تغییر رویکرد به شبکه‌های اجتماعی

لیدا ایاز: جدایی از شبکه‌های اجتماعی این روزها غیرقابل تصور است، چراکه مرزهایی که شبکه‌ها و نرم‌افزارهای پیام رسان در دنیای مجازی از آن عبور می‌کنند هیچ مجوزی را بر نمی‌تابند و تنها مقبولیت آنها نزد کاربران جهان و تامین نیازهای ارتباطی آنها است که به توسعه هرچه بیشتر این شبکه‌ها منجر می‌شود. اما افزایش سرعت نفوذ و دسترسی امروزه کاربران برای استفاده از این فضا هم هست که باعث شده تا پس از یک دهه دنباله‌ روی از سیاست منع و محدودیت استفاده از شبکه‌های مجازی در کشور این بار سیدابوالحسن فیروزآبادی، رئیس شورای عالی مجازی نسبت به فیلترینگ و مسدودسازی فضای وب موضع منتقدانه‌ای بگیرد و بگوید: «سیاست بستن و مسدودسازی شبکه‌های اجتماعی دیگر جواب نمی‌دهد؛ این کار نه‌تنها مشکلی را حل نمی‌کند، بلکه برای مردم ایجاد مشکل خواهد کرد.»

این درحالی است که پیش از این یکی از رویکردهای سیاست‌های مسدودسازی شبکه‌های اجتماعی خارجی بر این عقیده استوار بود که چرا نباید شبکه‌های مجازی داخلی بتوانند این فضا را در دست بگیرند و محبوب کاربران ایرانی شوند. اما ناکارآمدی همین سیاست با محبوب شدن شبکه‌های پیان رسان خارجی از سوی کاربران ایرانی باعث شد تا امروز مسوولان تصمیم بگیرند نرمش بیشتری در این زمینه نشان دهند. چنانچه رئیس شورای عالی مجازی چندی قبل از بررسی‌هایی خبر داد که نشان می‌دهد تعداد شبکه‌های فعال در کشور با بیش از ۱۰هزار عضو متجاوز از ۲۰۰ شبکه است. او با بیان این آمار اعلام کرد که باید سیاست‌های ترکیبی برای تشویق استفاده از شبکه‌های اجتماعی سود برد تا به این طریق موجب رونق آنها شد و میل و رغبت مردم را به سمت استفاده از این بسترها سوق داد.

شبکه‌های پیام‌رسان فرصت هستند

اما رویکرد جدید شورای عالی مجازی آن چیزی است که سال‌هاست کارشناسان حوزه وب در ایران برآن تاکید دارند. یک کارشناس حوزه آی‌تی معتقد است: «حذف شبکه‌های اجتماعی به دلیل حمایت از شبکه‌های اجتماعی داخلی سیاست اشتباهی است. به‌طور مثال بسیاری از کاربران ایرانی به شبکه‌هایی مثل توییتر به دلیل فیلتربودن دسترسی ندارند و قادر به حضور در آن نیستند و همین موضوع فرصت مناسبی برای خیلی از رقبای منطقه‌ای ایران به وجود آورده که تبلیغات علیه ایران انجام بدهند. حتی سیاستی مثل الزام به آوردن سرور داخل کشور هم اشتباه است، چراکه شرکت‌های بزرگ سرورشان را به داخل کشورهای مختلف می‌برند اما نه با الزام، بلکه با فراهم شدن شرایط سرمایه‌گذاری.» به گفته او حتی برای شرکت‌هایی مانند گوگل هم مهم است که سرور داخل ایران داشته باشد اما این به معنی الزامی بودن این مساله نیست، بلکه باید شرایط فنی و اقتصادی چنین اقدامی فراهم شود.

او با اشاره به از دست رفتن فرصت استفاده از فضای مجازی به دلیل مسدود بودن آن در داخل کشور و غفلت از بهره‌گیری از این فضا ادامه می‌دهد: «مثلا درباره مساله‌ای که چندی قبل یکی از مسوولان عربستانی مطرح کرد و طی آن به ایرانیان توهین شد فضای شبکه‌ای مانند توییتر این امکان را به عربستان داد تا این مساله را علیه ایران در توییتر مطرح کند و بلافاصله هزاران نفر از کاربرانش نیز آن را ری‌توییت کردند و به این ترتیب موضوعی که علیه ما بود داغ شد. درحالی که در ایران تعداد کاربرانی که دسترسی به این شبکه فیلتر شده دارند بسیار کم است و برای همین در دنیا موضوعات مربوط به ما به راحتی دیده نمی‌شوند.» او همچنین با اشاره به اقدام تازه دولت درباره ایجاد شبکه ملی اطلاعات می‌گوید: «برخی در ایران فکر می‌کنند سیاست تفکیک شبکه ملی اطلاعات و اینترنت بین‌الملل درست است در حالی که در دنیا روی محصولات و شبکه‌های اطلاعاتی کار می‌کنند که نه فقط در داخل آن کشور بلکه در همه کشورها مزیت ایجاد کند. برای همین هم ما باید به‌طور مثال شبکه‌های اجتماعی بسازیم که زبان‌های مختلف را پشتیبانی کند و برای این راه باید از توان فنی و مهندسی داخل از طریق تعامل و رفت‌وآمد با مهندسان شرکت‌های تکنولوژی خارجی استفاده کنیم نه اینکه با محدودسازی فکر کنیم یک محصول فارسی را می‌توانیم جایگزین یک سرویس خارجی کنیم.»

