چین کپی‌کار را فراموش کنید!
سید کامران باقری * «قبل از جنگ جهانی دوم، کیفیت محصولات ژاپنی بد و برچسب ساخت ژاپن مترادف با کار ارزان و بی‌کیفیت و تداعی‌کننده جنس قلابی بود. » اگر چه این جمله خبری برای بسیاری از بزرگان و موسفیدکرده‌ها کاملا آشنا است، اما جوان‌ترها را بهت‌زده می‌کند. اینکه ژاپن چگونه توانست خود را از کپی‌کاری به جمع نوآوران و خالقان محصولات پیشرفته برساند، موضوع این نوشته نیست. نکته این است که تصویر ذهنی جهانی از محصولات و خدمات تولیدی کشورها امری ثابت و از پیش مقدر شده نیست و آنها می‌توانند این تصویر را تغییر دهند.
سید کامران باقری * «قبل از جنگ جهانی دوم، کیفیت محصولات ژاپنی بد و برچسب ساخت ژاپن مترادف با کار ارزان و بی‌کیفیت و تداعی‌کننده جنس قلابی بود.» اگر چه این جمله خبری برای بسیاری از بزرگان و موسفیدکرده‌ها کاملا آشنا است، اما جوان‌ترها را بهت‌زده می‌کند. اینکه ژاپن چگونه توانست خود را از کپی‌کاری به جمع نوآوران و خالقان محصولات پیشرفته برساند، موضوع این نوشته نیست.
نکته این است که تصویر ذهنی جهانی از محصولات و خدمات تولیدی کشورها امری ثابت و از پیش مقدر شده نیست و آنها می‌توانند این تصویر را تغییر دهند. به تناسب این تغییر، دیگر کشورها هم نسبت خود با کشور مورد نظر را بازتعریف می‌کنند. شواهد حاکی از آن است که چین همپا در راه مشابهی گذاشته و به زودی باید چین کپی‌کار را فراموش کنیم و به تاریخ بسپاریم!
در سال‌های گذشته چین توانسته به تدریج نقش کارخانه تولید سریع و انبوه محصولات کپی و ارزان را بازی کند و نگاه صنعت ایران به چین هم تنها از همین دریچه بوده است. جدای از شرکت‌های بازرگانی که به شکل فزاینده‌ای به واردات کالا از مبدا چین مشغولند، شرکت‌های صنعتی نیز به تدریج به سوی واردکنندگی مواد اولیه و قطعات از چین رفته‌اند. برخی شرکت‌های شناخته شده‌تر نیز کالاهای چینی سفارشی را با علامت تجاری ایرانی وارد بازار می‌کنند. ظاهرا همه از این بازی یکسویه به سود تولید‌کنندگان چینی و به ضرر تولید ملی خشنودند! اما آیا این شرایط پایدار است؟ آنچه در ادامه می‌آید نشان می‌دهد که این شرایط تغییر خواهد کرد و بهتر است صنعتگران ایرانی از موج بزرگی که به راه افتاده بی‌خبر نمانند و از همین اکنون برای بهره‌گیری از فرصت‌های نهفته در آن و پرهیز از تهدیداتش برنامه‌ریزی کنند. دولت چین با چشم‌انداز تبدیل کردن این کشور به «کشوری نوآور و خلاق»، سیاست‌های ویژه‌ای برای حمایت از پژوهش و نوآوری تدوین و اجرا کرده‌است. این سیاست‌ها به شدت موثر افتاده و پیامدهای آن یک به یک در حال آشکار شدن هستند. به بیان دیگر چین توانسته خود را
به جمع پیشروان قافله علم و فناوری به شدت نزدیک کند. شیب افزایش سرمایه‌گذاری پژوهشی چین به شدت تند است و بر اساس برآوردهای به عمل آمده این کشور از نظر سرمایه‌گذاری پژوهشی در سال ۲۰۱۹ از مجموع کشورهای اروپایی پیشی می‌گیرد و در افق ۱۰ سال آینده آمریکا را هم پشت سر خواهد گذاشت(۱). در سال‌های اخیر، رشد سالانه تعداد مقالات علمی منتشر شده چینی‌ها رشد انفجاری داشته است؛ در حالی که پیش از این آمریکا در جایگاه نخست تولیدات علمی جهانی بود، این برتری دیری نخواهد پایید و انتظار می‌رود که تا سال آینده سهم نسبی چین از کل تولیدات علمی جهان از آمریکا پیشی خواهد گرفت. در شکل یک ابعاد این تغییر بزرگ به خوبی قابل مشاهده است(۲).
