«کنفرانس تجارت و توسعه سازمان‌ملل» بررسی کرد

سهم کووید در رشد اقتصاد دیجیتال

دنیای‌اقتصاد- گروه اقتصاد بین‌‌الملل : همه‌‌گیری ناشی از شیوع کووید-۱۹ به‌انگیزه‌‌ای قوی و ناگهانی برای کسب و کارها و افراد بدل شد تا از ابزارهای دیجیتال برای فعالیت اقتصادی خود بیش از پیش استفاده کنند. کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل موسوم به آنکتاد در گزارش خود با نام «تاثیرات همه‌‌گیری کووید-۱۹ بر تجارت در اقتصاد دیجیتال» تاکید کرده که با شتاب‌گرفتن روند دیجیتالی‌شدن و تعمیق اتکا به فناوری‌‌، اهمیت کالاها و خدمات مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات بین‌‌المللی در تجارت‌جهانی افزایش یافته است.

گرچه در دوران همه‌‌گیری، تجارت جهانی به‌شدت کاهش یافت اما سهم کالاهای حوزه فناوری و ارتباطات از حدود 13درصد در سال 2019 به 16درصد در سال2020 رسید؛ این رشد، بزرگ‌ترین افزایش سالانه از زمان ثبت آمار از سال2000 است. در این بازه زمانی، خدمات حوزه دیجیتال نیز شاهد رشدی 14درصدی بوده است؛ این در حالی است که خدمات قابل ارائه دیجیتال، سهمی 64درصدی از کل صادرات خدمات را دربرگرفته است.

بنا بر گزارش آنکتاد، قطعات الکترونیکی با سهمی 44درصدی از واردات، همچنان اصلی‌‌ترین عنصر در تجارت کالاهای ICT هستند. پیشرفت در قطعات الکترونیک به شتاب گرفتن نوآوری‌‌ها در فناوری کمک شایانی می‌کند و سب افزایش 8درصدی حجم واردات کالاهای ICT نسبت به سال 2019 شده است. در سال 2020 کامپیوترها و تجهیزات جانبی برای اولین‌بار از سال 2013 در جایگاه دومین محصول پرصادرات حوزه ICT قرار گرفت.

به‌عبارتی در سال 2020 شاهد افزایش 3درصدی صادرات رایانه و تجهیزات آن و از سوی دیگر شاهد کاهش 10درصدی واردات تجهیزات ارتباطی و تجهیزات الکترونیک مصرفی بودیم. همه‌‌گیری ناشی از شیوع کووید-19 سبب سوق‌دادن مصرف‌‌کنندگان به خرید لپ‌‌تاپ‌‌ها و کامپیوترهای شخصی شد که کارآیی بیشتری نسبت به تلفن‌های هوشمند دارند. کار در منزل، کاهش درآمد و عدم‌اطمینان مالی نسبت به آینده سبب شد که خرید کالاهای الکترونیک مصرفی و تلفن‌های هوشمند سرکوب شود.

  بازار صادرات جهان دیجیتال

آنکتاد با اتکا به آخرین آماری که در دست دارد، استدلال می‌کند که اتکای فزاینده به فناوری‌‌های دیجیتال سبب تقویت تجارت بین‌الملل در حوزه فناوری شده است؛ این در حالی است که تجارت در این حوزه پیش از همه‌‌گیری، دچار رکود شده بود. صادرات جهانی کالاهای ICT در سال 2020 رشدی 4درصدی داشت و به 3/ 2تریلیون دلار رسید. از سوی دیگر، واردات این محصولات نیز افزایش 1/ 1 درصدی یافت و ارزش آن با افزایشی 27میلیارد دلاری به 5/ 2تریلیون دلار رسید. رشد این آمار و ارقام مهر تاییدی است بر این گزاره که بسیاری از اقتصادها در دوران همه‌‌گیری و شرایط قرنطینه بیش از پیش به فناوری‌‌های دیجیتال متکی شدند. روند صعودی صادرات کالاهای ICT تنها در شرق و جنوب‌شرق آسیا به چشم می‌خورد که این رشد، بسیار برجسته و با رشدی 8درصدی همراه بوده است. سایر مناطق جهان اما شاهد رکود بودند که در این میان کشورهای کمتر توسعه‌یافته با کاهشی 82درصدی، در قعر جدول قرار دارند.

