سونیتا سراب‌پور

نیاز شدیدی به پول دارد، خود را به یکی از خلوت‌ترین دستگاه‌های خودپرداز می‌رساند. با وارد کردن کارت و رمز، مقدار پول مورد نیاز را درخواست می‌کند؛ اما بیشترین مبلغی را که می‌تواند برداشت کند، بسیار ناچیز است؛ بنابراین چندین بار درخواست مبالغ مختلف را از حساب خود می‌کند، آنقدر که دستگاه پیام خطا می‌دهد. هنگام ترک دستگاه وقتی به پشت سر خود نگاه می‌کند، صف طولانی را می‌بیند که شاید علت به وجود آمدن آن ایستادن بیش از حد او در مقابل دستگاه باشد؛ بدون توجه به آنها سرش را پایین انداخته و به طرف یکی دیگر از دستگاه‌های خودپرداز آن حوالی می‌رود.

نفر بعدی حاضر در صف، خود را سریع به دستگاه خودپرداز می‌رساند کارت را وارد و تمامی دستورات به نمایش درآمده را یک به یک اجرا می‌کند؛ اما در پایان به جای دریافت وجه نقد با پیام‌های خطای دستگاه مواجه می‌شود؛ مبنی بر اینکه «تا اطلاع بعدی امکان برداشت پول از این دستگاه مقدور نیست» نگاهش به صفحه مانیتور دستگاه، خشک شده است و چشمانش جمله‌ای را که مدام از صفحه بالا و پایین می‌رود، دنبال می‌کند: «سرعت و دقت با بانکداری الکترونیکی».

دستگاه‌های خودپرداز

از آغاز بانک‌داری الکترونیکی در ایران بیش از یک دهه نمی‌گذرد و طی این مدت استفاده از تکنولوژی‌های روز در سیستم بانکی کشور مورد توجه قرار گرفته است. طی یک سال گذشته بسیاری از دستگاه‌ها و موسسات، پرداختی حقوق کارمندان خود را از طریق دستگاه‌های خودپرداز پرداخت می‌کنند. در واقع دستگاه‌های خودپرداز ماشین‌های خودکار بسیار دقیقی هستند که جهت ارائه خدماتی همچون دریافت، پرداخت و انتقال وجوه به صورت اتوماتیک باید در هر ساعت از شبانه روز در خدمت مشتریان قرار بگیرند. این در حالی است که دستگاه‌های خودپرداز بانکی کشور در پایان هر ماه به دلیل برداشت مدام پول توسط کارمندان و دیگر مراجعه‌کنندگان دچار اختلال، خرابی، عدم داشتن وجه نقد و ... می‌شوند و دریافت‌کنندگان پول را بین دستگاه‌های خودپرداز سرگردان می‌کنند. تا جایی که بسیاری از مراجعان به این دستگاه‌ها ترجیح می‌دهند به جای ایستادن در صف‌های طولانی یا مواجه شدن با پیام‌های خطا و قطعی موقت این دستگاه‌ها به باجه‌های بانک مراجعه کرده و مبالغ درخواستی خود را یکجا از آنها دریافت کنند. این در حالی است که مسوولان بانکی کشور با تبلیغات فراوان مشتریان را دعوت می‌کنند که کارت بانک تهیه و از خدمات متعدد این دستگاه استفاده کنند.

گفته می‌شود از عمده‌ترین مشکلاتی که بسیاری از مشتریان با آن مواجه هستند و شاید یکی از دلایل به وجود آمدن صف‌های طولانی در مقابل این دستگاه‌ها باشد، سقف برداشت‌های کمی است که توسط این خودپردازها پرداخت می‌شود. یعنی دستگاه‌های خودپرداز به مشتریان اجازه می‌دهند تنها در یک روز ۲۰۰هزار تومان از حساب‌شان برداشت کنند آن هم نه یک جا؛ بلکه به صورت متناوب و با مبلغ ۴۰هزار تومان که این امر به نوبه خود باعث استهلاک و خرابی دستگاه‌ها می‌شود؛ چرا که مراجعه‌کنندگان به این دستگاه‌ها برای دریافت ۲۰۰ هزار تومان از خودپرداز باید ۵بار از دستگاه درخواست پول کنند.

شریفی در این زمینه می‌گوید: «در حال حاضر بانک مرکزی با صادرکردن اسکانس‌‌های ۲هزار‌تومانی و ۵هزار‌تومانی و قرار دادن این اسکناس‌ها در دستگاه‌های خودپرداز تا حدودی این مشکلات را برطرف کرده ‌است. همچنین براساس مصوبه‌ جدید بانک مرکزی دریافت ۴۰هزار تومان در هر بار برداشت از دستگاه‌ها را حذف کرده و هم‌اکنون هر خودپرداز می‌تواند در هر یک بار تراکنش ۸۰هزار تومان به مشتری پرداخت کند به این صورت که اگر اسکناس‌های قرار گرفته در دستگاه ۵هزار تومانی باشد، مشتری می‌تواند بادرخواست ۴۰ تا ۵هزار تومانی مبلغ ۲۰۰هزار تومان خود را به‌طور کامل و تنها یک‌بار دریافت و جایگاه را ترک کند».

