فعالان بازار می‌گویند عملکرد گمرک و بانک مرکزی که باعث تاخیر در ترخیص کالا از گمرک می‌شود روی بازار تاثیرات سوء دارد و «قیمت‌‌ها را بالا می‌برد» .کسبه می‌گویند نزدیک به ۵۰درصد از تقاضای بازار را جنس قاچاق پاسخ می‌دهد؛ اما باتوجه به آمار سازمان گمرک و میزان واردات ابزار در سال گذشته قاچاق ۵۰درصدی امر بعیدی به نظر می‌رسد.

کاهش فروش ۵۰ درصدی

میدان حسن‌آباد، بورس ابزار ایران. اولین روز لغو محدودیت‌های کرونایی است و بازار پس از چندین هفته جان گرفته است. پیاده‌رو شلوغ است و هر مغازه اجناس خود را  کنار هم چیده است و مشتری‌ها از این مغازه به آن مغازه می‌روند. فروشندگان قیمت می‌دهند و بعضی هم در حال چانه زدن با مشتری هستند. تابلوی پاساژ سپه انتهای کوچه‌ جهانگیری که پاساژ آن را بن‌بست می‌کند، مشخص است. کسبه این پاساژ کوچک و قدیمی اکثرا موادی همچون سیم‌جوش و ابزارهای صنعتی را می‌فروشند. یکی از این فروشندگان که پیرمردی ترک‌زبان است، شرایط بازار را «خراب» توصیف می‌کند. او همان‌طور که روی صندلی‌اش جابه‌جا می‌شود و دفترش را می‌بندد درباره میزان افزایش قیمت انواع ابزار جوش به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «نسبت به دو سال پیش بیشتر از صددرصد. بیشترین افزایش قیمت را هم محصولات برنجی مثل سیم‌جوش برنجی داشته‌اند.» به گفته محمدعلی میزان تقاضا هم در این مدت «۵۰درصد کم شده است. بیشتر دخل ما را فعالان صنعتی تشکیل می‌دهند. شرایط صنعت هم که خراب است و کارخانه‌هایی که مشتری من هستند زیر ۵۰درصد ظرفیت کار می‌کنند. پالایشگاه‌ها، پتروشیمی‌ها و صنایع آهنی و فولادی. خریدشان از ما هم کمتر شده است.» محمدعلی می‌گوید: یکی از تقاضاهایی که بیشترین افت را داشته «تقاضای صنعت ساختمان است. تا سه سال پیش کالایی مثل سیم جوش بیشتر از ۴۰درصد از دخل را تشکیل می‌داد، اما الان به زیر ۲۰ درصد رسیده. خبر چندانی از ساخت‌و‌ساز نیست.»