صادرات کالاهای ICT از نظر جغرافیایی بسیار متمرکز است و آسیای شرقی وجنوب‌شرق به رهبری چین، بیش از سه‌چهارم از کل صادرات جهانی را تشکیل می‌دهند. با نگاهی به 10صادرکننده برتر کالاهای ICT می‌توان دریافت که تایوان با افزایشی 20درصدی، صدرنشین افزایش صادرات در سال‌2020 است. سنگاپور که در سال 2019 کاهشی 6درصدی در صادرات کالاهای ICT را تجربه کرده بود، با رشدی 11درصدی در سال2020، رکورددار بزرگ‌ترین احیای صادرات کالاهای ICT است.

در میان این 10کشور پیشرو، مکزیک با کاهش 6درصدی صادرات بر سکوی آخر ایستاده است. در میان سایر کشور‌هایی که ارزش صادرات کالاهای ICT آنان بیش از یک میلیارد دلار است، لیتوانی رشدی 28درصدی و استونی رشدی 26درصدی در صادرات داشتند و از سوی دیگر کانادا با کاهشی 22درصدی، ترکیه با کاهشی 18درصدی و استرالیا، فنلاند و هند با کاهشی 13درصدی، در این بازار ظاهر شدند.

صادرات خدمات بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات در سال 2020 با افزایشی 6درصدی به 676میلیارد دلار رسید چرا‌که استفاده از خدمات ارتباطی، کامپیوتری و نرم‌افزاری به دلیل محدودیت‌‌ها و شرایط قرنطینه افزایش یافت. بنا بر گزارش آنکتاد، فناوری‌‌های دیجیتال نقش مهمی در حمایت از تجارت بین‌الملل و فعالیت‌های اقتصادی در سال2020 ایفا کرده است. در دورانی که صادرات خدمات با رکود بی‌‌سابقه از سال 1990 روبه‌رو شد و کاهشی 20درصدی را تجربه کرد، صادرات جهانی خدمات دیجیتال تنها کاهشی 8/ 1درصدی را ثبت کرد. همچنین رشد خدمات ICT تا حدی رکود تجارت سایر محصولات خدماتی را تا بیش از نیم‌درصد جبران کرد.

  تحولات در بازار واردات

شرایط در باب واردات کالاهای ICT پیچیده‌‌تر از صادرات است. درحالی‌که بیشتر نقاط جهان شاهد کاهش واردات این دست محصولات بودند اما آمریکای‌شمالی و آسیا رشدی 4درصدی در واردات داشتند.

از سوی دیگر به‌طور کلی واردات کالاهای ICT در مناطق توسعه‌یافته ثابت بود اما واردات کالاهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در مناطق در حال توسعه، افزایشی 2درصدی داشته است. با این وجود شرایط در میان کشورهای در حال توسعه، یکسان و یک‌دست نبوده است؛ به‌طور مثال واردات کالاهای ICT در کشورهای آفریقایی و در حال توسعه به نصف کاهش یافته است.

در سال 2020 و در اوج همه‌‌گیری، منطقه شرق و جنوب‌شرق آسیا 57درصد از کل واردات کالاهای ICT و مناطق توسعه‌یافته، 40درصد از سهم باقی‌مانده را به خود اختصاص دادند.

