فرمول اشتغال در بازار تکنولوژی

سیمین عزیزمحمدی: جمله «نرم افزارها در حال خوردن دنیا هستند» ظاهرا بهترین تعبیری بود که مارک اندریسون، موسس شرکت کامپیوتری «نت‌اسکیپ» از انقلاب دیجیتالی داشت تا وابستگی اقتصاد مدرن به صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات در تمام بخش‌ها را به رخ بکشد و روزانه شاهد رونمایی از ابزارها و کسب‌و‌کارهای الکترونیکی جدیدی باشیم که موج تغییر در سبک زندگی مردم راه می‌اندازند. تاثیر شگرف دنیای دیجیتال در اقتصاد تا جایی پیش رفته که این روزها شرکت‌های حوزه ICT حرف اول را در بازارهای مالی جهان می‌زنند و دست اندرکاران این حوزه ایفاگر نقش‌های اصلی سناریوهای اقتصاد جهان شدند. توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در سال‌های اخیر نه تنها منجر به ایجاد بازاری به ارزش ۳۵۰۰میلیارد دلار برای این صنعت شد، بلکه موج جدیدی در رونق کسب و کارهای سایر صنایع به وجود آورند.

در حالی که دنیای مجازی، اقتصاد کشورها را تسخیر کرده، سهم ایران از بازار جهانی ICT کمتر از ۳/ ۰درصد است و به گفته وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات باید به ۳۵ میلیارد یورو ارتقا یابد. بر این اساس، دولت یازدهم به دنبال افزایش پهنای باند، توسعه اینترنت موبایل و دیگر زیرساخت ها، در نظر دارد نهضت ایجاد اشتغال در فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور راه بیندازد و مقرر شده این نهضت از استان کردستان، فارس و یزد آغاز شود. با وجود اینکه بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات در تمام سال‌های پس از انقلاب به‌طور متوسط رشد ۱۹درصدی را تجربه کرده، در حالی که رشد بخش نفت ۷ درصد بوده، اما سهم آن در اقتصاد ملی تنها ۵/ ۲درصد است؛ این رقم در اقتصاد کشورهای OECD حداقل پنج درصد بوده و در کشورهای رده اول این گروه به ۱۱درصد می‌رسد. البته در برنامه پنج ساله ششم توسعه پیش‌بینی شده متوسط رشد سالانه بخش ICT حدود ۵/ ۱۹ درصد باشد و سهم آن از GDP کشور به پنج درصد برسد و برای تحقق این هدف حداقل سرمایه‌گذاری ۹۰ هزار میلیارد تومانی در طول این برنامه در نظر گرفته شده است.

با توجه به گرایش جوانان به رشته‌های در حوزه ICT، روند افزایشی تحصیل جوانان در این رشته‌ها و تدوین رشته‌های جدید در سیستم آموزش عالی کشور رشد مستمری پیدا کرده به‌طوری که بسیاری از نخبگان فارغ‌التحصیل دوره متوسط جذب تحصیل و اشتغال در دنیای دیجیتال و صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌شوند. آمار به نقل از یکی از اعضای هیات دولت یازدهم حاکی از آن است که در زمینه نیروی انسانی حدود ١٧درصد دانشجویان کشور در حوزه ICT تحصیل می‌کنند و از ١٠٠ دانشجوی اول دانشگاه شریف، ٨١ نفر در رشته‌های مرتبط با ارتباطات و فناوری اطلاعات تحصیل کرده‌اند که این نشانگر حضور نیروی انسانی فعال و نخبه کشور، در صنعت مذکور است. رشد عرضه تخصص‌ها در بازار کار صنعت ICT در حالی است که صاحبان کسب و کارها به‌عنوان متقاضیان این تخصص‌ها ظرفیت استفاده از قابلیت‌های سرمایه‌های انسانی این صنعت را ندارند. در این باره رضا باقری اصل، موسس مرکز توانمندسازی کسب وکار‌های فاوای وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات به «دنیای اقتصاد» گفت: متاسفانه بازار کار صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات نتوانست همزمان با روند گرایش روزافزون جوانان به تحصیل در رشته‌های مربوطه رشد کند و این شکاف در بازار کار حوزه ICT، در دو دولت گذشته به شدت عمیق شد؛ چرا که با رشد منفی اقتصاد در سال‌های پایانی این دوران، این صنعت نیز مشمول رکود اقتصادی شد و نتوانست متناسب با عرضه بازار کار توسعه یابد.

