کاشی‌های اروپایی دوره قاجار
ندا رسولی
آگنیتا کلوستر
مترجم: ندا رسولی
تالار ســرامیک و کاشــی‌های اسلامی در موزه ملى هت پرنســس هف واقع در منطقه لئوواردن هلند (کاشــى‌هاى ساخته شــده دوره قاجار (ایران۱۹۲۵ -۱۷۸۵) را نمایش می دهد. اگر فرض کنیم این کاشى‌ها از اوایل دوران قاجار اســت، نمونه‌ها و عکس‌هاى قاجاریه چون ویژگى ســنت ایرانى و اســلامى را نشــان نمى‌دهند و بیشتر مشخصه اروپایى دارند، ما را در برداشت‌مان گمراه می‌کنند.
قاجارها ترکمانانى بودندکه بعد از موفقیت‌هاى بسیار در جنگ‌ها، قسمت‌هایى از ایران (آذربایجان و ارمنستان) را کنترل کرده و تهران را در سال ۱۷۸۶، مرکز حکومت خود قرار دادند.
مترجم: ندا رسولی
تالار ســرامیک و کاشــی‌های اسلامی در موزه ملى هت پرنســس هف واقع در منطقه لئوواردن هلند (کاشــى‌هاى ساخته شــده دوره قاجار (ایران۱۹۲۵ -۱۷۸۵) را نمایش می دهد. اگر فرض کنیم این کاشى‌ها از اوایل دوران قاجار اســت، نمونه‌ها و عکس‌هاى قاجاریه چون ویژگى ســنت ایرانى و اســلامى را نشــان نمى‌دهند و بیشتر مشخصه اروپایى دارند، ما را در برداشت‌مان گمراه می‌کنند.
قاجارها ترکمانانى بودندکه بعد از موفقیت‌هاى بسیار در جنگ‌ها، قسمت‌هایى از ایران (آذربایجان و ارمنستان) را کنترل کرده و تهران را در سال ۱۷۸۶، مرکز حکومت خود قرار دادند.
آگنیتا کلوستر
مترجم: ندا رسولی
تالار ســرامیک و کاشــی‌های اسلامی در موزه ملى هت پرنســس هف واقع در منطقه لئوواردن هلند (کاشــى‌هاى ساخته شــده دوره قاجار (ایران۱۹۲۵ -۱۷۸۵) را نمایش می دهد. اگر فرض کنیم این کاشى‌ها از اوایل دوران قاجار اســت، نمونه‌ها و عکس‌هاى قاجاریه چون ویژگى ســنت ایرانى و اســلامى را نشــان نمى‌دهند و بیشتر مشخصه اروپایى دارند، ما را در برداشت‌مان گمراه می‌کنند.
قاجارها ترکمانانى بودندکه بعد از موفقیت‌هاى بسیار در جنگ‌ها، قسمت‌هایى از ایران (آذربایجان و ارمنستان) را کنترل کرده و تهران را در سال 1786، مرکز حکومت خود قرار دادند.
در آغاز قرن ۱۹ میلادى، قاجارها بر حاشیه شمالى ایران ـ که توسط پیشروی روس‌ها تهدید شده بود ـ تمرکز داشتند. آنها در جنوب شرقى کشور به دلیل حضور انگلیسى‌ها که کنترل هند را نیز در دست داشتند، محتاط‌تر عمل می‌کردند.
در این زمان سیاستمداران قاجار، وارد روابط دیپلماتیک با قدرت‌هاى اروپایى، به‌خصوص بریتانیاى کبیر شــدند. یکى از شــاهان قاجار، ناصرالدین شاه (۱۸۹۶-۱۸۴۸) سه‌بار(در سال‌هاى ۱۸۸۹-۱۸۷۸-۱۸۷۳) به اروپا مسافرت کرد و در این سفر، قصرهاى زیادى دید که از آن میان، قصر ویندزور در انگلستان بود که وی به حضور ملکه ویکتوریا رسید. ملاقات او با ملکه نیز در مجله لندن نیوز (تصویر شماره۱) در تاریخ سیزدهم جولاى ۱۸۸۹ به تصویر کشیده شد.
در زمــان ناصرالدین شــاه دگرگونى‌هاى بنیادین و گســترده‌ای (در جامعه) صورت گرفــت که تاثیر و دست‌اندازى اروپاییان در فرهنگ و سنن ایرانى، مثل لباس و موزیک چشمگیر است. ادبیات و نقاشى‌هاى اروپاییــان ثروت را بیــان می‌کرد و تصاویر مجازى پایه و زمینه‌ای بر موضوعــات متفاوت ایرانى و اروپایى داشت.
