چه چیزی موجب ترس چین شده است؟

نگار حبیبی

منبع: اکونومیست

رونق اقتصادی و ثبات سیاسی وجود دارد، با این وجود رهبران چین نگران به نظر می‌رسند.

کلینتون رییس‌جمهور وقت آمریکا در سال ۱۹۹۹ گفت: «فشارهایی که چین را به همگرایی بیشتر با اقتصاد جهانی و آزادی اقتصادی ترغیب می‌کنند، امروز بیش از هر زمان دیگری در گذشته قوی هستند». چین که پس از آن با بحران اقتصادی آسیا مواجه شد، به کاهش قدرت شرکت‌های دولتی و تلاش برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی روی آورد. در حال حاضر چنین فشارهایی (برای آزاد سازی) از گذشته بسیارضعیف‌تر است. مجموعه‌ای از اتفاقات بد اخیر، از محکومیت به زندان‌های طولانی مدت برای فعالان حقوق بشر تا مخالفت‌های غیردیپلماتیک چین در مذاکرات کپنهاک در دسامبر سال گذشته، سوالاتی را در مورد طرز تفکر رهبران چین مطرح کرده است. آیا دیدگاه آنها در مورد جهان خارج و مخالفت‌های داخلی تغییر کرده است؟ یا فشارهایی که کلینتون و بسیاری دیگر از آنها سخن می‌گفتند، در راستای مورد انتظار آنها اثربخش نبوده است؟

سال‌های اولیه آنچه در چین به آن «اصلاح و آزادسازی» پس از ۱۹۷۸ نام داده‌اند، با دوره‌های متناوب آزاد‌سازی و سرکوب همراه بود. تغییر از آزادی به سرکوب معمولا در زمان بحران‌های سیاسی اتفاق افتاده است؛ بحران‌هایی که طی آنها مخالفان به خیابان‌ها می‌آمدند یا در رهبری کشور مشکل ایجاد می‌شد. اما در سال‌های اخیر تنها حرکت‌های بزرگ اعتراضی در میان اقلیت‌های نژادی در تبت و سینکیانگ اتفاق افتاده و به شدت سرکوب شده‌اند. شهرهای بزرگ چین کمتر تحت تاثیر مشکلات سیاسی قرار می‌گیرند. در دسامبر گذشته زمانی که لیو سیائوبو که یک استاد دانشگاه بود به ۱۱ سال زندان محکوم شد، بحث‌های مخالفان در مورد مانیفست اصلاحات که یک سال قبل تنظیم شده بود، مدت‌ها بود که به حاشیه رانده شده بود. این سنگین‌ترین محکومیتی است که از زمانی که در سال ۱۹۹۷ جرمی تحت عنوان «تحریک به براندازی» در قانون چین گنجانده شده است به یک فعال سیاسی تعلق می‌گیرد.

چین تاکنون بحران اقتصادی را بدون مواجه شدن با مشکلاتی مثل نارضایتی بیکاران و فارغ التحصیلانی که موفق به پیدا کردن شغل نمی‌شوند، پشت سر گذاشته است. اقتصاد این کشور با رشد مستحکم ۷/۸ درصدی در سال گذشته عملکرد مطلوبی داشته است و بسیاری پیش‌بینی می‌کنند که این روند رشد در سال ۲۰۱۰ نیز همچنان ادامه یابد.

تغییرات در رهبری قرار است در سال ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ اتفاق بیفتد. از جمله این تغییرات، جایگزینی رییس‌جمهور هوجینتائو و نخست وزیر ون جیابائو است. اما در صورتی که منازعاتی در مورد رهبری در شرف بروز باشند، نشانه‌های آن به سادگی قابل تشخیص نخواهند بود. کمپین بزرگی که توسط بو سیلای نماینده حزب، در چونگ کویینگ علیه جرم سازمان یافته ترتیب داده شد، بسیاری را متعجب کرد. برخی تحلیلگران بر این باورند که این، بخشی از تلاش‌هایی است که آقای بو (که هم اکنون یکی از اعضای دفتر مرکزی حزب است)، برای به دست آوردن حمایت عمومی برای ارتقا به کمیته مرکزی حزب در سال ۲۰۱۲ انجام داده است. یک نظر‌سنجی اینترنتی که توسط یک ارگان رسمی انجام شده بود، آقای بو را به عنوان «پرنفوذترین صدا» در سال ۲۰۰۹ معرفی کرده است.

اما اندرو ناتان از دانشگاه کلمبیای نیویورک، این امر را برای انتخاب تقریبا قطعی سی جین‌پینگ، معاون اول رییس‌جمهور، به عنوان رهبر آینده چین چندان چالش برانگیز نمی‌داند. حتی با وجود اینکه عدم موفقیت سال گذشته آقای سی در به دست آوردن یک پست کلیدی نظامی به عنوان یک نقطه ضعف در کارنامه وی وجود دارد. در مورد نخست‌وزیری نیز انتظار می‌رود لی کگیانگ که از معاونان رییس‌جمهور است، در سال ۲۰۱۳ جای آقای ون را بگیرد.