پتانسیل بالای صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات در ایجاد کسب و کارهای پایدار باعث شد به یکی از پایگاه‌های اصلی دولت برای اشتغال‌زایی تبدیل شود. در طرحی که اخیرا از سوی دولت رونمایی شده پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال جاری ۱۳۰ هزار شغل در حوزه ICT ایجاد شود. به گفته باقری اصل، بررسی وضعیت فعلی اشتغال در صنعت ICT براساس آمار رسمی نشان می‌دهد در سال ۹۳ حدود ۴۰ هزار فرصت شغلی از سوی فعالان صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات به وجود آمد و این رقم در سال گذشته به رقم ۱۰۰ هزار فرصت شغلی رسید. توسعه پهنای باند، ایجاد نسل سه و چهار اینترنت موبایل، تنوع سرویس‌های الکترونیکی در بستر شبکه و حضور استارت آپ‌های موفق نیز حاکی از نقش پررنگ ICT در اشتغال‌زایی است. ایجاد هر شغل مستقیم در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات سبب ایجاد بین سه تا چهار برابر شغل غیرمستقیم خواهد شد. این در حالی است که ایجاد یک شغل در حوزه صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات به ۱۰۰ تا ۱۲۰میلیون تومان سرمایه‌گذاری نیاز دارد و در مقایسه با صنایعی مانند نفت و گاز رقم بالایی نیست. بنابراین، توسعه صنعت ICT فرصت خوبی برای سیاست گزاران بازار اشتغال در کشور است تا از ابزارهای این صنعت برای رفع معضل بیکاری استفاده کنند. این کارشناس توسعه کسب وکار‌های نوپای فناوری تاکید دارد: در حال حاضر تقویت بازار کار در صنعتICT تنها به رشد و توسعه این صنعت ختم نمی‌شود. در واقع، صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات موتور محرک و توانمندسازی بازار کار در سایر حوزه‌‌ها است.

بررسی مشاغل در حوزه ICT نشان می‌دهد در کنار هر شغلی که در این حوزه ایجاد می‌شود، چند فرصت شغلی نیز در سایر حوزه‌ها به وجود می‌آید. برای نمونه می‌توان به راه‌اندازی اپلیکیشن تاکسی یاب اشاره کرد که نه تنها در سیستم الکترونیکی تعدادی را مشغول به کار کرده بلکه در توسعه اشتغال در سیستم حمل و نقل درون شهری موثر بوده است. وی افزود: با تغییر سبک زندگی‌های امروزی مردم و گرایش آنها به استفاده از ابزارهای الکترونیکی در برنامه‌های روزانه، می‌توان به وضوح شاهد نقش و تاثیر فزاینده آن بر اشتغال‌زایی بود، امری که در نظام سنتی اقتصاد کمتر دیده می‌شود. اگرچه هنوز تعداد کسب و کارهای الکترونیک مانند سایت‌هایی که خرید آنلاین فراهم کرده یا سایت‌های تخفیف در خرید کالا و خدمات را معرفی می‌کنند، کم است، با این حال شاهدیم از طریق ایجاد آنها، در انواع کسب کارهای خدماتی مرتبط با تغذیه، بهداشت و سلامت و زیبایی، خدمات تفریحی و گردشگری پویایی به وجود آمده است.

اگر بخواهیم سطح اشتغال را در سطح فارغ التحصیلان رشته‌های ICT برآورد کنیم راه طولانی در پیش رو داریم تا به نرخ مطلوب مشارکت این فارغ التحصیلان در صنعت مذکور برسیم، این در شرایطی است که نمی‌توان انتظار داشت برنامه‌های استخدامی دولت بتواند در تحقق نرخ مشارکت مطلوب فارغ‌التحصیلان رشته‌های ICT موثر باشد، زیرا چنین ظرفیتی در دستگاه‌های دولتی برای بهره‌برداری از پتانسیل و ظرفیت متخصصان و سرمایه‌های انسانی ICT وجود ندارد. روند توسعه فاوا به گونه‌ای است که در صورت ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری داخلی وخارجی می‌تواند سهم اشتغال و سهم از اقتصاد ملی آن بیش از ارقام پیش‌بینی شده باشد هر سال حجم خدمات و محتوی در این حوزه رشد دو برابری را تجربه می‌کند که با حمایت از نوآوری‌های جدید، رفع محدودیت‌های قوانین تجاری و حقوقی راه‌اندازی و توسعه استارت آپ ها، ایجاد شبکه‌های بهتر، مقررات زدایی ونظام‌مند‌سازی کسب‌وکارها می‌توان این فناوری را امیدوارانه تر محور توسعه قرار داد.