 توفیق نسبی کالای ایرانی

تابلوی ال‌ای‌دی مغازه دیگری که بر خیابان امام خمینی است، کلمات «لباس ایمنی و کار» را نشان می‌دهد. فروشنده جوانی است حدودا ۳۰ ساله با اندامی باریک. او درخصوص شرایط بازار به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «نسبت به دو سال پیش ۴۰ درصد کاهش فروش داشتیم.» سهیل سهم ۴۰ درصدی به تحریم‌ها می‌دهد و معتقد است «اگر مساله کرونا حل شود، بازار جان می‌گیرد. ناگفته نماند از زمان شیوع کرونا فرش انواع ماسک صنعتی بیشتر شده است چراکه کارفرماها حتی کارگرهایی  را که نیاز به ماسک در حین کار ندارند هم ملزم به استفاده از ماسک می‌کنند.» سهیل می‌گوید «نسبت جنس ایرانی و خارجی در بازار لباس کار و ایمنی یکسان است. ۵۰ درصد ایرانی و ۵۰ درصد خارجی. کیفیت جنس‌ها هم زیاد فرقی ندارد. بیشتر تقاضای لباس کار سمت جنس ایرانی است یا کالایی مثل کلاه ایمنی. اما برای مثال برخی از عینک‌های ایمنی باکیفیت وارداتی هستند.» مشاهدات میدانی «دنیای‌اقتصاد» از بورس ابزار ایران نشان می‌دهد در بخش لوازم کار و ایمنی جنس ایرانی جایگاه خود را پیدا کرده است. این فروشنده جوان درباره توفیق ابزار ایمنی ایرانی می‌گوید: «معمولا کالایی که نمونه ایرانی‌اش وجود ندارد را با کالای وارداتی پاسخ می‌دهند وگرنه تقاضا بین نمونه‌های ایرانی و خارجی یکسان است و اختلاف قیمت زیادی هم ندارند.» سهیل می‌گوید بالای «۸۰ درصد» از کالای این بازار از چین وارد و تامین می‌شود. فروشنده دیگری هم می‌گوید افزایش قیمت نسبت به دو سال پیش بیشتر از «۳۰۰درصد» بوده است. به گفته حسین «برای مثال قیمت نخ‌نسوز که کیلویی ۵ هزار تومان بود الان به بالای ۵۰ هزار تومان رسیده است. یا یکی از سنگ‌فرزهای چینی که فروردین دو سال پیش  ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان فروخته می‌شد الان به بالای ۲۰ میلیون تومان رسیده. است.» حسین می‌گوید به سبب افزایش غیرمنطقی قیمت‌‌ها «عملا برندهای غربی از بازار جمع شده‌ است. دیگر خبری از ابزار آلمانی یا آمریکایی در بازار نیست. دو سال پیش ابزار ترکیه‌ای کم‌کم جای خودش را در بازار پیدا کرد اما نتوانست با برندهای شرقی رقابت کند.» به گفته حسین «هم‌اکنون کالاهای تایوانی جایگزین برندهای ترک و آلمانی  شده است. یعنی ابزار برند بازار از تایوان وارد می‌شود. کالای آلمانی هم هست اما همه در چین تولید می‌شود و تحت‌لیسانس آلمان است.» او درباره وضعیت ابزار ایرانی در بازار به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «در بخش کالایی مثل دریل حرفی برای گفتن ندارد اما کالاهایی مثل آچار یا پیچ‌گوشتی بازار و مشتری خودش را دارد.» به گفته این فروشنده یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که باعث شده بازار با التهاب روبه‌رو شود‌ «دیرکرد در ترخیص بار از گمرک است. بار بعضی از همکارهای ما بیشتر از ۶ ماه هم در گمرک مانده. این مشکلات ترخیص علاوه بر اینکه بازار را تشنه می‌کند قیمت تمام شده کالا را هم بالا می‌برد که درنهایت به ضرر مصرف‌کننده است. به ضرر فروشنده هم است. قیمت‌ها وقتی گران شود عملا کاسبی می‌خوابد.» حسین میزان جنس قاچاق در بازار را «به جرات بالای ۵۰درصد» تخمین می‌زند: «شرایط واردات آنقدر سخت است که اگر بگوییم حتی برخی از شرکت‌ها هم جنس قاچاق عرضه می‌کنند سخن گزافی نگفته‌ایم.»

 میزان واردات

به گفته فعالان این حوزه یکی از دلایلی که تاثیر سوئی روی بازار گذاشته ترخیص دیر کالا از گمرک است. فروشندگان به «دنیای‌اقتصاد» می‌گویند ضوابط دست‌وپاگیر گمرک و همچنین عدم‌همکاری بانک مرکزی باعث می‌شود گاه کالا تا یک سال در انبارهای گمرک بماند «که قاعدتا بعد از ترخیص با قیمت تمام‌شده بیشتری روانه بازار می‌شود.» بر اساس آمار واردات ۱۲ماهه گمرک در سال گذشته انواع ابزار مغناطیسی و الکترومغناطیسی به ارزش دلاری ۱۱میلیون دلار  به کشور وارد شده است. آمار گمرک البته بر اساس عوارض گمرکی مبتنی بر دلار دولتی محاسبه شده و ارزش واقعی آن ۲۳۰ میلیارد تومان است. همینطور این اعداد در بخش ابزارهای دستی و پرمصرف ۲۲ میلیارد تومان اظهار گمرکی معادل ۱۱۴ میلیارد تومان ارزش واقعی و ۵/ ۲ میلیون دلار ارزش ارزی ثبت شده است. گرچه فعالان بازار می‌گویند بخش قابل توجهی از تقاضای بازار توسط جنس قاچاق تامین می‌شود می‌توان به رقم بالای واردات ابزار پی برد. اگر بر اساس صحبت‌های کسبه ۵۰ درصد جنس بازار قاچاق باشد و باتوجه به اعدادی که در بالا گفته می‌شد می‌توان به بزرگی بازار ابزار و میزان گردش مالی آن پی برد که در صورت تسهیل واردات رسمی  و تجارت قانونی و همینطور توانایی واحدهای تولیدی داخلی می‌توان آینده این بازار را روشن دید.