م.ر.بهنام رئوف

از مهرماه ۸۷، یعنی زمانی که فعالیت رسمی برای برگزاری مزایده اپراتور سوم شروع شد تا امروز؛ یعنی خرداد ۹۰ نزدیک به ۳۳ ماه می‌گذرد. همچنین از زمان رسمی عرضه سیم‌کارت‌های نسل سوم که البته بارها و بارها و توسط مقامات دولتی تغییر پیدا کرد و به تعویق افتاد نیز ماه‌ها می‌گذرد، اما همچنان خبری از سیم‌کارت‌های اپراتور سوم در بازار تلفن همراه کشور نیست. اپراتوری که قرار بود ظرف ۱۵ سال حداقل ۱۷ میلیون مشترک جذب کند این روزها حال و روز خوشی ندارد. حتی اگر قرار باشد که به بحران‌های پیش رویش چه در بخش برگزاری مزایده و اعلام شریک خارجی‌اش و چه در زمان ترک آن شریک و تغییر‌های مدیریتی عادت کرده باشد، اما با این حال شرایطی که هم‌اکنون با آن دست به گریبان است به‌رغم تمام پوئن‌هایی که دولتی‌ها به او داده‌اند نه تنها شرایط مطلوبی نخواهد بود، بلکه به نوعی نشان دهنده بن‌بستی است که این اپراتور پیش روی خود دارد. بن بستی که بارها و بارها کارشناسان امر از نخستین روز کلید خوردن این پروژه برای آن پیش‌بینی کرده بودند.

داستان بدقولی‌های اپراتور سوم، اما از زمان اعلام نام برنده آن و مشکلات بعدی آن نبود، بلکه این اپراتور کشور از همان روزهای اولی که تصمیم به تشکیل آن گرفته شده بود با بحران‌هایی روبه‌رو بود که همگان آن را ناشی از عدم مدیریت قوی از یک سو و به کار گرفتن مشاوران غیرحرفه‌ای و نیز فقدان مدیران باتجربه در این پروژه عنوان می‌کنند. برآیند این عوامل باعث شد تا این پروژه پرحاشیه‌ترین پروژه مخابراتی کشور بعد از اپراتور دوم باشد.

درحالی که مسوولان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تا پیش از زمان برگزاری مزایده بارها و بارها زمان‌‌‌های متفاوتی را پیرامون انتشار اسناد و برگزاری مزایده داده بودند؛ اما سرانجام اسناد این مزایده در دومین روز از مهر ماه سال ۸۷ منتشر و قرار شد تا داوطلبان شرکت در این مزایده تا پایان روز ۱۳ مهرماه اسناد مزایده را خریداری کنند. درحالی که برگزاری مزایده‌‌‌هایی از این دست به قواعد و قوانینی شفاف و نیز اطلاع‌رسانی‌‌‌ای شفاف‌‌تر نیازمند است، اما برگزاری این مزایده به باور بسیاری از شرکت‌‌کنندگان آن با کمی‌ ‌‌‌‌و کاستی‌‌‌هایی در بخش ارائه اطلاعات شفاف روبه‌رو بوده است. از سویی دیگر در جریان برگزاری این مزایده رسانه‌‌‌های گروهی که به قولی چشم و گوش جامعه هستند، جدی گرفته نشدند. با این حال اخبار برگزاری این مزایده از سوی گروهی که از چند سال قبل‌تر فعالیت‌‌‌های خود را با برخی از زیرمجموعه‌‌‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات آغاز کرده بود، منتشر شد. حتی بعدها شنیده شد که همین گروه به عنوان مشاور تنظیم اسناد این مزایده را نیز بر عهده داشتند. البته برخی از کارشناسان بر این باورند که اطلاعات منتشر شده توسط این گروه نیز جهت‌دار صورت گرفته است. جهت‌هایی که سرانجامی این چنین را برای این اپراتور رقم زد.

مزایده نافرجام

درحالی که قرار بود زمان فروش اسناد مزایده تمدید نشود؛ اما آخرین زمان فروش این اسناد از ۱۳ مهرماه به ۲۰ مهرماه منتقل شد؛ اما این اولین تمدید در روند جریان برگزاری اپراتور سوم نبود. دلیل این امر هم از سوی مجری مزایده یعنی سعید مهدیون، ذوق و شوق طرف‌‌‌های عربی اعلام شد. همان عرب‌هایی که بعد از اعلام نام خود به عنوان شریک تجاری اپراتور سوم بعد‌ها با بهانه‌های بسیار ایران را ترک و دست طرف ایرانی را در پوست گردو گذاشتند.