واردات برای همه 10کشور برتر وارد‌کننده روندی افزایش داشت؛ به‌جز آلمان که کاهش ناچیز 4/ 0درصدی را تجربه کرده بود. چین که سهمی 21درصدی از واردت ICT جهان را در قبضه دارد با رشدی 11درصدی نسبت به سال‌2019 صدرنشین کشور‌هایی بزرگ واردکننده است و بعد از آن ایالات‌متحده با افزایش 5درصدی، ایستاده است. در میان سایر کشورهای بزرگ واردکننده عمده کالاهای فناوری اطلاعات و ارتباطات، هند با کاهشی 12درصدی، مکزیک با 9درصد و کانادا با 3درصد کاهش، بیشترین میزان کاهش را ثبت کردند و در مقابل لهستان با افزایش 25درصدی و چک و تایلند با افزایش 10درصدی قرار دارند. به‌طور کلی شدیدترین کاهش در واردات کالاهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در بولیوی و مصر ثبت شده است که هرکدام کاهشی 46درصدی را ثبت کردند، در حالی که بیشترین افزایش کلی در گامبیا با 75‌درصد و آلبانی با 70‌درصد افزایش رخ داده است.

در حوزه واردات خدمات، آلمان با پرداخت 7/ 39میلیارد دلار، رکورد‌دار بیشترین هزینه‌‌کرد برای واردات خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات در جهان است، با این حال واردات این کشور نسبت به سال 2019 کاهشی 4/ 1درصدی داشته است.

در میان 10وارد‌کننده برتر خدمات، سنگاپور و هند به‌عنوان تنها کشورهای در حال توسعه لیست، به ترتیب رشدی 4/ 4 و 5/ 14درصدی را تجربه کردند. اگر میزان واردات را به نسبت تولید ناخالص داخلی در نظر بگیریم با تصویری متفاوت روبه‌رو می‌‌شویم. در چنین شرایطی قبرس، پیشتاز بیشترین سهم از تولید ناخالص داخلی برای واردات ICT در سال 2020 با سهمی 9/ 8درصدی خواهد بود و پس از آن سنگاپور با سهمی 9/ 4 و بلژیک با سهمی 1/ 2درصدی قرار دارند.

در دسته وسیع‌‌تر خدمات قابل‌ارائه دیجیتال، ایالات‌متحده بزرگ‌ترین واردکننده در سال‌2020 بود و با افزایشی 3درصدی نسبت به سال قبل به 6/ 317‌میلیارد دلار رسید.

همانند لیست واردکنندگان برتر خدمات ICT، بیشتر کشورهای واردکننده برتر خدمات قابل‌ارائه دیجیتال در سال 2020، توسعه‌یافته هستند، گرچه چین با افزایشی 9درصدی نسبت به سال 2019 و با وارداتی به ارزش 140میلیارد دلار در جایگاه پنجم ایستاده است.

  عزم جهانی برای آمادگی دیجیتال

همه‌‌گیری ناشی از شیوع کووید-19 استفاده از فناوری را بیش از پیش تشویق کرده و سبب افزایش تقاضا برای کالاها و خدمات ICT شده است. از سوی دیگر این بخش از اقتصاد، نقشی حیاتی در دورانی که تجارت دچار اختلال بود، بازی کرد. با این حال بهره‌‌مندی کشورها برای کالاهای ICT و استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای ادامه تجارت از طریق تحولات دیجیتال متفاوت بوده است.

تجارت کالاهای ICT در کشورهای کمتر توسعه‌یافته و آفریقایی در سال‌های 2019 و 2020 به‌شدت کاهش یافت، این در حالی است که سایر مناطق جهان سهم محصولات دیجیتال را در تجارت خود افزایش دادند. آنکتاد تاکید می‌کند که این امر به تشدید شکاف دیجیتال خواهد انجامید و امروز بیش از هر زمان دیگری باید اطمینان حاصل کنیم که آمادگی دیجیتال در سراسر جهان به شکلی همگون توزیع شود. در همه کشورها، پیگیری دقیق تغییرات رخ داده در سهم خدمات ارائه شده و نظارت کامل بر تاثیرات همه‌‌گیری بر فناوری اطلاعات و ارتباطات و خدمات باید در دستور کار قرار گیرد.