آمارگیری برای افزایش رتبه

سونیتا سراب‌پور

یکی از خبرهایی که در هفته گذشته از طرف مدیر کل دفتر تحقیق و توسعه شرکت IT کشور منتشر شد، پروژه جدید این شرکت مبنی بر نمونه‌گیری از کاربران اینترنت بود. به گفته مسوولان این طرح، از آنجایی که میزان ضریب نفوذ اینترنت در ایران هیچ‌گاه به طور دقیق مشخص نبوده است، انجام این نمونه‌گیری در نشان دادن شمار دقیق تعداد کاربران اینترنت ایرانی موثر واقع خواهد شد. شمارش تعداد کاربران اینترنتی که برای اولین بار در کشور صورت می‌گیرد قرار است با همکاری مرکز آمار ایران، به شیوه سنتی و به صورت نمونه‌گیری از اوایل دی‌ماه سال‌جاری در سراسر کشور به اجرا درآید.

گفتنی است؛ استفاده از شیوه شبکه‌ای برای به دست آوردن تعداد کاربران اینترنت نیز به طور موازی، در کنار روش نمونه‌گیری صورت می‌‌‌گیرد.

طرح ملی

هادی ملکی پرست، مدیر کل دفتر تحقیق و توسعه و مجری پروژه توسعه و مدیریت اینترنت شرکت IT از طرح نمونه‌گیری کاربران اینترنتی به عنوان یک طرح ملی یاد می‌کند و تعیین ضریب نفوذ کاربران اینترنتی در کشور را اولین اقدام عملی در تعیین شاخص‌های فناوری اطلاعات کشور می‌داند. ملکی‌پرست در توضیح دقیق این نمونه‌گیری می‌گوید: «ارائه آماری تحت عنوان اینکه چه تعداد کاربر اینترنتی در کشور وجود دارد، یکی از مشکلاتی است که پیوسته با آن روبه‌رو بوده‌ایم. همیشه هر حوزه برای خود آماری را اعلام می‌کند که بعدها در برنامه‌ریزی‌ها، فعالان این حوزه را دچار سردرگمی و مشکل می‌کند. حال با توجه به این مسائل برنامه‌ای لازم است تا تعداد دقیق کاربران اینترنت مشخص شود. از این رو شرکت ما به عنوان متولی طرح، با همکاری مرکز آمار کشور قصد نمونه‌گیری از کاربران اینترنتی را دارد. در این طرح که از اوایل دی‌ماه سال‌جاری آغاز خواهد شد، ماموران آمارگیری مرکز آمار با مراجعه حضوری به منازل افراد و عنوان کردن سوالات خاص، دست به جمع‌آوری اطلاعاتی می‌زنند که در نهایت این جمع‌بندی ما را به عددی می‌رساند که ضریب نفوذ واقعی اینترنت در ایران را نشان می‌دهد.

وی در ادامه تصریح می‌کند: «در این روش به منازل تک‌تک افراد نمی‌رویم و از همه آنها سوال‌های مدنظر را نمی‌پرسیم، بلکه مطابق با استانداردهای آمارگیری نمونه‌هایی از سطح کشور گرفته می‌شود که در مرحله بعد این نمونه را به کل کشور تعمیم می‌دهیم. در واقع در هر شهر تعدادی از افراد را مورد پرسش قرار می‌دهیم و در مرحله بعد با پردازش روی آن اعداد، آمار به دست آمده را به کل کشور تعمیم می‌دهیم.»

اما یکی از اشکالاتی که برخی کارشناسان به این طرح گرفته‌اند این است که در این نمونه‌گیری مشخص نشده چه کسی را می‌توان کاربر اینترنت نامید در واقع به طور شفاف مفهوم کاربر اینترنت بیان نشده است. اکبر جلالی، پژوهشگر در حوزه آی‌تی و استاد دانشگاه در این خصوص می‌گوید: «برای مشخص شدن ضریب نفوذ اینترنت در هر کشور باید تعریف دقیقی از یک کاربر اینترنت داده شود همچنین باید تقسیم‌بندی از کاربران به عنوان کاربران مبتدی تا حرفه‌ای نیز صورت بپذیرد.» وی در ادامه در خصوص طرح جدید شرکت فناوری اطلاعات نیز می‌گوید: «اغلب آمارها در خصوص ضریب نفوذ اینترنت در دنیا از طریق اقدامات میدانی صورت می‌گیرد. به این معنی که تعداد قابل توجهی از افراد از قشرهای مختلف، درآمدهای متفاوت و... معمولا به طور مستقیم مورد پرسش قرار می‌گیرند تا با جمع‌آوری اطلاعات بتوان ضریب نفوذ اینترنت را بااحتمال دقیق‌تری به دست آورد. به عنوان مثال در کره جنوبی نمونه‌های مورد نظر دربسته‌های ۳۰هزار تایی در سطح یک استان قراردارند که در این تقسیم‌بندی مشخص می‌شود باید از چه کسانی سوال شود مانند دانشجویان، محققان، دانش آموزان و... و به این شکل نیست که در خانه‌ای را زده و فردی را بدون در نظر گرفتن معیاری خاص مورد پرسش قرار دهند. اما ملکی‌پرست در خصوص تعریف از یک کاربر اینترنتی می‌گوید: «در خصوص تعریف کاربر اینترنتی استانداردهای بین‌المللی وجود دارد که ما با استعلام رسمی و پاسخ‌هایی که دریافت کرده‌ایم کاربر اینترنت کسی است که در یک سال گذشته به عنوان مثال از ابتدای سال ۸۷ به هر نحو و روشی و با هر مدتی (مانند DailuP، موبایل، استفاده از کامپیوترهای محل کار، دانشگاه و...) به اینترنت وصل و از خدمات آن استفاده کرده باشد که ما نیز در نمونه‌گیری خود چنین افرادی را مورد سوال قرار می‌دهیم».

