چالش توسعه شبکه فیبر نوری ایران

فاطمه ملکی: دوره انحصار اپراتور شبکه دسترسی فیبرنوری (FTTx) تا پایان مرداد ماه جاری درحالی به اتمام خواهد رسید که دولت با تمدید انحصار آن به شرط ورود سرمایه‌گذار قدرتمندی که بتواند این اپراتور را از رکود و خمودگی فعلی نجات دهد، موافق است. به گفته وزیر ارتباطات این تمدید انحصار به دلیل اجرایی نشدن این پروژه با شرایط سنتی و چالش‌های موجود در ساختار سهامداری آن است. چراغ سبز وزارت ارتباطات برای ورود سرمایه‌گذاران قدرتمند به ویژه سرمایه‌گذاران خارجی به پروژه ایجاد شبکه دسترسی فیبرنوری موجب شد تا اپراتور آفریقای جنوبی MTN و یک کنسرسیوم هندی-عربی برای شراکت در این پروژه رغبت نشان دهند. MTN که پیش از این به رغم تمامی سختی‌های تجارت با ایران در شرایط تحریم، تجربه‌ای از سرمایه‌گذاری در بازار تلفن همراه ایران در قالب پروژه اپراتور دوم تلفن همراه دارد، حالا علاقه مند به سرمایه‌گذاری در شبکه دسترسی فیبرنوری است تا از فرصت موجود در این زمینه بهره‌برداری کند. از سوی دیگر، محمود واعظی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در کارنامه سه ساله فعالیت خود در دولت یازدهم، تنها پروژه ناتمام به ارث برده از دولت قبل و وعده‌ای که هنوز نتوانسته به سرانجام برساند، اجرایی شدن FTTx است و علاقه دارد تا سرنوشت آن را به نقطه مطلوبی برساند و به نتیجه برسد.

گزینه‌های روی میز

در این میان گزینه‌های ورود به این پروژه کنسرسیوم هندی-عربی ظاهرا خیلی علاقه‌مندی نشان نداده و MTN به صورت جدی‌تر شرایط ورود و سرمایه‌گذاری دوباره‌اش به بازار ایران را پیگیری کرده است. از همین رو هم برای سرمایه‌گذاری وسیع در پروژه کلان فیبر نوری که بسیار هزینه بر هم است، تمدید انحصار را به‌عنوان پیش‌شرطی تعیین کرده است که با انتقادهای زیادی از سوی اپراتورهای داخلی و فعالان بازار فاوای کشور مواجه است؛ چرا که بازار آنها را در شکل‌های مختلف متاثر خواهد کرد. به همین منظور پاییز سال ۹۴، تفاهم‌نامه‌ای در دفتر وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با حضور MTN و مدیران شرکت ایرانیان نت امضا شد که براساس آن طرفین توافق کردند تا شرایط را برای تامین شرایط شراکت در پروژه ایجاد شبکه دسترسی فیبر‌نوری (FTTx) مهیا کنند. این تفاهم نامه به معنی عقد قرارداد و اجرایی شدن شروط نیست، بلکه باید دوره انحصار به پایان برسد و دوباره تمدید شود تا MTN پای امضای قرارداد سرمایه‌گذاری حاضر شود. از سوی دیگر، تصمیم گیرندگان در بدنه وزارت ارتباطات هم برداشتن گام‌های اجرایی برای پیشبرد این پروژه را ضامن تمدید دوره انحصار تعیین کرده‌اند. مدت زمان این تفاهم‌نامه ۶ ماهه بوده است و پیش از فرا رسیدن مهلت پایانی انحصار منقضی شد اما هنوز تصمیم عملی در این باره اتخاذ نشده است و وعده‌ها و تفاهم‌نامه‌های شفاهی روی کاغذ نیامده است و کمیسیون تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی هنوز نتوانسته تصمیم مشخص و معینی در این باره اتخاذ و تصویب کند.

وعده وزیر برای تمدید انحصار

در این میان، وزیر ارتباطات برای نخستین بار در آبان سال ۹۴ در روز مراسم صدور پروانه اپراتورهای FCP از تمدید دوره انحصار تا سال ۹۹ خبر داد اما این درحالی است که هنوز اتفاق رسمی نیفتاده و مصوبه آن از سوی کمیسیون تنظیم مقررات تصویب و ابلاغ نشده است. محمود واعظی در مراسم اعطای پروانه‌های جدید FCP به شرکت‌های بزرگ اینترنتی، پایان دوره انحصار اپراتور شبکه دسترسی فیبرنوری (FTTx) را سال ۹۹ اعلام کرد. وی همچنین دولت و وزارتخانه را چه در زمان حال و چه در آینده متعهد به رعایت پروانه‌هایی که در گذشته صادر شده است، دانست و گفت: خود را متعهد به قراردادهای سابق می‌دانیم که پروانه‌های امروز هم شامل این موارد می‌شود.

