عقب‌نشینی سازنده آی‌فون از سیاست انحصاری تعمیر محصولات
پیروزی جنبش «حق تعمیر» بر اپل
اواخر هفته گذشته اپل از سرویس جدید خود با نام «Self Service Repair» برای تسهیل امکان تعمیر فردی دستگاه‌های اپل رونمایی کرد. این درحالی است که در تمامی این سال‌ها، اپل به رفتارهای انحصارگرایانه‌ای که به طرق مختلف کاربر را محدود می‌کنند معروف بوده و حتی اخیرا جنبشی با عنوان «حق تعمیر» علیه شرکت‌های فناوری خصوصا اپل به‌راه افتاد و بسیاری از چهره‌های مطرح دنیای فناوری، حمایت خود را از آن جنبش اعلام کردند.
این جنبش بر دفاع از حقوق کاربران برای داشتن گزینه‌های مختلف در تعمیر دستگاه‌های آسیب‌دیده تمرکز داشت و بالاخص سیاست اپل در محدودکردن تعمیر دستگاه‌های تولید خود به نمایندگی‌های رسمی را مورد نقد قرار می‌داد، اما حالا اپل با رونمایی از این سرویس جدید خود اعلام کرده که نه‌تنها بازشدن دستگاه توسط تعمیرکاران مستقل گارانتی دستگاه‌ها را باطل نمی‌کند؛ بلکه این شرکت حاضر است تمامی قطعات، ابزارها و دستورالعمل‌‌هایی را که پیشتر تنها در اختیار نمایندگی‌های رسمی قرار می‌گرفت، در اختیار عموم قرار دهد تا کاربران در صورت تمایل بتوانند خود اقدام به تعمیر و تعویض قطعه کنند یا دستگاه را به یک تعمیرکار دلخواه بسپارند. اینکه علت ایجاد چنین چرخشی در رویکرد اپل چیست و چه هدفی را دنبال میکند هنوز جای سوال دارد. کارشناسان معتقدند این اقدام اپل می‌تواند گام مثبت و مهمی در راستای اصلاح سیاست شرکت‌های فناوری در قبال کاربران باشد.
سرویس تعمیر فردی
با وجود آنکه اپل تنها شرکتی نبود که تعمیر دستگاه‌های تولیدی را به نمایندگی‌های خود محدود می‌کرد، اما سختگیری زیاد این شرکت در این زمینه باعث شده بود همواره در راس انتقادات قرار گیرد. همین چند وقت پیش و در مدت کوتاهی پس از رونمایی آی‌فون‌های سری13، مشخص شد که با تعمیر و تعویض نمایشگر این گوشی‌های جدید توسط تعمیرکاران متفرقه، فیس‌آیدی گوشی از کار می‌افتد و این مشکل را به هیچ‌صورت نمی‌توان حل کرد. اندکی پس از انتشار این خبر، اپل با انتشار یک به‌روز‌رسانی نرم‌افزاری از رفع این محدودیت خبر داد و به نوعی در قبال انتقادات از خود نرمی نشان داد، اما حالا با معرفی این سرویس جدید به نوعی «اپل‌‌دوستان» را شگفت‌‌زده کرده است، زیرا اعلام کرده نه‌تنها محدودیت‌های تعمیراتی را حذف میکند، بلکه قرار است قطعات و دستورالعمل‌های تعمیر گوشی‌های آی‌فون و سیستم‌های مک را در اختیار افراد قرار دهد تا خود اقدام به تعمیر کنند.
قرار است این طرح جدید، از اوایل سال آینده میلادی در کشور آمریکا و سپس در چند کشور دیگر اجرایی شود. البته فعلا گوشی‌های آی‌فون۱۲ و آی‌فون۱۳ و دستگاه‌های مک مجهز به پردازنده M1 شامل این طرح می‌شوند و طبق گفته اپل، در مرحله نخست، برخی از قطعات پرکاربردتر همچون نمایشگر، باتری و دوربین عرضه خواهد شد و به‌زودی، دیگر قطعات نیز به این طرح اضافه می‌شود. با وجود آنکه اعلام‌شده در این طرح بیش از ۲۰۰قطعه و ابزار موردنیاز برای تعمیر دستگاه‌های این شرکت در اختیار خریداران قرار خواهد گرفت، اما هنوز جزییاتی درباره قیمت این قطعات اعلام نشده است. گفته می‌شود که تعمیر دستگاه‌های از این طریق، منجر به باطل‌شدن گارانتی دستگاه نخواهد شد اما ممکن است آسیب رساندن به‌دستگاه طی این فرآیند، این ضمانت را از بین ببرد. به گفته اپل، این طرح بیشتر برای آن دسته از کاربرانی است که از دانش و تجربه کافی در تعمیر دستگاه‌های الکترونیکی برخوردارند و سایر کاربران عادی بهتر است، دستگاه‌هایشان را برای تعمیر به افراد حرفه‌‌ای بسپارند، با این حال دارندگان دستگاه‌های آی‌فون و مک در صورت تمایل می‌توانند خود نسبت به تعمیر دستگاه‌هایشان اقدام کنند. همچنین کاربران می‌توانند قطعات آسیب‌دیده را برای بازیافت‌شدن به نمایندگی‌های شرکت تحویل دهند و در ازای آن، از تخفیف‌ها و امتیازهای خاصی در خریدهای بعدی بهره‌مند شوند.
