یک حقوقدان: فیلتر کردن کامل فضای مجازی امکان‌پذیر نیست
استفاده از فیلترشکن‌ها جرم‌انگاری می‌شود؟
ممنوعیت عمومی، جرم‌انگاری نمی‌شود
پس از اظهارات وزیر ارتباطات در خصوص جرم‌انگاری برای استفاده از فیلترشکن‌ها، بسیاری این موضوع را عملی ندانستند؛ چون فیلترینگ گسترده و شدید، اکثریت کاربران و کسب‌وکارها را ناچار به استفاده از انواع ابزارهای فیلترشکن کرده است و با این اوصاف اگر این کار جرم تلقی شود، می‌توان گفت اکثریت جامعه مجرم خواهند بود! احد آزادی‌خواه، نماینده ملایر هم اخیرا در این باره گفته است که حتی مسوولان هم از وی‌پی‌ان‌ها استفاده می‌کنند. او در اوایل هفته جاری به «رویداد۲۴» گفت: «فیلتر شبکه‌های اجتماعی و سپس استفاده از وی‌پی‌ان‌ها، فعلا مصداق مجرمانه نیست. بنده این را از دوستان حوزه قضایی پرسیدم و آنها گفتند این موضوع به عنوان یک مصداق مجرمانه، هنوز تعریف نشده است، اگرچه ممنوعیت دارد.» او در ادامه با اشاره به اینکه بسیاری از شهروندان از وی‌پی‌ان‌ها استفاده می‌کنند، افزود: «وقتی یک پلتفرمی را می‌بندند، باید برای استفاده آن، از فیلترشکن بهره برد؛ یعنی ممنوعیت عمومی، ولی این رویکرد، به معنی جرم‌انگاری نیست. یک جا‌هایی به شما می‌گویند ورود ممنوع، ولی معنی‌اش این نیست که اگر وارد شدید، پلیس باید شما را بگیرد و به شکل یک مجرم، شما را راهی زندان کند. یکی از حرف‌های ما این است که اگر واقعا، استفاده از این شبکه‌های اجتماعی فیلترشده ممنوع است، مصداق مجرمانه بشود، ولی هنوز استفاده از شبکه‌های اجتماعی فیلترشده در کشور ما، مصداق مجرمانه نیست؛ بنابراین خیلی از شهروندان ما از آنها استفاده می‌کنند که از این خیلی‌ها، برخی هم، مسوولان کشورند.»
نماینده ملایر با تاکید بر این موضوع که استفاده از فیلترشکن در کشور ما مصداق مجرمانه نیست گفت: «یعنی این‌کار جرم‌انگاری نشده است. اگر مصداق مجرمانه شد و برایش جرم‌انگاری کردند، بنده به عنوان یکی از مسوولان نظام از فیلترشکن و پلتفرم‌های مسدودشده استفاده نخواهم کرد. در حال حاضر، یک عده از مردم از این بستر استفاده می‌کنند و ما هم می‌خواهیم مخاطب خودمان را از دست ندهیم و تا جایی که برای ما میسر باشد از آن بهره می‌بریم.»
هر چند اصرار بر وجود امکانات و ظرفیت کافی پلتفرم‌های بومی و پیام‌رسان‌های داخلی توسط مقامات دولت ادامه دارد، اما رشد نجومی استفاده از ابزارهای فیلترشکن و وی‌پی‌ان، گواهی بر تمایل غالب کاربران و کسب‌وکارها به استفاده از پلتفرم‌ها و پیام‌رسان‌های مسدود شده است. حتی بررسی آمارها و نمودار‌های ارائه شده در سایت «کلود فلیر» هم که یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های توزیع محتوا یا CDN در جهان است، نشان داد که میزان استفاده کاربران ایرانی از وی‌پی‌ان بسیار زیاد است. به استناد آمار این سایت، استفاده از ابزارهای فیلترشکن و وی‌پی‌ان بعد از آغاز محدودیت‌های اینترنتی و فیلترینگ، به‌طور چشمگیری افزایش پیدا کرده است. بر این اساس، در حال حاضر ۷/ ۸۷ درصد از کاربران ایرانی با استفاده از وی‌پی‌ان به اینترنت بین‌الملل دسترسی دارند. با این حال عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در حاشیه جلسه ۲۷ مهرماه هیات دولت در جمع خبرنگاران در پاسخ به پرسشی درباره فروش وی‌پی‌ان در بازار و برنامه دولت برای محدود کردن فروش آنها گفته بود: «اینکه فروش فیلترشکن و کسب درآمد از آن مجاز است یا خیر را باید گفت که مجاز نیست، اما متاسفانه جرم‌انگاری هم نشده و تلاش‌هایی دارد صورت می‌گیرد که این مساله به سرعت علاوه بر غیرمجاز بودن، جرم‌انگاری هم بشود که جزو وظایف بنده نیست و طبیعتا نهادهای مربوطه باید آن را دنبال کنند؛ اما آنچه مهم است این است که استفاده از آنها باعث ایجاد ناامنی در ابزارهای ارتباطی مردم خواهد شد.»
مغایرت فیلترینگ با قانون اساسی
در حالی که وقایع اخیر آسیب جبران‌ناپذیری به کسب‌وکارها زده و عملا بسته‌های حمایتی دولت تنها شامل کسب‌وکارهایی می‌شود که در پلتفرم‌های بومی فعالیت کنند، پیگیری جرم‌انگاری استفاده از فیلترشکن‌ها موضوعیت چندانی نمی‌تواند داشته باشد و با دغدغه مردم و کسب‌وکارها در زاویه است. جرم‌انگاری استفاده از ابزارهای فیلترشکن به عقیده حقوقدانان هم با قانون اساسی کشور مغایرت دارد. در همین راستا نعمت احمدی، حقوقدان، به «جماران» گفت: «باید از مناظر مختلف به قضیه نگاه کنید که یکی از آنها کسب‌وکار است. افراد بسیاری از طریق همین فضای مجازی ارتزاق می‌کنند و حالا فیلتر شدن این فضا مانع کسب‌وکار آنها شده است که این موضوع مغایر با قانون اساسی کشور است.»
او در ادامه افزود: «هر دیدگاهی، در مقابل یک دیدگاه متفاوت هم دارد. عالمی که ابداع و اختراعی دارد، ضد آن را هم می‌سازد. در کنار اینترنت، فیلترینگ را دارید و در کنار فیلترینگ هم وی‌پی‌ان وجود دارد. به‌طور کلی فیلتر کردن کامل فضای مجازی امکان‌پذیر نیست.» احمدی با تاکید بر این موضوع که هزینه استفاده از اینترنت افزایش پیدا کرده است، گفت: «فیلترینگ باعث شده هزینه استفاده از اینترنت چند برابر شود. این اتفاقات باعث شده مخابرات، اپراتورهای موبایل و فروشندگان فیلترشکن از این قضیه سود ببرند.»
با تمام این‌ها، به نظر می‌رسد هنوز هیچ تصمیمی برای رفع فیلترینگ وجود ندارد. صحبت‌های اخیر لطف‌الله سیاهکلی، نماینده مجلس هم گواه این موضوع است. او در اواسط هفته جاری و در گفت‌وگو با پایگاه خبری انتخاب گفت تا زمانی که نهادهای امنیتی احساس کنند امنیت کشور مشکل دارد، به وزارت ارتباطات می‌گویند فیلترینگ همچنان ادامه داشته باشد.