در مقابل این سابقه ثبات سیاسی و رشد اقتصادی، به نظر می‌رسد آنچه بیش از هر چیز می‌تواند توضیحی برای سیاست‌های سخت گیرانه اخیر رهبران چین فراهم آورد، این است که نیروهایی که مقامات چین را به آزادی بیشتر در داخل و همکاری بیشتر با غرب ترغیب می‌کنند، از آنچه در گذشته تصور می‌شد، ضعیف‌تر هستند. به علاوه هیچ نشانه‌ای از تمایل رهبران آینده برای تغییر روش به چشم نمی‌خورد. آن طور که راسل لی موزز تحلیلگر سیاسی در پکن می‌گوید: «بحث‌های مطرح شده در مورد لزوم انجام اصلاحات در سیاست‌گذاری، بیشتر به دنبال پاسخ به این سوال هستند که اعمال قدرت دولت چه قدر باید افزایش یابد؟ نه اینکه چگونه می‌توانیم به مدل دموکراسی غربی نزدیک شویم؟»

با وجود احکام سنگینی که به فعالان سیاسی داده شده است، این فعالان، کمتر از مخالفت با شیوه‌های دولت در برخورد با مخالفان در سال‌های اخیر کوتاه‌ آمده‌اند. شیوه دولت در این سال‌ها به این صورت بوده که به دگراندیشان اندکی آزادی سیاسی بیشتر داده است؛ اما گاه به گاه کسانی را که پا را فراتر از محدوده مورد نظر دولت گذاشته‌اند، تنبیه می‌کند. تا اواخر سال گذشته دو فعال سیاسی که به وضوح در ارتباط با سازماندهی والدین کودکانی که در مدارس سیکوان در پی زلزله در این منطقه (و به علت ساختمان فرسوده مدارس) کشته شدند، دستگیر شده بودند در زندان به سر می‌بردند. اما‌ای ویوی دیگر منتقد دولت در زمینه برخورد با والدین این کودکان، هنوز آزاد است.

به نظر نمی‌رسد که در ماه‌های پیش رو تغییر عمده‌ای اتفاق افتد. با وجود استحکام رو به افزایش اقتصادی در چین در پی بحران اقتصادی، رهبران چین همچنان نگران به نظر می‌رسند. آقای ون پیش‌بینی کرده است که سال ۲۰۱۰ همراه با پیچیدگی حتی بیشتر وضعیت داخلی و خارجی این کشور خواهد بود. زو یونگ کانگ رییس نیروهای امنیتی در چین در سخنرانی هفته گذشته خود گفت که وظیفه حفظ ثبات اجتماعی در چین همچنان با دشواری زیادی همراه است.

برخی اقتصاددانان چینی دچار این نگرانی هستند که مخارج بالای دولت چین در قالب طرح محرک اقتصادی ممکن است تنها دارای تاثیر‌گذاری موقت باشند. آنها نگران حباب‌هایی هستند که در بازار مسکن در حال شکل‌گیری است؛ فشارهای تورمی نیز در حال افزایش است و برنامه‌های اصلاحی برای دستیابی به رشد پایدار با سرعت لازم انجام نمی‌گیرند. گاهی حتی بزرگ‌ترین کابوس دولت، یعنی بروز رکود تورمی نیز به عنوان یکی از احتمالات آینده اقتصاد چین مطرح می‌شود. ترکیبی از قیمت‌های فزاینده و رشد اندک می‌تواند برای ریختن معترضان به خیابان‌ها کافی باشد.

در سطح بین‌المللی، رهبران چین در حال تلاش برای استفاده هر چه بیشتر از آنچه به عنوان تغییر معادلات قدرت در سطح جهانی به نفع چین مطرح می‌شود هستند. این امر منشا عکس‌العمل‌های مختلف چین در ماه‌های اخیر بوده است. آنها ابتدا در ژانویه و در پی اعلام معامله تسلیحاتی ۴/۶ بیلیون دلاری آمریکا با تایوان، واکنشی حاکی از عصبانیت داشتند. اما در عین پاسخگویی به احساسات ملی‌گرایانه در داخل، رهبران چین از محدودیت‌هایی که این کشور با آنها رو‌به‌رو است نیز آگاهند.

رهبران چین می‌توانند مطمئن باشند که مخالفت‌های متعدد و نارضایتی تاجران و سرمایه‌گذاران خارجی که از محدودیت‌های روزافزون برای فعالیت‌هایشان شکایت دارند، نمی‌تواند به دوری اقتصاد جهانی از آنها بینجامد. از ماه مه ‌عده زیادی از رهبران جهان برای بازدید از نمایشگاه بین‌المللی شانگهای به این کشور سفر خواهند کرد. از اولین رهبران بازدید‌کننده، نیکلا سارکوزی رییس‌جمهور فرانسه خواهد بود که اخیرا به علت مواضعش در قبال تبت مورد تنفر ملی‌گرایان در چین قرار گرفته. چین این نمایشگاه را همانند المپیک پکن در سال ۲۰۰۸ فرصتی برای نشان دادن قدرت چین می‌دانند. اما همان گونه که آقای کلینتون در سال ۱۹۹۹ در چین گفت: «مشت بسته، نشان‌دهنده دستی ضعیف است.»