به گفته معاون فنی دفتر آمارهای زیربنایی مرکز آمار ایران در طرح سرشماری نفوس و مسکن که در سال ۸۵ انجام شد به صورت کلی استفاده اینترنت از خانواده‌ها پرسیده شده است که انجام دوباره یک آمارگیری می‌تواند باعث هدر رفتن سرمایه نیروی انسانی باشد.

مدیر کل دفتر تحقیق و توسعه شرکت فناوری اطلاعات در این رابطه نیز اظهار می‌دارد: «به هیچ وجه در آمارگیری سال ۸۵ سوالاتی در خصوص استفاده افراد از اینترنت نشده است؛ چرا که هر آماری برای برنامه خاصی شروع به فعالیت و جمع‌آوری اطلاعات می‌کند. همچنین یکی از مشکلات اساسی که ما با آن روبه‌رو هستیم عدم همکاری مردم در صورت وجود سوالات زیاد است از این رو ما تصمیم گرفتیم که این نمونه‌گیری به صورت مجزا و واحد انجام دهیم و سعی می‌کنیم با یک سری منابع تشویقی باعث همکاری مردم با ماموران آمار شویم.»

هدف از نمونه‌گیری

به گفته ملکی‌پرست مهمترین هدف این طرح علاوه بر مشخص کردن میزان ضریب نفوذ اینترنت در کشور، برآورد به نسبتا واقعی از تعداد کاربران اینترنت به منظور برنامه‌ریزی در طرح‌های آتی توسعه و مدیریت اینترنت کشور است.

وی در ادامه توضیح می‌دهد: یکی از خروجی‌های این نمونه‌گیری در آمارهای بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در رتبه‌‌بندی‌های بین‌المللی آمارهایی از هر کشور براساس مراکز مخابراتی، فرصت‌های دیجیتالی و توسعه IT در آن کشور ارائه می‌شود که این آمار در نشان دادن مقام واقعی آن کشور موثر خواهد بود. در واقع این نمونه‌گیری اگر با دقت انجام و ضریب نفوذ واقعی اینترنت در کشور مشخص شود، می‌تواند در جذب منابع خارجی و مشخص شدن جایگاه واقعی ایران در رتبه‌بندی جهانی موثر باشد و ایران را به عنوان کشوری برجسته و مکانی برای فعالیت افراد به جهان بشناساند». ملکی‌پرست در ادامه می‌افزاید: «همچنین اگر براساس این نمونه‌گیری معین شد ضریب نفوذ ایران پایین‌تر از حد استاندارد جهانی مخابرات (ITU) است با برنامه‌ریزی‌های در نظر گرفته شده آن را افزایش می‌دهیم. همچنین ما از طریق این آمارگیری به دنبال این نیستیم که با آمارهای غیرواقعی کشور را بزرگ جلوه دهیم چراکه متولی اصلی این کار مرکز آمار ایران است که امکان هیچ خطایی در کار آن نمی‌رود. ما باید آمار درستی ارائه دهیم چرا که آمار استخراج شده از این طرح مورد استفاده شرکت‌های متولی فناوری اطلاعات اعم از خصوصی و دولتی در سطح کشور قرار خواهد گرفت.

اما در مقابل این اظهارات جلالی، پژوهشگر حوزه IT این نمونه‌گیری را بدون کاربرد و فاقد اعتبار عنوان و اظهار می‌کند: «از آنجایی که اکثر کاربران کشور از طریق روش Dailup به اینترنت وصل می‌شوند بنابراین نمی‌توان به این آمار اتکا کرد؛ چرا که در حال حاضر اتصال به اینترنت از طریق Dailup در اکثر کشورهای دنیا منسوخ شده است و آنها رو به خدمات پیشرفته و پرسرعتی مثل ADSL، WIMAX و ... آورده‌اند. همچنین این آمارگیری از امکان مقایسه ایران با سایر کشورها جلوگیری می‌کند چرا که اگر در کره‌‌جنوبی ۹۷درصد کاربران از طریق ADSL به اینترنت وصل باشند در ایران این رقم به کمتر از ۵۰درصد می‌رسد».