مهدیون در آن زمان با اشاره به برگزاری جلسه شماره ۴۹ کمیسیون تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی گفته بود که: کمیسیون بند پنج از فصل دوم موضوع معیارهای ارزیابی در شرایط مزایده، کاهش تعداد مشترکان اپراتور خارجی از پنج میلیون به دو میلیون را بررسی کرد و با آن موافقت شد. این همان مساله‌‌‌ای بود که بعدها مورد اعتراض بیشتر ایرانی‌‌‌های حاضر در مزایده قرار گرفت، چرا که آنها معتقدند اگر قرار باشد با این کار طرف‌‌‌های خارجی بیشتری را برای حضور در مزایده جذب کنیم آن وقت تکلیف انتقال تجربه و فناوری طرف خارجی چه می‌‌‌‌‌شود؟ هر چند که بعدها و با رفتن همان طرف خارجی در حالی که بسیاری بر این باور بودند که روند برگزاری این مزایده باید مجددا انجام شود، اما با کنار گذاشتن شرط شریک خارجی برنده نهایی به فعالیت خود ادامه داد. سرانجام و بعد از پایان مهلت خریداری اسناد مزایده اپراتور سوم اعلام شد که تنها ۱۵ شرکت اقدام به خرید اسناد کرده‌‌اند. این درحالی است که پیش از این و از سوی مقامات دولتی بارها و بارها از اعلام آمادگی و تمایل اپراتورهای اروپایی و آسیایی برای شرکت در این مزایده صحبت به میان آمده بود.

پانزده شرکت اسناد را خریداری کرده بودند که شرکت‌‌‌های ایرانی آنها عبارت بودند از: آستان قدس رضوی، ایران مبین (وابسته به ستاد اجرایی فرمان حضرت امام)، پارس ایراتل، تامین تله‌کام (وابسته به شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی)، پیشگامان کویر یزد، سرمایه‌گذاری ایرانیان، صندوق بازنشستگی سازمان صداوسیما، فناوری موج خاور، ITMC (به نمایندگی از کنسرسیوم فارس) و کنسرسیوم بزرگ مخابرات (۵۲ شرکت عضو سندیکا) و‌‌‌ در بخش شرکت‌های خارجی نیز مگافون روسیه، اوراسکام مصر و STC اپراتور اول عربستان. اسامی‌‌‌‌‌دیگری هم در این بخش وجود داشتند. اسامی‌ای ‌‌‌‌‌که بیشتر به دلیل حضور آنها در نشست مزایده در دبی باعث شده بود تا نام آن‌‌ها بر سر زبان‌‌ها بیفتد. نام‌‌‌هایی همچون اتصالات، Reliance هند، Zain، Qtel و TMI.

خارجی‌‌ها منصرف شدند

مگافون که پیش از این و به واسطه افتتاح دفترش در ایران اولین خبرساز مزایده اپراتور سوم بود، باز هم اولین خبرساز در واپسین روزهای ارائه اسناد پیشنهادی بود. نمایندگان این اپراتور که جشن حضورشان در ایران را در کنار مقاماتی همچون رییس سازمان خصوصی‌سازی و مدیران مخابرات برگزار کرده بودند این بار از حضور در مزایده کنار رفتند و عنوان کردند اطلاعاتی که در ابتدای این مزایده از روند بازار ارتباطات ایران ارائه شده بود با واقعیات موجود همخوانی نداشته و تمایلی به سرمایه‌گذاری در ایران ندارند. در نهایت پنج کنسرسیوم زین‌ایران، عمران‌تل، تامین اتصالات، فناوری موج و آبی-‌ ایراتل که پاکات خود را برای حضور در مزایده‌ اپراتور سوم، تحویل داده بودند؛ به مرحله‌ بازگشایی قیمت راه یافتند و سرانجام نام تامین اتصالات به عنوان برنده این مزایده اعلام شد. البته اعلام نام برنده نیز بارها و بارها با تکذیب و تایید‌های بی‌شماری روبه‌رو شد.

محمد سلیمانی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت نهم در فروردین ماه سال ۸۸ با خوشحالی از روند بی‌عیب و نقص مزایده اپراتور سوم صحبت می‌کرد و خبر می‌داد که سیم‌کارت‌های این اپراتور در سال ۸۸ به مردم عرضه خواهد شد. سلیمانی اما آن زمان خبر از رفت و آمدهای اتصالاتی‌ها و اختلافاتشان بر سر حق السهم نداشت.

طرف خارجی اپراتور سوم وقتی پایش به ایران باز شد تازه فهمید تمام وعده و وعیدهای ارائه شده از سوی بازاریابان یا همان نویسندگان اسناد مزایده برگزاری این اپراتور در دبی خیالی بیش نبوده است؛ چرا که اپراتور اول و دوم بازار تلفن همراه ایران را قبضه کرده بودند و دیگر سودی در این بازار وجود ندارد. آن هم اگر قرار باشد حق‌السهم چشمگیری به دولت پرداخت شود. اتصالات از ایران رفت. رگولاتور صحبت‌هایش با سایر طرف‌های حاضر در مزایده شروع کرد؛ اما زمانی که دید هیچ کس شرایط مالی اتصالات را نمی‌پذیرد تصمیم‌گیری نهایی را به وزارت واگذار کرد. وزارتی که وزیرش در آن روزها مشغول جمع کردن وسایلش و تحویل امور به رضا تقی‌پور بود.