حرکت رو به جلو اپل
اپل پیشتر نیز طرحی تقریبا مشابه را تحت‌عنوان Genuine دنبال می‌کرد که بر اساس آن، برخی قطعات دستگاه‌های این شرکت به فروشگاه‌های متفرقه و شخص ثالث فروخته می‌شود، اما حالا با این طرح جدید، افراد می‌توانند قطعات اصلی و تاییدشده اپل را بسیار ساده‌تر از قبل و در سطحی گسترده‌تر تهیه کرده تا در دل دستگاه‌های خود تعبیه کنند و دیگر نیازی به استفاده از نمونه‌های مشابه بازار نداشته باشند. همزمان با رونمایی این سرویس جدید، جف ویلیامز، از مدیران ارشد عملیاتی اپل به بیان اصلاحات تدریجی ایجاد شده در رویکرد این شرکت در قبال بحث تعمیر پرداخت و اعلام کرد که «ظرف سه سال اخیر، اپل با هدف بهبود دسترسی کاربران به سرویس‌ها، قطعات و آموزش‌های رسمی، مراکز سرویس‌دهی خود را دوبرابر کرده و حالا با این سرویس جدید قصد دارد پاسخگوی نیاز افرادی باشد که مایلند خودشان دست به آچار شده و وارد عمل شوند.»
وی معتقد است «رویکرد اپل طی تمامی این سال‌ها، تولید محصولاتی با‌دوام و مقاوم بوده که توان پاسخگویی به نیاز کاربران در استفاده روزمره از دستگاه -حتی تحت شرایط خاص- را داشته باشند و حالا با تسهیل تعمیر این دستگاه‌ها، قصد دارد کاری کند که بتوان هر دستگاه را برای مدت طولانی‌تری مورد استفاده قرار داد.»
ارائه این سرویس از سوی اپل، می‌تواند برای کشور‌هایی مانند ایران که دارای نمایندگی رسمی این شرکت نیستند و عموما کالا را از طریق چندین واسطه تهیه می‌کنند بسیار مهم باشد، زیرا تا پیش از این با خراب‌شدن دستگاه‌های این دسته کاربران، عموما تعمیرکاران تجربی قادر به تعمیر مناسب محصولات نبودند و از سوی دیگر به دلیل کمیاب‌بودن قطعه، هزینه بسیار بالایی به کاربر تحمیل می‌شد. به‌طور کلی این تغییر رویه در شرکت اپل، بسیار قابلتوجه است چراکه این شرکت همواره یکی از مخالفان سرسخت جنبش «حق‌تعمیر» بوده و کاربران را ملزم می‌کرد که همیشه دستگاه‌هایشان را برای تعمیر، به فروشگاه‌های رسمی این شرکت تحویل دهند. «iFixit» که مرجعی برای بررسی تعمیرپذیری دستگاه‌های الکترونیکی محسوب می‌شود، با ابراز خوشحالی از راه‌‌اندازی این طرح توسط اپل، عنوان کرد که این تصمیم بسیاری از استدلال‌‌‌هایی که اپل و دیگر شرکت‌های فناوری را علیه حق تعمیر قلمداد می‌کردند، بی‌‌اعتبار میکند.
شیرین اما ناکافی!