وی در ادامه می‌گوید: «حتی در داخل کشور هم ما از نظر دسترسی و سرعت اینترنت قابل قیاس با یکدیگر نیستیم. در حال حاضر من در دانشگاه با وجود کابل‌های قوی و دسترسی به امکانات لازم، با سختی به اینترنت وصل می‌شوم حال وضعیت یک کاربر در یک شهر دورافتاده را در نظر بگیریم که با کمترین امکانات خواهان این است که از خدمات شبکه اینترنت استفاده کند.»

به اعتقاد جلالی، از آنجا که نحوه دسترسی افراد جامعه به اینترنت یکسان نیست و از آن جهت که کشور ما هنوز با روش‌های قدیمی همچون Dailup به اینترنت اتصال پیدا می‌کند، بنابراین این نمونه‌گیری فاقد اعتبار است و نمی‌تواند جوابگوی نیازهای در نظر گرفته شده از طرف مسوولان این پروژه باشد.

ضریب نفوذ اینترنت ایران

براساس آخرین آماری که از سوی سایت آمار جهانی اینترنتی (internet world stats) منتشر شده است کشورهای امارات متحده عربی با ۴میلیون‌و ۶۲۱ هزار و ۳۹۹ نفر جمعیت و ضریب نفوذ اینترنت ۴۹/۸درصدی، قطر با ۹۲۸هزارو ۶۳۵ و ضریب نفوذ ۸/۳۷درصدی، ایران با ۶۵میلیون و ۸۷۵هزار و ۲۳۳ نفر جمعیت و ضریب نفوذ ۹/۳۴ درصدی، بحرین با ۷۱۸هزار و ۳۰۶ نفر جمعیت و ضریب نفوذ ۸/۳۴درصدی و کویت با ۲میلیون و ۵۹۶هزار و ۷۹۹ نفر و ضریب نفوذ ۷‌/۳۴درصدی جزو پنج کشور اول خاورمیانه از نظر ضریب نفوذ اینترنتی هستند.

همچنین در رده‌بندی قاره‌های جهان آمریکای شمالی با ۶/۷۳درصد، استرالیا با ۵/۵۹درصد، اروپا ۱/۴۸درصد، آمریکای لاتین با ۱/۲۴درصد، خاورمیانه با ۳/۲۱درصد، آسیا با ۳/۱۵درصد و آفریقا با ۳/۵درصد قاره‌های اول تا هفتم از نظر ضریب نفوذ اینترنتی هستند.

آمارهای ارائه شده در زمینه ضریب نفوذ اینترنت کشورها و قرار گرفتن ایران در رده سوم خاورمیانه در حالی است که به گفته جلالی معیار تقسیم‌بندی کشورها و قرار گرفتن آنها در رتبه جهانی دیگر براساس ضریب نفوذ نیست، بلکه در حال حاضر این معیار براساس میزان پهنای باند هر کشور محاسبه می‌شود. با این اوصاف باید دید که ایران در زمینه ارائه پهنای باند در چه رتبه‌ای قرار می‌گیرد.

ضریب نفوذ اینترنت در ایران اعلام شد

به گفته عضو کمیته راهبردی تهیه سند راهبردی فن‌آوری اطلاعات کشور طبق آخرین آمار تا پایان شهریورماه سال جاری متوسط استفاده از اینترنت ۱۲‌هزارو ۷۳۴ مگابیت بر ثانیه پهنای باند مصرفی اینترنت در کشور است که نسبت به چهار سال پیش حدود ۳ برابر شده است. حسین طالبی در گفت‌وگو با ایسنا، درباره‌ آمار متوسط استفاده از اینترنت و تعداد کاربران در ایران با بیان این که تعداد کاربران اینترنت نیز تا پایان شهریورماه سال جاری ۲۱‌میلیون نفر بود، تصریح کرد: با فرض این که در هر لحظه ۱۰۰‌هزار نفر با اینترنت به صورت همزمان کار کنند در این صورت متوسط پهنای باندی برای هر نفر ۱۳۰ کیلوبایت بر ثانیه است که این میزان برای کارهای تحقیقاتی که عمدتا از متن (text) استفاده می‌کنند تا حدی کافی است ولی برای تصویر و فیلم و اموری نظیر کنفرانس ویدئویی کافی نیست. عضو شورای عالی انفورماتیک کشور در ادامه با بیان این که ضریب نفوذ اینترنت در کشورمان حدود ۳۰‌درصد است، اظهار کرد: این ضریب اگر چه در مقایسه با کشورهای توسعه یافته جایگاه خوبی نیست، اما در مقایسه با کشورهای در حال توسعه، ایران از جایگاه بسیار خوبی برخوردار است. وی درباره‌ قیمت اینترنت با بیان این که این فاکتور تابع چند عامل است، گفت: قیمت اینترنت تابع قیمت هزینه تمام شده زیرساخت، قیمت تجهیزات دسترسی، قیمت پهنای باند، کانال‌های دسترسی و قیمت هزینه تمام شده ارائه‌دهندگان سرویس اینترنت است.