تابستان ۸۸ مجلسی‌ها خواستار برگزاری مجدد مزایده اپراتور سوم بودند. اما وزیر تازه کار ارتباطات در گفت‌وگویی اعلام کرد که با پیش‌بینی زمانی، امیدواریم صدور پروانه و واگذاری امتیاز اپراتور سوم تلفن‌همراه تا پایان سال و با تاخیر یکی دو ماهه انجام شود؛ اما هنوز مذاکرات با اپراتورهای مختلف در حال انجام است؛ این کار ساده‌ای نیست، زیرا آنها شرایط مختلف و طرح تجاری مختلفی دارند. او درباره‌ آخرین وضعیت اپراتور سوم تلفن همراه کشور و اینکه چرا برنده مزایده مربوطه تاکنون مشخص نشده است، گفت: برآوردمان این بود که اگر بخواهیم دوباره شرایط را تکرار کنیم، شاید زمان طولانی به خود اختصاص دهد؛ به همین دلیل راه‌های قانونی دیگری را پیگیری و با اپراتورهای بسیاری مذاکره کردیم.

وعده‌های مکرر

سرانجام اردیبهشت ۸۹ پروانه به تامین تله‌کام رسید و قرار شد که این شرکت تا بهمن‌ماه همین سال سیم‌کارت‌های خود را روانه بازار کند. هر از چند گاهی خبرهای متفاوتی در مورد این اپراتور اعلام می‌شد. از استعفا و اختلاف در بدنه مدیریت شرکت گرفته تا ارائه اینترنت ۸ مگابیتی بر بستر سیم‌کارت‌های نسل سوم و شراکت با برخی از فعالان فرانسوی. بهمن ۸۹ هم گذشت؛ اما خبری از سیم‌کارت‌های اپراتور سوم نشد.

رضا تقی‌پور این بار به مشکلاتی جزئی در زیرساخت این اپراتور اشاره کرد و گفت تا اردیبهشت ۹۰ مردم طعم نسل سوم را خواهند چشید. با این حال باز هم وعده وزیر محقق نشد و تنها در ابتدای خرداد ماه جاری از سوی رییس سازمان تنظیم مقررات اعلام شد سیم‌کارت‌های این اپراتور به تعداد محدود و به شکل واگذاری یک سیم‌کارت در یک ساعت و روند تصاعدی واگذاری در ساعت‌های بعدی آغاز شده است. رییس رگولاتوری در زمان تشریح چنین روشی در واگذاری سیم‌کارت همچنین عنوان کرده بود که این واگذاری‌ها از منشی دفتر اپراتور سوم شروع و درنهایت به دست مصرف کنندگان نهایی خواهد رسید. با این حال و تنها چند روز بعد از این وزیر ارتباطات رسما اعلام کرد که جلوی واگذاری سیم‌کارت‌های نسل سوم گرفته شده است؛ چرا که باید کیفیت خدمات آنها مورد تایید قرار گیرد. این آخرین اظهار نظر رسمی در مورد اپراتور سوم بود و دو روز پیش نیز اعلام شد که مدیرعامل و اعضای هیات مدیره شرکت تامین تله‌کام به دلیل ضعف در راه‌اندازی پروژه اپراتور سوم تغییر می‌کنند. به این ترتیب به نظر می‌رسد به‌کارگیری سیم‌کارت‌های نسل سوم فعلا به تعویق افتاده است.

روزشمار اپراتور سوم

مهر ۸۷- انتشار اسناد مزایده و تمدید چند باره مهلت فروش اسناد

دی ۸۷- بازگشایی پاکت پیشنهادی قیمت مزایده اپراتور سوم

۲۳ دی ۸۷- اعلام نام تامین اتصالات به عنوان برنده

فروردین۸۸- مهلت پرداخت ضمانت نامه به گفته وزیر سابق

اردیبهشت ۸۸- خداحافظی اتصالات از ایران بدون پرداخت غرامت

پایان ۸۸- وعده ارائه سیم‌کارت نسل سوم از زبان تقی‌پور

تیر ۸۸- درخواست برگزاری مجدد مزایده توسط مجلس

اردیبهشت ۸۹- واگذاری پرونده به تامین تله‌کام و وعده واگذاری از بهمن ماه

آبان ۸۹- استعفای دو عضو تامین تله‌کام

بهمن ۸۹- تعویق در زمان عرضه و وعده ارائه از اردیبهشت ۹۰

اول خرداد ۹۰- عرضه سیم‌کارت‌ها به طور محدود

۴ خرداد ۹۰ - جلوگیری از عرضه سیم‌کارت به بهانه بررسی کیفیت

۱۷ خرداد۹۰- برکناری اعضای هیات مدیره اپراتور سوم