جنبش حق‌تعمیر از جمله جنبش‌‌هایی بود که با مقاومت قابلتوجه شماری از بزرگ‌ترین شرکت‌های دنیای فناوری مواجه شد. شرکت‌هایی که طبق اعلام uspirg.org مجموع ارزش آنها چیزی در حدود 7/ 10تریلیون دلار برآورد می‌شود و با بهره‌مندی از قوی‌ترین تیم‌های حقوقی، سرسختانه به‌دنبال لابی‌گری و بی‌اثر کردن تلاش‌های این جنبش بودند. در نتیجه چنین تغییری در رویکرد شرکتی مانند اپل که در مرکز توجه جهانیان است، ارزشی بیش از 26/ 2تریلیون دلار دارد و همواره در راس مخالفت‌ها در برابر این جنبش قرار داشته، می‌تواند بسیار ارزشمند باشد.
با نیم نگاهی به استراتژی‌های پیشین اپل، چرایی این تغییر رویکرد و رونمایی از چنین سرویسی توسط این شرکت که همواره در زمینه تجارت بسیار حرفه‌‌ای و زیرکانه عمل کرده جای سوال دارد. برخی معتقدند فشارهای فزاینده مراجع و جنبش‌‌هایی مانند «جنبش حق تعمیر» (right-to-repair) باعث اتخاذ چنین تصمیمی شده و برخی دیگر آن را صرفا یک بازی رسانه‌ای برای بهبود تصویر این برند در ذهن کاربران عنوان کرده‌اند. حتی پس از معرفی این سرویس نیز آتش تند برخی حامیان جنبش تعمیر فرو ننشسته است.
کارشناسان منتقد معتقدند ملزم‌کردن کاربران به تهیه قطعات از نمایندگی‌های رسمی و سایت فروشگاهی اپل، محدودیتی است که هنوز پابرجاست و می‌تواند مشکلات بسیاری در تعمیر دستگاه‌ها ایجاد کند. از سوی دیگر آنها تاکید دارند که حتی با فراهم کردن چنین طرح‌‌هایی نیز کاربران نمی‌توانند در تعمیر دستگاه‌ها راه به جایی ببرند، زیرا طراحی دستگاه‌های جدید این شرکت عموما بسیار پیچیده‌اند و یکپارچگی بسیار بالای قطعات و مدارها، تا حد زیادی دست کاربران و تعمیرکاران غیررسمی را در این راه می‌بندند. آنها معتقدند آنچه حقیقتا می‌تواند کارآیی چنین طرح‌‌هایی را برای کاربران عام بالا ببرد، طراحی ماژولار و ساده‌تر دستگاه‌هاست.
هرچند که پیشتر نیز تحرکات مثبتی از سوی مایکروسافت برای همراهی با این جنبش دیده شده بود اما نمی‌توان از تاثیرات مثبت این اقدام اپل به‌عنوان اولین گام جدی یک شرکت برای همراهی با جنبش تعمیر چشم پوشید و باید آن را پیروزی بزرگی برای کارزار‌هایی دانست که در این مدت در تلاش بوده‌اند تا شرکت‌ها را مجاب به رعایت هرچه بیشتر آزادی انتخاب کاربران کنند. میسربودن سپردن دستگاه به‌دست تعمیرکاران مختلف، امکان صرفه‌جویی در هزینه‌ها و انتخاب گزینه‌های مقرون‌به‌صرفه‌تر برای کاربران فراهم می‌آورد و در مجموع شفافیت را بالا می‌برد. در دهه‌های اخیر با شدت‌گرفتن سرعت رشد فناوری، بر پیچیدگی دستگاه‌ها افزوده شد و طبیعتا تعمیر بسیاری دستگاه‌ها در توان و تخصص هر تعمیرکاری نیست، اما محدودکردن کاربران و تعمیرکاران مستقل در دسترسی داشتن به قطعات اصلی و یا دستورالعملی دقیق درباره کارکرد دستگاه، چیزی نیست که توجیه‌پذیر باشد و تنها مهر تاییدی بر تمایل شرکت‌ها بر ایجاد انحصار و سودجویی از بازار تعمیرات بوده است. شاید رویکرد شرکت‌ها در قبال تعمیر وسایل الکترونیکی، یکی از معدود مواردی باشد که در آن باید به عقب برگردیم؛ به زمانی‌که به‌جای تعویض دستگاه، تعمیر آن در اولویت بود و عطش خرید و تعویض وسایل الکترونیکی تحت بمباران تبلیغی شرکت‌ها تا این اندازه اوج نگرفته بود. به آن سال‌ها که با خرید یک رادیو و تلویزیون نو، نقشه‌ای از مدارها و چند و چون کارکرد و قطعات آن ارائه می‌شد و منبع بازبودن (open source) این اطلاعات، خریداران را قادر می‌ساخت در صورت تمایل و داشتن توانمندی لازم، بتوانند اقدام به تعمیر وسیله کنند.
