«دنیای‌اقتصاد» گزارش می‌دهد
شکاف عمیق قیمتی در بازار صیفی‌ها
آن هم در حالی که موز به ۵۰ هزار تومان رسیده بود؛ با مساله موز می‌توان به دلایلی مثل عدم واردات و افزایش نرخ ارز کنار آمد اما در کشوری که به سبب تنوع آب‌وهوایی امکان پرورش صیفی در همه فصول را دارد چرا بازار صیفی دچار نوسان قیمت است؟ آن هم در حالی که شکاف قیمتی بین نرخ خرید سر زمین و فروشگاه‌های مرکز شهر بالای هر کیلو ۱۰ هزار تومان است در صورتی‌که که نرخ فروش نهایتا باید بالای ۵۰ درصد نرخ خرید باشد.
میوه‌فروش‌ها چه می‌گویند؟
یکی از میوه‌فروشی‌های خیابان کارگر شمالی درباره تغییرات بازار میوه در ایام عید به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «هیچ تغییر قیمت محسوسی اتفاق نیفتاد. فقط موز کاهش قیمت داشت که در میدان میوه‌وتره‌بار تا ۲۵ هزار تومان پایین آمد ولی باز رسید به ۳۰ هزار تومان.» به گفته او بیشترین فروش را هم میوه‌های سیب و پرتقال داشته‌اند. اما صیفی‌ها نوسان زیادی داشتند؛ نوسانی که به گفته این میوه‌فروش طبیعی است: «تعداد کمی از بارفروش‌ها روی قیمت صیفی تاثیر و قدرت مانور دارند. با اینکه هیچ‌وقت کمبودی برای این محصولات وجود ندارد اما دچار نوسان قیمتی شدید است. برای مثال عید امسال در میدان میوه‌وتره‌بار قیمت خیار به ۱۵ هزار تومان هم رسید. میوه‌فروش اگر ۱۵ هزار تومان خیار بخرد چند به مشتری بفروشد؟» میوه‌فروش دیگری در خیابان فاطمی هم بازار صیفی را بی‌نظم‌تر از میوه می‌داند. او می‌گوید: «صیفی را هر که زور بیشتری داشته باشد نرخ‌گذاری می‌کند و سود زیادی هم دارد. سودی که از خیار و گوجه روانه جیب دلال‌ها می‌شود بسیار بیشتر از میوه است. برای مثال در بازار سیب و مرکبات، منطقه عمل آمدن میوه و نرخ خرید و هزینه‌های حمل‌ونقل مشخص است. اما صیفی از هرجایی به میدان می‌آید. از جنوب بگیر تا شمال. موضوع صیفی این است که در گلخانه هم می‌توان آن را عمل آورد. بارفروش‌ها هم اگر بدانند که نمی‌شناسی صیفی نامرغوب را به اسم مرغوب می‌فروشند.» به گفته این میوه‌فروش قیمت خیار در عید تا ۱۷ هزار تومان و گوجه به ۱۲ هزار تومان هم رسید: «برای مثال روی قیمت فلفل دلمه‌ای هیچ نظارت خاصی صورت نمی‌گیرد. درست است که هزینه‌ها افزایش پیدا کرده اما هرکه در این کار باشد می‌داند که فلفل کیلویی ۵ هزار تومان واقعا گران است. صیفی‌ها اقلامی هستند که جز چند قلم خاص مثل پیاز و سیب‌زمینی و گوجه؛ مورد تقاضای زیادی نیست و مردم معمولا کم خرید می‌کنند. برای مثال میزان فروش فلفل‌دلمه‌ای و هویج به اندازه مابقی میوه‌ها نیست. کاهو و کلم ذائقه خاص خود را می‌طلبد و مشتری خودش را دارد.»