در این زمان، فعالیت برای ساختن ساختمان‌هایی با ابعاد بزرگ شروع شد. کاشی‌ها با مضامین مذهبی و غیرمذهبی در ساختمان‌ها به‌کار برده می‌شد و سازندگان کاشى‌ها از تکنیک ساخت سرامیک‌هاى قدیمى و موزائیک‌هایی با نقاشى‌های لعابدار براق استفاده می‌کردند.
کاشى‌ها با تزئینات لعاب براق، در قصر سلطنت‌آباد (قصر و اقامتگاه تابستانى شاه در سال ۱۸۸۸) و کاخ گلستان (که بین سال‌هاى ۱۸۶۷ و ۱۸۹۲ بازسازى شده بود)، به کار برده شده بود.
تصاویر کاشى‌ها که مضمون آن از ادبیات ایران و زندگى روزمره مردم گرفته شده بود و شامل پرتره شاه و صحنه‌هایی مانند مناظر و تصاویر مردم در پوششی اروپایی بود؛ تاثیر اروپاییان را در سبکى از نقاشى که حالتى از بیان عقیده و تجربه هنرمندان بود، نشان می‌دهد؛ نمونه‌هایى متناسب و دوبعدى که با ژرف‌نمایى و سایه روشن انجام می‌شد و اثرى طبیعت‌گرایانه را بیان می‌داشت. در تصاویر موردعلاقه اروپاییان بیشتر از رنگ آبی استفاده می‌شد؛ این پیامد مستقیم تاثیر اروپاییان بر فرهنگ و سیاست بود.
براى ناصرالدین شــاه خیلى جالب و مهم بود که ســاختمان‌هاى بزرگ و مرتفعــى از نوع اروپایى بعد از کاخ گلســتان در تهران داشــته باشد. به علاوه ناصرالدین شــاه یک عکاس پراحساس و علاقه‌مند و یک مجموعه‌دار بزرگ از کارت پســتال‌ها و عکس‌ها (عکس‌های ویکتوریا) بود؛ مجموعه او شامل بیش از صدهزار نمونه است که در آرشیو آلبوم‌هاى ایران نگهدارى می‌شود.
کاشــى‌هاى مجموعه «پرنســس هف» همخوانى و شباهت بســیارى با قصر سلطنت آباد دارد، در زمینه اصلى شــکل ستاره هشت‌پرى است که توســط گیاهان پیچک به‌صورت برجسته احاطه شده است، یکى از آنها برجى را که توســط ساختمان‌هایى احاطه شــده یا قصرى که نمونه آن دیگر در ایران وجود ندارد، نشان می‌دهد.(تصویر شماره۲) سازندگان کاشى‌ها ممکن است از تصاویر قصرهاى اروپایى، عکس‌ها وکارت‌پستال‌هاى مجموعه شاه الهام گرفته باشــند. منظره بازدیدناصرالدین شــاه، از بریتانیاى کبیر به ویژه «قصر ویندزور» در سال ۱۸۸۹، به تصویر کشــیده شــده اســت. اگر ما فرض را بر این بگذاریم که تصویر برج روى کاشــى با تصاویر قصر ویندزور و حکاکى‌هاى دوران ویکتوریایى در سال ۱۸۸۸ شباهت‌هایى دارد(تصویر شماره ۳)، این برج روی کاشــی در اندازه متناسب و مانند قصر ویندزور دارای کنگره‌های کوچک است. قلعه روی کاشی تا حدودی با رنگ ســبز در زمینه جلویی به تصویر کشیده شده که همخوانى با قصر ویندزور دارد؛ البته امکان دیگرى نیز وجود داردکه نقاش، برج لندن را به تصویر کشــیده باشــد. تفســیر نقاش از تصویر روى کاشى، بهتر از تصاویر تجسمى دیگر است.
این موزه،همچنین یک کاشــى بزرگ‌تر در مجموعه خود را به نمایش گذاشــته که قصرهاى دیگرى را (تصویر شــماره 4)، با فیگورهاى اروپایى جالب در برج‌هایى بلند، در مکان‌هایى نزدیک آب و محوطه‌هاى ســبز که توسط ساختمان‌های اطراف آن احاطه شده‌اند، نشان می‌دهد. بسیارى از قصرها در اروپا می‌توانند مدل خوبی برای این ایده باشند.
