اسناد امتیازات و اختراعات قدیمی‌ترین دستگاه تلگراف در ایران

گرفتن امتیازات متعدد توسط بیگانگان و بستن زنجیر‌های اسارت بر دست و پای ایران برای بهره‌برداری از منابع مختلف با سوءاستفاده از نادانی و بی‌خبری هیات حاکمه ایران، داستانی تاثرآور و دلخراش بوده که در عین حال قابل توجه و تامل است. گرفتن امتیازات متعدد توسط بیگانگان و بستن زنجیر‌های اسارت بر دست و پای ایران برای بهره‌برداری از منابع مختلف با سوءاستفاده از نادانی و بی‌خبری هیات حاکمه ایران، داستانی تاثرآور و دلخراش بوده که در عین حال قابل توجه و تامل است.

از جمله این امتیازات می‌توانیم به امتیاز خرید و فروش تنباکو که با اولین مقاومت و مبارزه دلیرانه ملت به رهبری میرزای شیرازی و به منظور کوتاه کردن دست اجانب از امور کشور بود، اشاره کنیم. از جمله امتیازات بعدی که به بیگانگان اعطا شد، امتیاز ایجاد راه‌آهن در ایران به همراه سایر امتیازاتی بود که به روسیه، فرانسه، بلژیک، آلمان و... اعطا شد.

دراینجا به چند مورد از امتیازات داخلی که منجر به پیشرفت کشور شده اشاره شده‌است. از جمله آنها می‌توانیم به امتیاز پشم‌ریسی که توسط حاجی رحیم آقا تاجر تبریزی که در تاریخ ۱۷ حوت (اسفند) ۱۳۰۰ به مجلس شورای ملی ارائه شد، اشاره کنیم. امتیاز بعدی در خصوص تلگراف دستگاه بی‌سیم در تهران که در تاریخ ۶ عقرب(آبان) ۱۳۰۱ است. این اسناد متعلق به دوره چهارم بوده و در بخش اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می‌شود.

[نشان تاج و شیر و خورشید]

مجلس شورای ملی، به تاریخ 27 حوت 1300، نمره ثبت 5370

وزارت جلیله فلاحت و تجارت و فواید عامه

حاجی رحیم آقا تاجر تبریزی در تقاضای امتیاز پشم‌ریسی شرحی به مجلس شورای ملی اظهار داشته است و چنانچه در ضمن مشروحه خود می‌نویسد مستقیما با وزارتخانه نیز خاطر نشان نموده مقتضی است از نظریات شخصی در موضوع تقاضای مشارالیه مجلس ملی را مستحضر فرمایند.

شهر جمادی‌الاول 1340

مقام محترم مجلس شورای ملی شیدالله ارکانه

نظر به رفع احتیاج هموطنان و ترویج تجارت، اینجانب مصمم هستم که مثل اینکه چندین سال است در تبریز کارخانه نساجی دایر کرده کارخانه پشم‌ریسی را هم در ایران دایر کنم و مقدمات این امر را آنچه لازم بوده است تهیه نموده حالیه تمنا دارم امتیاز پشم‌ریسی را در ایران به همان طور که امتیاز ریسمان‌بافی به مرحوم صنیع‌الدوله داده شده است به بنده لطف فرمایند که پس از اعطای امتیاز به انتزاع وسایل مقتضی تشکیل و دایر کردن کارخانه مزبور به پشم به وزارت جلیله تجارت نیز شرحی در این خصوص عرض کرده‌ام. هر چه زودتر در این خصوص بذل توجهی فرموده امتیاز را از مجلس شورای ملی بگذرانند.

امضا رحیم تاجر به وزارت فوائد عامه نوشته شود.

[نشان تاج و شیر و خورشید]

مجلس شورای ملی، به تاریخ 8 حمل 1301، نمره ثبت 5788

عنوان کاغذ آقای حاج رحیم آقا

راجع به تقاضای شما در امتیاز کارخانه پشم‌ریسی از قراری که وزارت فلاحت و تجارت اظهار می‌دارند با حاجی سید محمد صراف علوی، نماینده شما مذاکرات لازمه نموده در انجام مقصود شما مساعدت دارند و اقداماتی که لازمه این امر است شده، عن‌قریب از نتیجه مستحضر خواهید شد.

[نشان تاج و شیر و خورشید]

مجلس شورای ملی

آقای حاج رحیم آقا

راجع به تقاضای شما در امتیاز کارخانه پشم‌ریسی از قراری که وزارت فلاحت و تجارت اظهار می‌دارد با حاجی سید محمد صراف علوی نماینده شما مذاکرات لازمه نموده در انجام مقصود شما مساعدت دارند. و اقداماتی که لازمه این امر است شده عنقریب از نتیجه مستحضر خواهید شد.