کشاورزان چه می‌گویند؟
سال گذشته ویدئو‌های رها کردن محصولات صیفی جنوب توسط کشاورزان از شبکه‌های اجتماعی به نمایش درآمد. کشاورزانی که در اعتراض به قیمت پایین سر زمین با وانت از روی خیارها رد شدند و گوجه‌ها را در بیابان و صحرا رها کردند. کشاورزان جنوبی می‌گویند دلال‌ها اجازه نمی‌دهند قیمت سر زمین بالا برود و حتی اگر از کشاورزان نخرند بار خود را از جایی دیگر تامین می‌کنند. غلامعباس رستمی که یکی از کشاورزان جنوبی است درباره شرایط بازار صیفی به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: « بار صیفی خراب می‌شود. خیار و گوجه اگر به موقع چیده و بسته‌بندی و فرستاده نشود روی بوته خراب می‌شود. به همین دلیل کشاورزان قدرتی برای چانهزنی با دلال‌ها ندارند. چون اکثر کشاورزان باغداری هم می‌کنند، دپو کردن صیفی اصلا سودی ندارد چراکه چند بار در سال محصول برداشت می‌دهد و از طرفی با یک گلخانه پلاستیکی هم می‌توان صیفی به بار آورد. دلال‌ها هم از این موضوع سوءاستفاده می‌کنند.» به گفته رستمی دلال‌ها از گلخانه‌های کوچک به عنوان رفع نیاز استفاده می‌کنند: «برخی حتی ته حیاط یا باغشان گلخانه‌ای زده‌اند و گوجه و خیار پرورش می‌دهند. برای کشاورزی که دو هکتار زمین را زیر کشت پیاز یا گوجه برده است قیمت خرید پایین ضرر مسلم است نه برای کسی که از روی تفریح پرورش می‌دهد. دلال‌ها هم از همین گلخانه‌ها معمولا بار خود را تامین می‌کنند و مابقی را از مناطق دیگر کشور. صیفی همه جا کاشته می‌شود.» این کشاورز درباره نرخ خرید سر زمین می‌گوید: «سال گذشته نرخ خیار را کیلویی ۲ هزار تومان تعیین کردند درصورتی‌که در کرمان کیلویی ۱۰ هزار تومان و تهران بالای ۱۵ هزار تومان فروخته می‌شود. این در حالی است که هزینه کارگر و بسته‌بندی هم به عهده کشاورز است.» رستمی می‌گوید: دلال‌ها برخی از کشاورزانی که مجبور به فروش محصول هستند را با قیمت پایین‌تر به شرط تقبل هزینه کارگر و بسته‌بندی راضی می‌کنند: «کسی محصول را نمی‌خرد. کشاورز هم پول ندارد. محصول را با قیمتی پایین‌تر به دلال می‌دهد و دلال هم خودش کارگر می‌گیرد و بسته‌بندی می‌کند و بار می‌زند. اما اگر همین هزینه را برای بالا بردن قیمت بگوییم قبول نمی‌کنند و هزینه را ناچیز می‌دانند.» برخی از هزینه‌های کشاورزی در سال گذشته تا سه برابر هم افزایش پیدا کرد. نهاده‌های کشاورزی مثل کود و سم از لیست دریافت‌کنندگان ارز دولتی خارج شدند و قیمت‌ها در بازار جهش پیدا کرد. این کشاورز به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: سال گذشته «کود و سم را سه برابر قیمت سال‌های قبل خریدیم. هر کیسه ۱۰ کیلویی یک نوع کود وارداتی ۲۰ هزار تومان بود اما پارسال ۱۱۰ هزار تومان خریدیم. یک سبد معمولی ۲ کیلویی از ۳ هزار تومان به ۱۲ هزار تومان رسیده است. کارگر هم که کمتر از ۲۵۰ هزارتومان نمی‌گیرد. بعد دلال نرخ خرید را کیلویی ۲ هزار تومان تعیین می‌کند. خیلی از کشاورزان حتی هزینه کاشت سال آینده‌شان را هم به دست نمی‌آورند.»