یک مجموعه خصوصى از کاشى به تصویرکشیده شده از ساختمان‌ها براى کلیساى «سنت پائولس» نیز وجود دارد که ممکن است از این مدل استفاده کرده باشد. (تصویر شماره ۵) تمام این کاشــى‌ها نشان دهنده مجذوبیت ایرانیان به اروپا است. سه‌تا از کاشى‌ها، نه‌تنها صحنه‌هایى را در زمینه اصلى، بلکه گیاهان پیچک‌وارى را در اطراف و لبه‌ها نشان می‌دهد. این گیاهان در شکل نخل و به ســبک اعراب نیســتند، ولى سبک تُرک شده اکانتوس (به شــکل برگ اکانتوس) که سبک تُرک شده هنر غربی است را دارد.
با توجه به منابع و تحقیقات، ما فرض می‌کنیم ممکن اســت شــکل در زمینه، کپى از عکس‌ها و کارت‌پستال‌هاى مجموعه ناصرالدین شاه باشد. حاشیه نقاشى‌ها و گیاهان، شباهت فوق‌العاده‌ای با تزئینات آلبوم ویکتوریا دارد که اغلب در قسمت بیرونى مدال، با حاشیه بلند و نمونه گیاهى در لبه‌ها است. کارت‌هاى مبتکرانه(مدل) براى کاشــى‌ها در موزه «پرنســس هف» به تاریخ قرن 18 و 19 برمی‌گردد و اشــاره‌ای بــه تاثیر فرهنــگ اروپا در ایران قرن 18 ندارد. آنها در قرن 19 به اوج می‌رســند. تصاویر الهامبخش اروپایى ممکن اســت مربوط به قرون قبلى باشــد؛ همچنین به کاشــى‌هایى اشاره شده است با نقش‌ســتاره هشــت‌پر در مرکز شکل و تصویرى از قصر که سبک آن با کاشى‌هاى به‌کار برده در قصر سلطنت‌آباد مطابقت دارد.
فرض بر این اســت که تولیدات این کاشــی‌ها در سال ۱۸۸۸ باشد و کاشی‌های کوچک که از دیدار ناصرالدین شاه از انگلستان نقاشی و ساخته شده بود، باید در سال ۱۸۸۹ یا بعد از آن تاریخ تولید شده باشد و نمی‌تواند در میان کاشی‌های قصر سلطنت‌آباد باشد.
این کاشــی‌ها باید در زمان مظفرالدین شــاه (در پایان قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم) که مساله مد در اروپا مطرح بود، ساخته شده باشد. به هر حال این امکان وجود دارد که شاه قبل از دیدار اروپا سفارش این کاشى‌ها را داده و تصاویر اولیه عکس‌ها از آلبوم او باشــد. این مساله به اختراع عکاسى در نیمه دوم قرن نوزدهم ربط دارد. اگرعکس‌ها و آلبوم‌ها منابعى الهامبخش براى کاشى‌ها بوده باشند، پس به نظر می‌رسدکه سبک کاشی‌های ســاخته شــده برگرفته از کاشی‌های اروپایی باشد.
منبع:
1. Klooster, Agnita van't, Iran in Europe - Europe in Iran: Europeanizing Tiles from the Qajar period, EJOS,VIII,No,6,1-10.
مترجم: ندا رسولی
تالار ســرامیک و کاشــی‌های اسلامی در موزه ملى هت پرنســس هف واقع در منطقه لئوواردن هلند (کاشــى‌هاى ساخته شــده دوره قاجار (ایران۱۹۲۵ -۱۷۸۵) را نمایش می دهد. اگر فرض کنیم این کاشى‌ها از اوایل دوران قاجار اســت، نمونه‌ها و عکس‌هاى قاجاریه چون ویژگى ســنت ایرانى و اســلامى را نشــان نمى‌دهند و بیشتر مشخصه اروپایى دارند، ما را در برداشت‌مان گمراه می‌کنند.
قاجارها ترکمانانى بودندکه بعد از موفقیت‌هاى بسیار در جنگ‌ها، قسمت‌هایى از ایران (آذربایجان و ارمنستان) را کنترل کرده و تهران را در سال 1786، مرکز حکومت خود قرار دادند.
در آغاز قرن ۱۹ میلادى، قاجارها بر حاشیه شمالى ایران ـ که توسط پیشروی روس‌ها تهدید شده بود ـ تمرکز داشتند. آنها در جنوب شرقى کشور به دلیل حضور انگلیسى‌ها که کنترل هند را نیز در دست داشتند، محتاط‌تر عمل می‌کردند.