یکی از مراجعه‌کنندگان به دستگاه‌های خودپرداز را می‌بینیم که مدام کارت خود را داخل دستگاه می‌گذارد و پس از انجام مراحل مورد نظر با عصبانیت کارت خود را بیرون می‌کشد و به طرف خودپرداز دیگری که در آن حوالی است، می‌رود و با تکرار انجام همان عملیات قبلی در کمترین زمان، پول مورد نیاز خود را دریافت می‌کند. وقتی از او دلیل اشکال خودپرداز قبلی را می‌پرسم، می‌گوید: «وقتی از شعبه‌ای که کارت بانک خود را نیز از همان‌جا تهیه کرده‌‌ام، مقداری پول می‌خواستم، مدام با این پیام رو‌به‌رو می‌شدم که «موجودی شما صفر است» این درحالی است که مطمئن هستم چندین‌برابر مبلغ درخواست‌شده، پول در حسابم موجود است.»

وی در ادامه می‌افزاید:«ولی در مقابل، وقتی کارت خود را در سیستم یکی از شعبه‌هایی که به سیستم شتاب متصل است، می‌گذارم می‌توانم پول درخواستی خود را دریافت کنم و این مشکلی است که بارها برایم اتفاق افتاده است.»

شریفی در مورد این مشکل می‌گوید: «شاید در آن زمان در سیستم آن بانک به دلیل تقاضای برداشت‌های زیاد ترافیک ایجاد شده باشد. که در چنین شرایطی مراجعه‌کنندگان باید کمی صبر کنند تا دستگاه استراحت و دوباره به حالت اولیه خود باز گردد.»

وی در ادامه می‌گوید: «در چنین شرایطی وقتی مراجعه‌کننده‌ای به چنین مشکلی برخورد می‌کند، باید سریعا به سیستم نظام‌های پرداختی بانک مرکزی اطلاع دهد تا مساله از طریق این مرکز پیگیری و حل شود.»

به اعتقاد شریفی این مشکلات در چند ماه اخیر بسیار کاهش پیدا کرده؛ چرا که این مرکز هر ۱۵روز یک‌بار گزارش عملکرد هر بانک را دریافت می‌کند و این مشکلات که در گذشته بین ۲۰ تا ۳۰درصد بوده است در حال حاضر به ۱۰ الی ۱۲درصد رسیده است.

امنیت دستگاه‌ها

از دیگر مواردی که در استفاده از دستگاه‌های خودپرداز مورد اهمیت است، مساله امنیت آنهاست. گفته می‌شود در حال حاضر تمامی دستگاه‌های به کار گرفته شده در شعبه‌های مختلف از امنیت کامل برخوردار هستند و تاکنون هیچ گزارشی مبنی بر امن‌ نبودن این دستگاه‌ها گزارش نشده است. این در حالی است که در حدود دو سال پیش گزارشی از هک‌شدن سیستم‌های بانکی بانک ملی گزارش داده شد که این خبر بسیاری از مراجعان را نسبت به امن بودن این دستگاه‌ها به شک انداخت.

شریفی در زمینه امنیت دستگاه‌های خودپرداز کشور می‌گوید: «در حال حاضر هیچ مشکل امنیتی در این دستگاه‌ها وجود ندارد و آن مساله بانک ملی هم تنها یک بار اتفاق افتاد که متهم نیز یکی از کارمندان داخلی خود بانک بود که با پیگیری‌های ما و خود بانک مساله حل شد و از آن سال تا به حال هم، هیچ گونه گزارشی مبنی بر هک شدن این دستگاه‌ها گزارش نشده است.»

به اعتقاد شریفی این گونه مسائل در تمام کشورها اتفاق می‌افتد و تنها مختص کشور ما نیست؛ چرا که با بررسی آمارهای به دست آمده می‌توان دید که در حال حاضر امنیت سیستم‌های بانکی ما در مقایسه با سایر کشورها بسیار بالاتر است. همچنین باید گفت که از آغاز بانکداری الکترونیکی در کشور در حال حاضر سیستم‌های بانکی کشور در بهترین حالت ممکن قرار دارند.

همچنین اکثر دستگاه‌های خودپردازی که در بانک‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، وارداتی و عمدتا از کشورهای اروپایی و آسیایی داخل کشور می‌شوند. این درحالی است که ایران نیز به دانش ساخت این نوع دستگاه‌ها دست پیدا کرده است؛ اما به دلایل خاصی کمتر مورد استفاده قرار می‌‌گیرند که در این بین تنها بانک‌های صادرات و صنعت و معدن هستند که از تولیدات داخلی استفاده می‌کنند.