آمار ثبت اختراعات چین نیز در فاصله سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ رشدی ۱۶.۷ درصدی را تجربه کرده‌است و در سال ۲۰۱۱ چین به جایگاه نخست ثبت اختراع جهان تبدیل شده است. در شکل ۲ نرخ شدید افزایش اختراعات ثبت شده در چین و پیش‌بینی تداوم این روند تا افق سال ۲۰۱۵ به نمایش درآمده است. جالب اینجاست که سهم اختراعات خود چینی‌ها هم از سبد کل اختراعات ثبت شده در چین رو به افزایش است و از ۵۲ درصد در سال ۲۰۰۶ به ۷۲ درصد در سال ۲۰۱۰ رسیده است [۳].
این تحولات و نرخ شدید آنها از دید شرکت‌های پیشرو و نوآور پنهان نمانده است. این شرکت‌ها در گذشته پژوهش‌های خود را بیشتر در آمریکا و اروپای غربی انجام می‌دادند سپس با اعمال تغییراتی جزئی در محصولات توسعه یافته، محصولاتی برای صدور به دیگر کشورها متناسب با نیاز آنها می‌ساختند. اگر هم پژوهشی در خارج از اروپا و آمریکا انجام می‌دادند با هدف پی‌بردن به سلیقه مشتریان آن بازارها با هدف اصلاح جزئی همان محصولات خلق شده اروپایی و آمریکایی بود، اما در سال‌های اخیر این الگو به شدت متحول شده است. ظهور چین به‌عنوان یک قدرت اقتصادی و علمی، باعث شده که بیشتر شرکت‌های بزرگ و پیشرو در مدل نوآوری خود تجدید نظر کنند. آنها بر خلاف گذشته محصولات جدید خود را برای بازارهای بزرگ چین طراحی می‌کنند، آن گاه با اعمال تغییراتی آنها را به بازارهای اروپا و آمریکا می‌فرستند. در نتیجه این تغییر رویکرد، تاکنون ۴۰۰ شرکت از ۵۰۰ شرکت برتر دنیا، در چین مرکز پژوهشی تاسیس کرده‌اند. حجم سرمایه‌گذاری پژوهشی خارجی در چین در سال ۲۰۱۰ به رقم چشمگیر ۸/۱۲ میلیارد دلار رسیده است. به بیان دیگر تمام شرکت‌های پیشتاز در حوزه خدمات و محصولات
فناوری‌بنیان دریافته‌اند که برای عقب نماندن از حرکت شتابان چین باید با این حرکت همراه شوند. آنها بخش مهمی از پژوهش و توسعه خود را به چین می‌برند تا بر این موج سوار شوند و پیشتاز باقی بمانند. کوچ گسترده قطب‌های پژوهش جهانی به سوی چین پیامدهای شگرفی بر اقتصاد جهانی خواهد داشت. مدیران صنعت ایران و البته سیاست‌گذاران ملی صنعت و علم و فناوری نباید از کنار این تحول بزرگ به سادگی بگذرند. باقی ماندن رابطه صنعت ایران با چین در سطح تولید، باعث می‌شود که این رابطه روزبه‌روز به نفع طرف چینی و به زیان صنعت ملی حرکت کند که پیامدهای منفی این روند در بلندمدت روشن است. باید برای بهره‌مندی از فرصت‌های این تحول و افزودن بر توان نوآوری شرکت‌های ایرانی چاره‌ای اندیشید! باید ارتباط با چین و صنعت آن را به سطح پژوهش و نوآوری کشاند. صنعت ایران باید خود را بر امواج جدید نوآوری سوار کند. اکنون بهترین زمان انجام این کار است. بزرگان و اندیشمندان صنعت باید چین کپی‌کار را فراموش کنند!
* مشاور مدیریت نوآوری و مالکیت فکری (kambagheri@yahoo.com)
۱- The ۲۰۱۳ R&D Magazine/Battelle Global R&D Funding Forecast
۲- Judith Kamalski, J. and L'Huillier, R. (۲۰۱۱). The Rise of Asia: A Research Profile. Elsevier Editor's Update, Issue ۳۳ - September.
۳- Gaze, L. (۲۰۱۱). Chinese patenting: report on the current state of innovation in China. Thomson Reuters.
ارسال نظر