در این زمان سیاستمداران قاجار، وارد روابط دیپلماتیک با قدرت‌هاى اروپایى، به‌خصوص بریتانیاى کبیر شــدند. یکى از شــاهان قاجار، ناصرالدین شاه (۱۸۹۶-۱۸۴۸) سه‌بار(در سال‌هاى ۱۸۸۹-۱۸۷۸-۱۸۷۳) به اروپا مسافرت کرد و در این سفر، قصرهاى زیادى دید که از آن میان، قصر ویندزور در انگلستان بود که وی به حضور ملکه ویکتوریا رسید. ملاقات او با ملکه نیز در مجله لندن نیوز (تصویر شماره۱) در تاریخ سیزدهم جولاى ۱۸۸۹ به تصویر کشیده شد.
در زمــان ناصرالدین شــاه دگرگونى‌هاى بنیادین و گســترده‌ای (در جامعه) صورت گرفــت که تاثیر و دست‌اندازى اروپاییان در فرهنگ و سنن ایرانى، مثل لباس و موزیک چشمگیر است. ادبیات و نقاشى‌هاى اروپاییــان ثروت را بیــان می‌کرد و تصاویر مجازى پایه و زمینه‌ای بر موضوعــات متفاوت ایرانى و اروپایى داشت.
در این زمان، فعالیت برای ساختن ساختمان‌هایی با ابعاد بزرگ شروع شد. کاشی‌ها با مضامین مذهبی و غیرمذهبی در ساختمان‌ها به‌کار برده می‌شد و سازندگان کاشى‌ها از تکنیک ساخت سرامیک‌هاى قدیمى و موزائیک‌هایی با نقاشى‌های لعابدار براق استفاده می‌کردند.
کاشى‌ها با تزئینات لعاب براق، در قصر سلطنت‌آباد (قصر و اقامتگاه تابستانى شاه در سال ۱۸۸۸) و کاخ گلستان (که بین سال‌هاى ۱۸۶۷ و ۱۸۹۲ بازسازى شده بود)، به کار برده شده بود.
تصاویر کاشى‌ها که مضمون آن از ادبیات ایران و زندگى روزمره مردم گرفته شده بود و شامل پرتره شاه و صحنه‌هایی مانند مناظر و تصاویر مردم در پوششی اروپایی بود؛ تاثیر اروپاییان را در سبکى از نقاشى که حالتى از بیان عقیده و تجربه هنرمندان بود، نشان می‌دهد؛ نمونه‌هایى متناسب و دوبعدى که با ژرف‌نمایى و سایه روشن انجام می‌شد و اثرى طبیعت‌گرایانه را بیان می‌داشت. در تصاویر موردعلاقه اروپاییان بیشتر از رنگ آبی استفاده می‌شد؛ این پیامد مستقیم تاثیر اروپاییان بر فرهنگ و سیاست بود.
براى ناصرالدین شــاه خیلى جالب و مهم بود که ســاختمان‌هاى بزرگ و مرتفعــى از نوع اروپایى بعد از کاخ گلســتان در تهران داشــته باشد. به علاوه ناصرالدین شــاه یک عکاس پراحساس و علاقه‌مند و یک مجموعه‌دار بزرگ از کارت پســتال‌ها و عکس‌ها (عکس‌های ویکتوریا) بود؛ مجموعه او شامل بیش از صدهزار نمونه است که در آرشیو آلبوم‌هاى ایران نگهدارى می‌شود.
کاشــى‌هاى مجموعه «پرنســس هف» همخوانى و شباهت بســیارى با قصر سلطنت آباد دارد، در زمینه اصلى شــکل ستاره هشت‌پرى است که توســط گیاهان پیچک به‌صورت برجسته احاطه شده است، یکى از آنها برجى را که توســط ساختمان‌هایى احاطه شــده یا قصرى که نمونه آن دیگر در ایران وجود ندارد، نشان می‌دهد.(تصویر شماره۲) سازندگان کاشى‌ها ممکن است از تصاویر قصرهاى اروپایى، عکس‌ها وکارت‌پستال‌هاى مجموعه شاه الهام گرفته باشــند. منظره بازدیدناصرالدین شــاه، از بریتانیاى کبیر به ویژه «قصر ویندزور» در سال ۱۸۸۹، به تصویر کشــیده شــده اســت. اگر ما فرض را بر این بگذاریم که تصویر برج روى کاشــى با تصاویر قصر ویندزور و حکاکى‌هاى دوران ویکتوریایى در سال ۱۸۸۸ شباهت‌هایى دارد(تصویر شماره ۳)، این برج روی کاشــی در اندازه متناسب و مانند قصر ویندزور دارای کنگره‌های کوچک است. قلعه روی کاشی تا حدودی با رنگ ســبز در زمینه جلویی به تصویر کشیده شده که همخوانى با قصر ویندزور دارد؛ البته امکان دیگرى نیز وجود داردکه نقاش، برج لندن را به تصویر کشــیده باشــد. تفســیر نقاش از تصویر روى کاشى، بهتر از تصاویر تجسمى دیگر است.