[نشان تاج و شیر و خورشید ]

عرایض 23/ 12/ 1300

وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه

مورخه 20 حوت 1300

نمره 10119

مقام محترم مجلس شورای ملی

در جواب مرقومه محترمه نمره ( ۵۲۷۰ ) درخصوص تقاضایی که آقای حاج رحیم آقا برای امتیاز کارخانه پشم‌ریسی نموده اشعار می‌دارد که با نماینده ایشان آقای حاج سید محمد صراف علوی مذاکرات به‌عمل آمده و در ظرف این وزارتخانه در قسمت تقاضای ایشان راجع به معافیت کارخانه مزبور از حقوق گمرکی به مقام منیع ریاست وزرای عظام هم پیشنهاد شده است. بدیهی است هر قسم تقاضای دیگری هم که در باب انجام و پیشرفت این مقصود بشود در حدود امکان، مساعدت لازم به عمل خواهد آمد.

امضاء ادیب السلطنه مراسله به عارض ابلاغ گردد

۲۸ حوت ۱۳۰۰

[نشان تاج و شیر و خورشید ]

مجلس شورای ملی، به تاریخ دوم سرطان 1301، نمره ثبت 8274

ریاست محترم وزراء عظام دامت شوکتهم

حاجی رحیم آقا تاجر شرحی به مجلس نوشته که قسمتی از شرح اظهاریه او راجع به مطالباتی است که از دولت ایفاد شده سواد مشروحه عارض لفاً ارسال و بدیهی است با عطف توجه به عرض حال مشارالیه در صورت حقانیت فدوی که مستلزم آسایش و رفع شکایت ایشان است که درخصوص نتیجه مجلس شورای ملی مستحضر خواهد فرمود.

عرایض 21/ 3/ 1301

نمره 1063

حضور مبارک بندگان حضرت مستطاب اجل اشرف علی آقای موتمن الملک

رئیس محترم مجلس شورای ملی شیدالله ارکانه

تصدقت شوم دستخط مبارک تلگرافی که به افتخار این بنده شرف صدور یافته و زیارت گردیده از مراجعه حضرت شرف عالی فوق‌العاده متشکر است به طوری که سابقا عرض کرده است قصد این بنده فقط تجارت و ثانیا خدمت به وطن رفع احتیاجات از خارجه است و امیدوارم توجهات مخصوصه بندگان عالی کاملا موفقیت داشته باشد. البته مقرر خواهید فرمود و از وزارت جلیله فلاحت و تجارت زودتر این امتیازنامه به مجلس مقدس فرستاده و در نظر محترم آقایان وکلای عظام گذشته زودتر اقدام شود. خاطر مبارک از مطالبات این بنده از دولت کاملا مستحضر است و حال چندین سال است این طلب بنده معوق مانده است که به واسطه عدم وصول آن سکته بزرگ به تجارت بنده ورود گردیده که جبران آن خیلی مشکل است البته حضرت اشرف [-]من نخواهند شد و یک تاجری که جز خدمت به مملکت مقاصد دیگری ندارد بی‌پا شده و متضرر شود ممکن است [ناخوانا بود]. ترتیب تحقیق نموده زودتر [-] چنان مددی بدهند شرف حضرت اشرف عالی بالحال آسودگی خیال مشغول تجارت، صنعت خود بوده دوره خدمت به مملکت به آرزوهای خود برسد. در هر صورت امیدوار است که در هر دو مساله توجه مخصوص فرموده و از نتیجه مراحم و الطاف خود چاکر را نیز قرین استفسار فرمایند.

امضاء

الاقل حاج رحیم قزوینی

توسط آقای مستشار السلطنه

در قسمت اول که امتیاز است به وزارت فواید عامه و قسمت دوم که راجع به مطالبات است به مقام ریاست وزراء مراجعه شود.

۲۵/ ۳/ ۱۳۰۱

یعقوب الموسوی

[نشان تاج و شیر و خورشید ]

مجلس شورای ملی، تاریخ 6 عقرب 1301، نمره ثبت 12497

وزارت جلیله فوائد عامه

سواد مراسله پیشنهاد واصله از اداره جریده حیوه(حیات) جاوید راجع به یک دستگاه تلگراف بی‌سیم موجوده در طهران لفاً ارسال می‌شود تا نسبت نظریات آن وزارتخانه را به استحضار مجلس شورای ملی برسانند.

عرایض تاریخ ۲۴ صفر ۱۳۴۰

(طهران)

مطابق ۲۳ میزان ایت‌ئیل(سال سگ) ۱۳۰۱

اداره روزنامه حیوه جاوید

۲۴/ ۷/ ۱۳۰۱

نمره ۱۶

نمره ۲۸۴۲/ ۲۵/ ۷/ ۱۳۰۱

مقام محترم ریاست مجلس شورای ملی دامت تاییداته

از قرار مسموع از طرف وزارت فواید عامه برای خریدن یک دستگاه تلگراف بی‌سیم پیشنهادی به مجلس شده. اگرچه می‌دانم حرف حق و حساب به گوش کسی نمی‌رود با این‌حال حقیر از نقطه نظر ادای وظیفه عرض می‌کنم. یک دستگاه تلگراف بی‌سیم متعلق به دولت فعلا در همین طهران خراب در یک نقطه جزو این پاره‌ها ریخته و قابل استفاده است و همچنین استاد و عالم فن آن که شاید بهتر از یک نفر اروپایی باشد با داشتن معلومات مهمه دیگری در این بیغوله وقت می‌گذراند در این صورت اگر مقصود داشتن تلگراف بی‌سیم است و غرض دیگری در کار نیست حقیر را مستحضر فرمایید تا استاد محترم آن را معرفی کنم و یک خرج تازه بر دولت تحمیل ننمایند در خاتمه احترامات لایقه را تقدیم می‌دارد.