کمبود دستگاه خودپرداز

براساس آخرین آمار به دست آمده از بانک مرکزی از حدود ۳۲ میلیون کارت بانکی صادر شده در کل شبکه‌های بانکی کشور، تعداد ۱۰میلیون کارت توسط شعب بانک‌های استان تهران صادر شده است. طبق این آمار از میان استان‌های کشور پس از استان تهران، بیشترین تعداد کارت‌ها به استان اصفهان اختصاص دارد. پس از اصفهان، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی و خوزستان به ترتیب بیشترین کارت‌های بانکی صادر شده را به خود اختصاص داده‌اند. ایلام نیز با ۱۷۶هزار کارت بانکی کمترین کارت‌های بانکی از میان استان‌های کشور را به خود اختصاص داده است. همچنین در مقایسه تعداد دستگاه‌‌های خودپرداز نصب شده نشان می‌دهد که بیشترین تعداد دستگاه‌ها در تهران نصب و راه‌اندازی شده است. آخرین آمار منتشر شده از سوی بانک مرکزی نشان می‌دهد از حدود ۹هزار و ۳۰۴دستگاه خودپرداز نصب شده در سراسر کشور حدود ۲هزار و ۶۳۹دستگاه در تهران نصب شده است که این تعداد دستگاه‌های نصب شده با توجه به تعداد کارت‌های صادرشده بسیار کم است.

گفته می‌شود در حالت ایده‌آل باید در حدود ۵هزار دستگاه خودپرداز در تهران نصب شده باشد. این میزان کمبود دستگاه‌های خودپرداز در تهران و در دوره‌های اوج مصرف از این دستگاه‌ها که عموما در پایان هرماه یا پایان هر سال است، بیشتر دیده می‌شود که به اعتقاد این کارشناسان اگر این کمبود همچنان ادامه داشته باشد در روزهای پایانی سال مجددا دستگاه‌های خودپرداز با مشکل مواجه می‌شوند و حتما شاهد ایجاد صف‌های طولانی در مقابل دستگاه‌ها و خرابی آنها خواهیم بود.

این در حالی است که شریفی به وجود آمدن چنین شرایطی را کاملا رد کرده و می‌گوید: این اتفاق به هیچ وجه در آخر سال نخواهد افتاد؛ چرا که در آخر هر سال حساسیت بانک‌ها برای کارکردن دستگاه‌های خودپرداز بالاتر می‌رود چون در این زمان اکثر مردم مشغول خرید کردن هستند و به مراتب تقاضای آنها برای برداشت پول نیز بالا می‌رود و بانک‌ها عموما در چنین حالتی وضعیت کشیک می‌گذارند و مدام در حال چک کردن دستگاه‌ها هستند تا دچار خرابی نشوند. وی در ادامه می‌افزاید: هم‌اکنون هم ما در حال افزایش تعداد دستگاه‌های نصب شده هستیم تا بتوانیم میان کارت‌های صادر شده و این دستگاه‌ها به نوعی تعادل قابل قبولی را برقرار کنیم.

مزایای دیگر

علاوه بر این که دستگاه‌های خودپرداز توانایی پرداخت وجه از یک بانک به بانک دیگر و حواله وجوه مختلف از شهری به شهر دیگر را دارند قابلیت‌های دیگری نظیر پرداخت قبوض آب، تلفن، برق و ... را هم دارند، که البته این نوع عملیات‌ها کمتر روی دستگاه‌های خودپرداز کشور صورت می‌گیرد.

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان این حوزه، علت این امر عدم اطلاع‌رسانی و فرهنگ سازی در بین مراجعه‌کنندگان است.

شریفی در این باره می‌گوید: در حال حاضر آن گونه که باید اطلاع‌رسانی روی استفاده از سایر قابلیت‌های این دستگاه‌‌ها نشده است و به نظر من این وظیفه بانک‌ها است که با انجام پاره‌ای از سیاست‌گذاری‌ها مانند پخش تبلیغات از طریق تلویزیون، رادیو، ‌روزنامه، پخش بروشورهای اطلاعاتی در شعب خود و ... استفاده از دیگر قابلیت‌های این دستگاه‌ها را در میان مردم همگانی کنند.

در حال حاضر بیش از ۸۵درصد از دارندگان کارت‌های الکترونیکی بانکی استفاده از این کارت‌ها را تنها برای دریافت وجه نقد از دستگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌دهند و استفاده از دیگر قابلیت‌های این دستگاه‌ها در بین مراجعه کنندگان کمتر دیده می‌شود. مدیران و متولیان بانک‌ها باید تدابیری را در ارتباط با فرهنگ استفاده از این دستگاه‌ها در نظر بگیرند و با ایجاد تبلیغات و اطلاع‌رسانی استفاده از دیگر قابلیت‌های دستگاه‌های خودپرداز را در بین مراجعان رواج دهند.

در غیر این صورت حرکت به سوی تکنولوژی‌های جدید سیستم بانکی به کندی پیش خواهد رفت.