خاطره ناخوشایند فیلترینگ هوشمند

یکی از نمونه‌های مقابله هوشمند با مخاطرات فضای مجازی که دغدغه مسوولان داخلی است، اجرایی کردن طرح فیلترینگ هوشمند است که در دولت یازدهم بیش از هر زمان دیگری به کار گرفته شد؛ هرچند شیوه به کارگیری این مساله حالا هم یکی از انتقادهای کارشناسان حوزه فضای مجازی است. نیما شایافر، کارشناس آی‌تی در این زمینه به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «فیلترینگ هوشمند طرحی ناپخته است که مثل برخی طرح‌هایی که در داخل کشور تاکنون اجرا شده است برنامه‌ریزی و نیازسنجی مناسبی نداشته است. به این معنی که مسیر خوبی که می‌توانست به نتیجه‌ای بهتر منجر شود بدون مطالعه اجرایی شد. این درحالی است که در دنیای امروز ضریب نفوذ و نیاز افراد به دسترسی به فضای وب روزبه‌روز بیشتر و گسترده‌تر می‌شود و همین مساله هم باعث شد تا شرکت زیرساخت مجبور شد پهنای باندی را که در اختیار داشت صدبرابر کند تا بتواند پاسخگوی نیاز کاربران باشد.»

به گفته او این در حالی است که سیاست‌های فیلترینگ و مسدودسازی نیاز به دستگاه‌ها و تجهیزات زیادی دارد که همگی هزینه‌بر هستند و به آموزش نیروی انسانی نیازمند. شایافر اجرای طرح فیلترینگ هوشمند در پیام رسان اینستاگرام اشاره می‌کند: «اجرای بدون برنامه ریزی و مطالعه فیلترینگ هوشمند به‌طور مثال در شبکه اینستاگرام باعث نارضایتی شدید کاربران شده است چراکه دسترسی به عکس‌های فیلتر شده با استفاده از فیلترشکن نیز غیرممکن است به نظر می‌رسد هوشمندی فیلتر کردن در این فضا بر اساس روش قدیم به کار کار گرفته شده است تا کار برخی از سرورها مورد اختلال قرار گیرد.»

به گفته او در نهایت فضای فیلترینگ کاربران را به استفاده از ابزارهای فیلترشکن سوق می‌دهد که استفاده از همین روش نیز ناامنی‌هایی را برای کاربران ایجاد می‌کند. شایافر ادامه می‌دهد: «در حال حاضر مسوولان خود اذعان دارند که بازار داغی برای خرید فیلترشکن در کشور وجود دارد، بنابراین دور زدن شبکه‌های فیلتر شده برای کاربران کار چندان سختی نیست و کافی است با یک کارشناس مشورت کنند تا آنها هزار راه جلوی پای کاربران قرار دهند. درحالی که استفاده از وی پی ان و فیلترشکن از نظر امنیت مخاطراتی دارد چراکه ترافیک مورد استفاده کاربران از نقاط خاصی رد می‌شود که آن نقاط با روش‌های نه چندان دشواری قابل شنود است. این کارشناس تاکید می‌کند که اعمال محدودیت هیچ وقت منجر به ترک استفاده از آن از سوی کاربران نشده حتی استفاده از آن را بیشتر هم می‌کند؛ «بنابراین باید گفت اجرای هوشمندسازی فیلترینگ با عناوین مختلف و اسم‌های پرطمطراق به شیوه‌های سنتی و بودجه‌های کلان بدون مطالعه درست در نهایت بازدهی مورد نظر را نخواهد داشت.»

مزیت استفاده از شبکه‌های اجتماعی

رمضانعلی سبحانی فر، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی هم نظری مشابه کارشناسان منتقد مسدودسازی فضای مجازی دارد. او با اشاره به استفاده از فضای مجازی و بهره برداری از آن به نفع داخلی به «دنیای اقتصاد» می‌گوید:« در فضای مجازی که امروز مهیا شده بهترین تصمیم این است که از این فضا بهره برداری بهتری داشته باشیم و به نفع مردم استفاده کنیم. استفاده از این فضا به بالا بردن سطح علمی و آگاهی بیشتر در سطوح فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی کمک بسیاری می‌کند و همین طور که اخیرا هم شاهد بودیم این مساله باعث شد تا اگر بداخلاقی‌هایی وجود داشت منجر به افشاگری‌هایی شود که به جلوگیری از فسادهای مالی کمک کند. حالا می‌بینیم که الان دغدغه بسیاری از افراد این است که عملکرد منفی شان در فضای مجازی پخش نشود تا آبروی‌شان محفوظ بماند. بنابراین شبکه‌های اجتماعی تبدیل به اهرم مناسبی برای کنترل و جلوگیری از سوءاستفاده افراد شده‌اند.»

به گفته سبحانی فر برای اشاعه ارزش‌های اسلامی هم این فضا کمک موثری است برای تبلیغ و تبیین آنها. او ادامه می‌دهد: «همان‌طور که می‌بینیم همین حالا برخی از مبلغان و روحانیون در این فضا حضور دارند به آگاهی دادن به مردم در زمینه‌های سلامت، فرهنگی و اجتماعی مشغول هستند. اعمال محدودیت به صرف مدنظر بودن مباحث تهدیدی این روزها کارآیی ندارد ،چراکه اگر شبکه‌ای بسته شود هزار شبکه دیگر وجود دارد که کاربران به سمت آن می‌روند. به‌طور مثال زمانی استفاده از دستگاه ویدئو برای ما بسیار نگران‌کننده بود در حالی که الان ویدئو جایش را به تجهیزات مدرن‌تری مثل ماهواره داده است و حالا هم به خوبی می‌دانیم که ماهواره‌ها هم جایگاهی ندارند و شبکه‌های اجتماعی به راحتی جای آنها را گرفته است.»