صحیح است

امضاء

اصفهانی

به وزارت فوائد عامه فرستاده و توضیح بخواهند در اتاق تنفس هم گذاشته شود ۱عقرب ۱۳۰۱

یعقوب الموسوی

[نشان تاج و شیر و خورشید ]

مجلس شورای ملی، به تاریخ 27 عقرب 1301

وزارت جلیله پست و تلگراف

از اداره جریده حیات جاوید شرحی راجع به دو دستگاه تلگراف سیم موجود در تهران پیشنهاد یا متخصصین فنی آن را معرفی نمایند، اینک سواد لایحه پیشنهادیه تلواً(متعاقبا) ارسال و مقتضی است تصمیم و نظریه آن وزارتخانه را راجع به این موضوع به اطلاع مجلس شورای ملی برسانند تا اقدامات مقتضیه به عمل آید.

عرایض

تاریخ ۱۶ عقرب ۱۳۰۱

۶/ ۸/ ۱۳۰۱

اداره روزنامه حیوه جاوید

نمره ۲۷

نمره ۳۱۱۶/ ۱۷/ ۸/ ۱۳۰۱

مقام منیع ریاست محترم مجلس شورای ملی دامت تائیداته

معروض دارد چندی قبل راجع به اینکه به اولیاء دولت می‌خواستند یک دستگاه تلگراف بی‌سیم خریداری کنند و به مجلس پیشنهاد داده بودند که کتبا خاطر محترم را مستحضر داشت که هم استاد فنی ایرانی و هم دستگاه بی‌سیم متعلق به دولت در طهران موجود و اولیاء امور اکثریت بی‌خبری و غرق بودن در...(ناخوانا)

نمی خواهند مصالح ملی را تشخیص و رعایت نمایند و گویا پس از ملاحظه معروضه تحقیق این قضیه را به وزارت تجارت و فوائد عامه مرجوع فرموده بودید و از طرف وزارت مزبوره پس از حقیر تحقیقاتی به عمل آورده و ضمنا اظهار داشتند این مساله مربوط به وزارت پست و تلگراف است.

بدبختانه با دادن اطلاعات لازمه و عدم احتیاج دولت به خرید دستگاه از خارج باز در روزنامه ایران خوانده می‌شود مثلا فلان کس مامور است که برود اروپا دستگاه بی‌سیم خریداری کند یا فلان استاد فنی اروپایی را برای این کار کنترات نماید در صورتی که قبلا به طور اجمال معروض داشته و اینک نیز به‌طور تفصیل یادآور می‌شود:

فعلا دو دستگاه بی‌سیم در وزارت جنگ موجود است که در کابینه کودتا محل استفاده شده و آقای یاور حسین خان که از صاحب منصبان مهندس و عالم وزارت جنگ است و زمان روس‌ها در مدرسه قزاقخانه تحصیلات علمی خود را تمام کرده و من بعد نیز مشغول تجارب و عملیات مکانیکی بوده از بادکوبه و مسکو با همین دستگاه که خود مشارالیه تعمیر کرده خبر می گرفته و دوسیه(پرونده) ما و سوابق آن در وزارت جنگ مشهود است و با اینکه ایرانی باید به‌وجود این قبیل جوان‌های عالم زحمتکش افتخار کرده و آنان را تشویق کند، می‌بینیم وحیدالملک یک نفر معلم اروپایی با یک هیات فنی با یک مصارف فوق الطاقه برای این کار لازم و بر بودجه تحمیل می‌شود خلاصه آنکه تکرار می‌کنم یاور حسین خان نه تنها عالم فنی و استاد مکانیکی بی‌سیم است بلکه دارای چندین شعبه معلوماتی است که اگر دولت ایران لایق بود باید تاکنون استفاده‌های مهمی از او کرده باشد و دیگر آنکه علاوه بر دو دستگاه بی‌سیم موجود در وزارت جنگ دو دستگاه هم در اداره قشون ترسیم موجود است که آنها نیز البته ممکن است مورد استفاده دولت واقع شود. هرگاه این دستگاه نبود می‌خواستند از اروپا خریداری کنند وساطت یاور حسین خان در این معامله از خارج برای دولت ذی‌قیمت بود زیرا به هر قسمی که سایرین معامله کنند مشارالیه با ثلث آن معامله خواهد کرد. در خاتمه به نام حفظ حقوق ملی از ریاست محترم مجلس تقاضا می شود با دادن این اطلاعات نگذارند عایدات دولت مورد استفاده آقایان نفع طلب واقع شده و مطامع پست آنان را تامین کند.

استاد اصفهانی

به وزارت پست و تلگراف فرستاده و توضیح بخواهند ۱۷ عقرب ۱۳۰۱

اسناد امتیازات و اختراعات