این موزه،همچنین یک کاشــى بزرگ‌تر در مجموعه خود را به نمایش گذاشــته که قصرهاى دیگرى را (تصویر شــماره 4)، با فیگورهاى اروپایى جالب در برج‌هایى بلند، در مکان‌هایى نزدیک آب و محوطه‌هاى ســبز که توسط ساختمان‌های اطراف آن احاطه شده‌اند، نشان می‌دهد. بسیارى از قصرها در اروپا می‌توانند مدل خوبی برای این ایده باشند.
یک مجموعه خصوصى از کاشى به تصویرکشیده شده از ساختمان‌ها براى کلیساى «سنت پائولس» نیز وجود دارد که ممکن است از این مدل استفاده کرده باشد. (تصویر شماره ۵) تمام این کاشــى‌ها نشان دهنده مجذوبیت ایرانیان به اروپا است. سه‌تا از کاشى‌ها، نه‌تنها صحنه‌هایى را در زمینه اصلى، بلکه گیاهان پیچک‌وارى را در اطراف و لبه‌ها نشان می‌دهد. این گیاهان در شکل نخل و به ســبک اعراب نیســتند، ولى سبک تُرک شده اکانتوس (به شــکل برگ اکانتوس) که سبک تُرک شده هنر غربی است را دارد.
با توجه به منابع و تحقیقات، ما فرض می‌کنیم ممکن اســت شــکل در زمینه، کپى از عکس‌ها و کارت‌پستال‌هاى مجموعه ناصرالدین شاه باشد. حاشیه نقاشى‌ها و گیاهان، شباهت فوق‌العاده‌ای با تزئینات آلبوم ویکتوریا دارد که اغلب در قسمت بیرونى مدال، با حاشیه بلند و نمونه گیاهى در لبه‌ها است. کارت‌هاى مبتکرانه(مدل) براى کاشــى‌ها در موزه «پرنســس هف» به تاریخ قرن 18 و 19 برمی‌گردد و اشــاره‌ای بــه تاثیر فرهنــگ اروپا در ایران قرن 18 ندارد. آنها در قرن 19 به اوج می‌رســند. تصاویر الهامبخش اروپایى ممکن اســت مربوط به قرون قبلى باشــد؛ همچنین به کاشــى‌هایى اشاره شده است با نقش‌ســتاره هشــت‌پر در مرکز شکل و تصویرى از قصر که سبک آن با کاشى‌هاى به‌کار برده در قصر سلطنت‌آباد مطابقت دارد.
فرض بر این اســت که تولیدات این کاشــی‌ها در سال ۱۸۸۸ باشد و کاشی‌های کوچک که از دیدار ناصرالدین شاه از انگلستان نقاشی و ساخته شده بود، باید در سال ۱۸۸۹ یا بعد از آن تاریخ تولید شده باشد و نمی‌تواند در میان کاشی‌های قصر سلطنت‌آباد باشد.
این کاشــی‌ها باید در زمان مظفرالدین شــاه (در پایان قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم) که مساله مد در اروپا مطرح بود، ساخته شده باشد. به هر حال این امکان وجود دارد که شاه قبل از دیدار اروپا سفارش این کاشى‌ها را داده و تصاویر اولیه عکس‌ها از آلبوم او باشــد. این مساله به اختراع عکاسى در نیمه دوم قرن نوزدهم ربط دارد. اگرعکس‌ها و آلبوم‌ها منابعى الهامبخش براى کاشى‌ها بوده باشند، پس به نظر می‌رسدکه سبک کاشی‌های ســاخته شــده برگرفته از کاشی‌های اروپایی باشد.
منبع:
1. Klooster, Agnita van't, Iran in Europe - Europe in Iran: Europeanizing Tiles from the Qajar period, EJOS,VIII,No,6,1-10.
ارسال نظر