شروط پروانه

اپراتور چهارم در شرایطی می‏تواند خواستار تمدید دوران حفاظت از انحصارش باشد که براساس بند‏های پروانه‏اش بین ۵۰ تا ۶۰ درصد تعهداتش را در کشور اجرا کرده باشد. تعهداتی که براساس آن طبق پروانه، اپراتور چهارم کشور می‏تواند خدمات ارتباطی و فناوری اطلاعات شامل خدمات صوت، داده و تصویر یا ترکیبی از آنها را با رعایت مقررات و دستورالعمل‏‌های مربوطه از طریق شبکه خود به کاربران ارائه کند و مدت اعتبار این پروانه ۱۰ سال از زمان صدور پروانه (سال ۹۱) و قابل تمدید برای سه دوره پنج‏ساله است. همچنین سازمان تنظیم مقررات برای این اپراتور نیز دوره حفاظت بازار و امنیت سرمایه‏گذاری در نظر گرفته است؛ به‌طوری که به مدت چهار سال از تاریخ صدور این پروانه، پروانه جدیدی برای ایجاد شبکه مشابه صادر نخواهد کرد و از پایان سال چهارم تا پایان سال هفتم هم بر اساس تشخیص کمیسیون می‏تواند در استان‏هایی که دارنده پروانه به حداقل ۵۰ درصد تعهدات توسعه و اجرا عمل نکرده باشد، پروانه‏هایی جدید با موضوع مشابه این پروانه صادر کند. اکنون ایرانیان نت در آستانه پایان مهلت اعتبار انحصار پروانه خود، برای پیشبرد اهداف یک سرمایه‏گذار خارجی یافته که در صورت تمدید دوره حفاظت حاضر به سرمایه‌گذاری شده است.

مخالفان تمدید انحصار

انحصار در بازار ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور به تعبیر بسیاری از دست اندرکاران آن معضل بزرگی بود که تا پیش از این بازار تلفن همراه را گرفتار کرده بود و با شکستن آن و ارتقای پروانه اپراتورهای تلفن همراه، عملا راه جدیدی برای به‌کارگیری فناوری‌های به روز پیش روی اپراتورها قرار گرفت. اما بحث‌های مطرح شده بر سر اعمال دوباره آن روی پروانه ایرانیان نت مخالفان زیادی دارد که نه تنها طرح تجاری آنها را متاثر خواهد کرد، بلکه نتیجه آن را برای بازار ایران مطلوب نمی‌دانند. یکی از عمده مخالفان تمدید دوره انحصار ایرانیان نت، اپراتورهای FCP هستند که مجوز کابل کشی دارند و معتقدند با پایان یافتن دوره انحصار، به سرعت می‌توانند نسبت به اجرای شبکه فیبر نوری اقدام کنند، اما هزینه‌های کلان و توانایی علمی و عملی ناشی از اجرای این پروژه یکی از دغدغه‌های دولت به شمار می‌رود که نسبت به ورود سرمایه‌گذار به این حوزه تمایل دارد. در این بین ناصرعلی سعادت، رئیس سازمان نظام صنفی رایانه‌ای در یکی از جلسات اخیر خود سعی کرد تا به‌صورت تلویحی دولت را از تمدید انحصار بازدارد و اجرایی شدن آن را خلاف مفاد پروانه‌های صادره جدید دانست اما انحصار فعلی مرداد ماه ۹۵ تمام می‌شود و گرچه هنوز جمع‌بندی‌های نهایی در این باره حاصل نشده اما در صورت قانونی شدن، انحصار تا سال ۹۹ تمدید خواهد شد.

شرط رگولاتوری

سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی درخواست تمدید دوره انحصار و تجدیدنظر در چارچوب پروانه را اعلام وصول کرده است اما براساس آن هنوز مصوبه‌ای تهیه نشده و تصمیم‌گیری درباره آن به مذاکرات جدی با علاقه‌مندان خارجی به شراکت در این پروژه موکول شده است. رگولاتوری یکی از پیش شرط‌های لازم‌الاجرا برای تمدید دوره انحصار را پیشبرد پروژه تا مرحله‌ای قابل قبول می‌داند. در این صورت است که اگر پروژه نه گام‌های اساسی بلکه تنها از رکود فعلی خارج شود و بتواند مسیر پیشرفت را طی کند، سازمان تنظیم مقررات به اجرایی شدن آن کمک خواهد کرد و تا پایان مرداد ماه برای اعلام رای نهایی در این باره صبر کرده است. از سوی دیگر، سهم ۲۰ درصدی شرکت ارتباطات زیرساخت به نمایندگی از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در این پروژه و تصمیم‌های اولیه دولت برای راه‌اندازی آن، دولت را مترصد کمک به اجرایی شدن پروژه‌ای کرده است که در سال ۱۳۹۰ و با هدف ایجاد شبکه دسترسی فیبر نوری در سطح کشور و همچنین ارائه خدمات ارزش افزوده تشکیل شد اما در اجرای آن و ارائه سرویس‌های مورد نظر دولت بر بستر آن ناکام ماند. وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات معتقد است این پروژه چهار سال زمان و هزینه برده است و باید به نتیجه برسد اما هنوز مذاکرات صورت گرفته درباره آن مصوبه‌ای ندارد و سرنوشت ایرانیان نت و طرح تجاری اپراتورهای دارای پروانه که متاثر از تصمیم‌های دولت خواهند بود، مبهم است. اما درخواست مشخص واعظی تمدید دوره انحصار، در صورت حصول نتیجه و به ثمر رسیدن این پروژه است. ظاهرا سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی از گام‌های اولیه ایرانیان نت و متقاضی خارجی به سرمایه‌گذاری در این پروژه رضایت نسبی دارد که آن را بارقه امیدی برای به بار نشستن آن در صورت توافقات می‌داند. اما هنوز درباره آن جمع بندی نکرده است. باید منتظر ماند و دید سرانجام این مذاکرات تحولی را در پروژه فیبر نوری کشور ایجاد خواهد کرد یا نه.