رئیس اتحادیه میوه و سبزی استان کرمان هم از هزینه‌های بارگیری می‌گوید. هزینه‌هایی که کشاورز می‌گوید به عهده او است اما ابراهیم‌پور آن را به خرج خریدار محصول می‌زند. مهدی ابراهیم‌پور رئیس اتحادیه صنف میوه‌وتره‌بار استان کرمان درباره شرایطی که دلال‌ها در شهرستان‌های جنوبی این استان پدید آورده‌اند به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «ما که نمی‌توانیم جلوی دلال‌های میوه‌ای که از هرجای کشور برای خرید می‌آیند را بگیریم. موضوع نظارت است. وقتی دلال‌ها با هم سر نرخ خرید از کشاورزان به توافق می‌رسند اما کشاورز و فرمانداری نه، شرایط همین می‌شود.» او درباره افزایش قیمت خیار در ایام تعطیلات ایام نوروز می‌گوید: «سرمازدگی در زمستان گذشته دلیل افزایش قیمت بود. بخش عمده‌ای از محصولات صیفی شهرستان‌های جنوبی دچار سرمازدگی شدند که باعث کاهش عرضه و افزایش قیمت خیار شد.» ابراهیم‌پور در پاسخ به این سوال که چرا نرخ خرید محصول از کشاورز پایین است پاسخ می‌دهد: «بسیاری از کشاورزان قدرت پرداخت هزینه کارگر و بسته‌بندی را ندارند. معمولا خریدار این هزینه‌ها را متقبل می‌شود که به اضافه حمل‌ونقل مبلغ قابل‌توجهی می‌شود.»
چاره کار چیست
مشاهدات میدانی «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد بازار صیفی‌ها به سبب اینکه در هر منطقه امکان پرورش آن وجود دارد و همچنین عدم‌نظارت، از بازار میوه بی‌نظم‌تر است؛ اما با ضرری دوچندان. کشاورزان میوه به دلیل امکان دپوی محصول در سردخانه و همین‌طور بازار فصلی، قدرت چانهزنی بیشتری با دلال‌ها و خریدار‌ها دارند، امکانی که برای کشاورزان صیفی‌کار وجود ندارد. با توجه به تنوع آب‌وهوایی کشور و همین‌طور امکان پرورش انواع صیفی در گلخانه، کفه عرضه این محصولات بسیار پراکنده است. به بیانی دیگر امکان عرضه صیفی به بازار در تمام فصول از مناطق مختلف کشور وجود دارد و این موضوع عملا باعث شده کشاورزانی که زمین خود را زیر کشت سنگین محصولات صیفی می‌برند ضرر زیادی متحمل شوند. با نگاهی اجمالی به بازار میوه هم می‌توان از شکاف قیمتی سر زمین تا میوه‌فروشی سود عظیم دلال‌ها را دریافت. خیاری که از کشاورزان کیلویی ۲ هزار تومان خریداری می‌شود در فروشگاه‌های مرکز شهر تهران تا ۲۰ هزار تومان هم نرخ‌گذاری شد. حتی در بازاری مثل استان کرمان که زمین‌های کاشت صیفی نزدیک است قیمت این قلم تا ۱۵ هزار تومان بالا رفت. به گفته کارشناسان مشکل اصلی بازار میوه همین اختلاف زیاد بین تولیدکننده و مصرف‌کننده است. مساله‌ای که میادین میوه‌وتره‌بار برای حل آن ایجاد شدند؛ دسترسی آسان مصرف‌کننده به میوه و تره‌بار؛ اما به توجه به پراکندگی این میادین و عدم دسترسی همه مردم عملا بخش قابل‌توجهی از تقاضای میوه وسبزی را فروشگاه‌های سطح شهر تامین می‌کنند. فروشگاه‌هایی که در مکانیزمی غیر از نرخ دولتی یا منطقی عمل می‌کنند و قیمت ابتدا در میدان میوه‌وتره‌بار و سپس در منطقه میوه‌فروشی مشخص می‌شود. به گفته ناظران بازار هزینه بسته‌بندی و حمل‌ونقل زیر ۵۰ درصد تمام می‌شود. به بیانی دیگر دلالی که صیفی را اگر از جنوب هم کیلویی ۲ هزار تومان بخرد برای روانه کردن آن به بازار تهران تنها کیلویی یک هزار تومان هزینه می‌کند و نهایتا ۴ هزار تومان باید به دست مصرف‌کننده برسد. اقلامی که در میادین میوه‌وتره‌بار عرضه می‌شود، همه تقاضای بازار را پاسخ نمی‌دهد و مابقی بازار با قیمت آزاد ۱۵ هزار تومان تامین می‌شود. این فاصله قیمتی هر بازاری را دچار فساد می‌کند. فسادی که به گفته کارشناسان تنها با تقویت مکانیزم ارتباط مستقیم تولیدکننده و مصرف‌کننده از بین می‌رود.
