شده در آمریکا قرار دارد، اما صاحبان آن تلاش می‌کنند وجهه بین‌المللی آن را بالا ببرند. براساس آمارهایی که خود این سایت منتشر کرده بیش از ۷۰‌درصد از کاربران این سایت خارج از ایالات متحده قرار دارند. با این حال مدیران این سایت همچون سایر غول‌های اینترنتی تاکید می‌کنند تحت قوانین آمریکا اداره می‌شوند. نکته جالب دیگر این که سریع‌ترین رشد در این سایت توسط کاربران بالای ۳۵ سال صورت گرفته و این نشان‌دهنده این است که فیس‌بوک دیگر صرفا یک سایت جوان‌پسند هم نیست. دانشجوی سابقی که گفته می‌شود این سایت را برای آشنایی و جلب توجه یک دانشجوی دیگر راه‌اندازی کرده حالا یک‌میلیاردر است که به راحتی به بزرگترین پیشنهادهای شرکت‌های بزرگ نه می‌گوید. روزانه ۱۰۰‌میلیون نفر به این سایت وارد می‌شوند و ۵/۳میلیارد دقیقه از وقت خود را در این سایت اعتیاد آور می‌گذرانند. فیس‌بوک به دلیل سطح وسیع خدمات و تعداد فراوان نرم‌افزارهای نگارش یافته برای آن همچون بسیاری از نرم افزارها و سایت‌های اینترنتی دیگر موجب آشنایی و علاقه مندی میلیون‌ها نفر به اینترنت شده و این موضوع خصوصا برای کشورهای در حال توسعه یک مزیت به حساب می‌آید. به‌رغم این مزیت برخی محتواهای روی آن می‌تواند برای برخی دولت‌ها نیز یک تهدید به حساب آید. هر چند این سایت در بخش قوانین و تعهدات به صراحت کاربران را از تولید محتواهای غیراخلاقی و خشونت‌آمیز بر حذر داشته است.

در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا حمایت تعداد زیادی از کاربران فیس‌بوک از اوباما عملا کمپین بزرگ اینترنتی را برای اوباما ایجاد کرده بود و این نشان می‌داد که فیس‌بوک از مرزهای یک سایت صرفا دوست‌یابی گذر کرده است.

مقررات جدید علیه کاربران ایرانی

آنچه کاربران ایرانی علاقه‌مند به این سایت را طی روزهای اخیر نگران کرده نظرسنجی روی قوانین و مقررات جدید این سایت است. در این نظرسنجی که روز جمعه به پایان رسید، کاربران می‌توانستند نظر خود را در مورد این قوانین جدید بیان کنند.

بسیاری از کاربران عمدتا به این گونه از قوانین و مقررات بی‌اعتنا هستند و متن‌های طولانی آن را هیچ گاه نمی‌خوانند، اما در قوانین جدید به صراحت اشاره شده که فیس‌بوک برای استفاده از کشوری که توسط دولت آمریکا یا وزارت خزانه‌داری تحت تحریم قرار دارد، قابل استفاده نیست. هر چند این قابل استفاده نبودن یک کلمه حقوقی مبهم است و مشخص نیست آیا فیس‌بوک این سایت را به روی آی‌پی‌های ایرانی می‌بندد یا صرفا یک تمهید برای فرار از تبعات قانونی است. در نگاه عادی بعید به نظر می‌رسد که این سایت بخواهد از چند میلیون کاربر فعال خود را محروم کند، اما از طرف دیگر قوانین سفت و سخت تحریم نه تنها فیس‌بوک بلکه بسیاری از سایت‌های دیگر را نیز به سمت مسدود کردن ارتباط کاربران ایرانی کشانده است. تحریم‌های اینترنتی طی سال‌های اخیر بیشترین فشار را علیه کاربران ایرانی به وجود آورده و روز‌به‌روز هم حلقه آن تنگ‌تر می‌شود.

هر چند تحریم فیس‌بوک می‌تواند در سطح گسترده‌تری توسط کاربران ایرانی لمس شود، اما پیش از این بسیاری از سایت‌های ارائه‌دهنده فضای اینترنتی، تبادلات مالی و کارت اعتباری و حتی سایت‌های عادی اجازه دسترسی به کاربران ایرانی را سلب کرده‌اند. چنین وضعیتی به صراحت نشان‌دهنده شکنندگی کاربران ایرانی در اینترنت است. سایت‌هایی که حتی از لایه‌های سخت‌گیرانه فیلترینگ هم می‌گذرند کاربران را در تور تحریم گیر می‌اندازند و این حکایتی ناتمام است.