اساطیر و مودل‌‌ها

اکسل لیجون‌‌هافواد

مجید روئین

در سال‌‌های اخیر، علاقه به مجادله پیرامون کاربرد داشتن یا نداشتن مودل‌‌ها کاهش یافته است؛ البته این هرگز بدان معنا نیست که مساله حل شده باشد -

حتی می‌‌‌توان گفت که امروزه در پاسخ به چالش‌‌هایی که ابزار باوران پیش کشیده‌‌اند، از هر زمان دیگر هم متزلزل تریم - مساله این است که نگاه روش شناختی ما طوری تغییر کرده است که موضوع ابزار باوری دیگر مولد سوالات «صحیح» دانسته نمی‌‌‌شود. اقتصادی‌شناسی جدید، بر فهم و تفسیر تکیه دارد و به همین خاطر تلاش‌‌هایی را که می‌‌‌خواهند نظام‌‌های اعتقادی اقتصادی‌‌ها را بر اساس ملاک عقلانیتی که از علوم طبیعی مدرن الگو گرفته شده‌‌اند بسنجند، رد می‌‌‌کند.

به گونه‌‌ای فزاینده روشن شده است که اقتصادی‌‌ها به هر مودلی، برخی باورهای مهم خودشان را نسبت می‌‌‌دهند یا در هر صورت ادعا می‌‌‌کنند که آن مودل «ابزاری سودمند» است. اگر سودمندی را به عنوان ملاک عمل برای درک ماهیت توتمی ‌‌‌فرهنگ این مردمان به کار ببریم، به کوره راهی می‌‌‌رسیم که به ویژه هنگام بررسی کاست ریاضی-اقتصادی‌‌ها توی چشم می‌‌‌زند.

ریاضی-اقتصادی‌‌ها به جهات بسیاری جالب‌ترین، و بدون شک متنوع ترین، کاست اقتصادی‌‌ها هستند. امروزه نااطمینانی چشمگیری وجود دارد که آیا لقب روحانی واقعا مناسب این کاست هست یا خیر، اما حداقل فهم اینکه چرا مسافران اولیه آن‌‌ها را چنین می‌‌‌پنداشته‌‌اند، آسان است. علاوه بر احترام آشکاری که هر اقتصادی معمولی برای اعضای این کاست دارد، خودشان هم الگوهای فرهنگی گوناگونی را نشان می‌‌‌دهند که ما را وامی‌‌‌دارند آنها را دارای مراتب و مسالک مذهبی بدانیم. آنها به گونه‌‌ای ساده زیستی اختیار کرده‌اند که حتی با استانداردهای اقتصادی‌‌ها هم بسیار پایین است. گفته شده است که اینان گه گاه، برای ریاضت بر نفس، بدون هیچ پوششی خودشان را در معرض بادهای سوزناک تجرید، که در این منطقه زیاد می‌‌‌وزد، قرار می‌‌‌دهند و برای سایر اقتصادی‌‌ها که همواره در برابر این بادها خودشان را لای پتو و لباس‌‌های پشمی‌‌‌می‌‌‌پوشانند، عمل آنها ستایش‌انگیز دانسته می‌‌‌شود. همچنین غریب-گفتاری، یعنی توانایی بیان یک مطلب به چندین زبان مختلف از استعدادهای تحسین شده آنها است.

ریاضی-اقتصادی‌‌ها مودل‌‌هایشان را از روی بقایای استخوانی جدشان - والراس کبیر- می‌‌‌سازند. مصنوع‌جاتی که تا کنون توسط برجسته‌ترین پیران این کاست ساخته شده است، هنوز هم از نظر اقتصاد نگاران بی همتا، در طراحی و مواد اولیه دانسته می‌‌‌شود. اگر برخی از این مودل‌‌ها کاربردی هم داشته باشند - که حتی خود اقتصادی‌‌ها هم در این مورد باهم اختلاف دارند - با توجه به نحوه ساختشان کاملا آشکار است که این موضوع تصادفی بوده است.

در سال‌‌های اخیر مباحثه فراوانی وجود داشته که برخی مودل‌‌های اقتصادی خاص و نظام‌‌های اقتصادی مرتبط با آنها را باید مذهبی، مردمی، اساطیری، فلسفی و علمی ‌‌‌دانست یا اینکه صرفا اسباب سرگرمی ‌‌‌و بازی قلمدادشان کرد. هریک از این طبقه بندی‌‌ها درمیان اقتصادشناسان صاحب نام هواخواهان خودش را دارد؛ ولی در کل ماجرا تاکنون پیشرفت اندکی حاصل شده است. استفاده تشریفاتی و آئینی از مودل‌‌ها (که پیش تر ذکر آن رفت) و غنای فرهنگ عمومی‌‌‌اقتصادی‌‌ها در مراسم آئینی، برای مدت‌‌ها به عنوان مدرکی دال بر تفسیر مذهبی به کار رفته است، اما یکی از مفسران می‌‌‌گوید، اگر این عقاید مذهبی اند، پس مذهب‌شان بدون ایمان است؛ هرچند، این تفسیر به دلیل تناقض‌گویی امروزه چندان مورد توجه نیست. استدلال‌‌های جالب‌تر به عنوان شکلی از یک گیتی-انتظامی ‌‌‌شبه علمی ‌‌‌طرح می‌‌‌شوند؛ اما در کل به نظر می‌‌‌رسد کاست ریاضی-اقتصادی‌‌ها از این اصل باستانی فیثاغورثی پیروی می‌‌‌کند که فلسفه باید طوری بیان شود که اسرار پنهانی اش تنها برای اهل فن و ریاضی بلدها قابل فهم باشد.

تفسیر بازی و سرگرمی‌ ‌‌هم به واسطه مراسم مودلی کاست میان - مللی‌‌ها اعتبار یافته است؛ اما حتی اینجا هم با وجود آنکه مراسم تمام مشخصات ظاهری یک بازی را دارد، برای شرکت کنندگانش حاوی بخشی از ویژگی‌‌های یک بازی اخلاقی است که درک بنیادی‌شان از هستی را شکل می‌‌‌دهد.