خاطرات دکتر فواد روحانی از اوپک

در دورانی که سمت دبیر کلی اوپک را برعهده داشتم، شرکت‌های بزرگ نفتی بر تمامی جنبه‌های صنعت نفت تسلط داشتند و هیچ توجهی به حقوق و منافع بحق کشورهای تولیدکننده نفت نمی‌‌شد. چنین وضعیتی نمی‌‌توانست ادامه پیدا کند؛ چراکه توجهی به منافع یکی از مهم‌ترین گروه‌های جامعه جهانی - کشورهایی که منابع نفتی را در اختیار داشتند - مبذول نمی‌‌شد و کاملا مشخص بود که جامعه جهانی باید به‌صورتی حقوق و جایگاه این کشورها را به رسمیت می‌‌شناخت و من شخصا احساس می‌‌کردم که بدون شک تغییری رخ خواهد داد که این وضعیت را بهبود می‌‌دهد.

مذاکراتی برای گردهم آمدن کشورهای تولیدکننده نفت در خارج از ایران انجام می‌‌شد، ما می‌‌دانستیم که این مذاکرات در جریان است و در سال۱۹۶۰ موافقت شد که ایران هم باید برای ایجاد یک سازمان مشورتی به سایر کشورهای تولیدکننده نفت بپیوندد. به همین دلیل به بغداد رفتم و در اولین نشستی که این هماهنگی‌‌ها مورد مذاکره قرار گرفت، شرکت کردم. نشست بغداد را که در سپتامبر سال۱۹۶۰ میلادی برگزار شد کاملا به خاطر دارم و اهمیت بسیار زیادی برای آن قائلم. در این نشست در رابطه با اهداف اصلی اتفاق آرا وجود داشت؛ ولی بحث‌های موضوعی در رابطه با راه‌های متفاوت و ابزارهای مختلف اجرای این اهداف صورت گرفت. رویکرد ما در آن زمان موافقت با هر تصمیمی بود که اعضای آن نشست با در نظر گرفتن عقلانی و منطقی شرایط موجود اتخاذ می‌‌کردند که در نتیجه آن ما وارد مذاکره با شرکت‌های نفتی می‌‌شدیم؛ در نتیجه وقتی این نظر را در نشست خصوصی که سران هیات‌‌های کشورها حضور داشتند مطرح کردم، همگی موافقت کردند که نظر ایران درست بوده است.

من کاملا نسبت به این اقدام خوش‌بین بودم؛ چراکه خیلی تحت تاثیر روحیه و رویکرد نمایندگان کشورها که در این نشست حاضر بودند، قرار گرفتم و تمایل آنها برای بحث بی‌‌طرفانه و بدون اعمال نظر برایم جالب بود، به همین دلیل قطعنامه اولین نشست را با اطمینان و خوش‌‌بینی کامل امضا کردم.

شرکت‌های بین‌‌المللی بزرگ نفتی که در آن زمان بر صنعت نفت تسلط داشتند و مجموعا به عنوان «هفت خواهران» شناخته می‌‌شدند، رویکردی در مقابله با پذیرش اوپک به‌عنوان یک سازمان بین‌‌المللی نماینده تمام کشورهای تولیدکننده نفت اتخاذ کرده بودند. آنها از هر نظر اصرار داشتند که هر کشور تولیدکننده نفت باید به نمایندگی از خود صحبت کند. این نظر شرکت‌های بزرگ نفتی بود؛ ولی شرکت‌های کوچک‌‌تر و مستقل نظر متفاوتی داشتند؛ آنها مشتاق تقویت وضعیت خود بودند و حتما با این دیدگاه به‌شدت خواستار رسیدن به توافق با کشورهای تولیدکننده و ورود به توافق‌نامه‌های مشارکت با این کشور‌‌ها بودند.

وقتی که در اوایل سال۱۹۶۱ میلادی به ژنو رسیدم، هیچ دفتری نداشتیم و من در کنسولگری ونزوئلا اقامت کردم و برای حدود یک ماه از دفتر کنسول این کشور استفاده می‌‌کردم، در همین حال مذاکراتی را با دولت سوئیس انجام ‌‌دادم و با سفر به «برن» با وزیر امور خارجه این کشور صحبت کردم و آنها موافقت کردند که دبیرخانه اوپک باید کارش را در ژنو آغاز کند.

ولی آنها اعلام کردند که مصونیت سیاسی کامل در اختیار سازمان اوپک قرار نمی‌‌دهند؛ چراکه در آن زمان آنها مشکلات زیادی از نظر مساله مصونیت برای سازمان‌هایی همچون سازمان‌‌ ملل و برخی دیگر از سازمان‌ها داشتند.

تمام چیزی که از آنها درخواست داشتیم در وهله اول حمایت و محافظت از تاسیسات ما، آرشیوهایمان و دفاتر دبیرخانه بود که به‌عنوان یک سازمان بین‌‌المللی به رسمیت شناخته می‌‌شد. همچنین خواستار اختیار برای استخدام حدود ۴۰پرسنل و کارمند در مرحله اول از میان کشورهای عضو بودم که این کار باید بدون هیچ‌گونه پیش‌شرطی به انجام می‌‌رسید.

همه اصرار داشتند که اوپک به‌عنوان یک سازمان باید از امتیازات و مصونیت کامل برخوردار باشد و به همین دلیل بود که در سال پایانی حضورم که مسوولیتم به پایان رسید، مذاکرات با دولت اتریش برای حضور دبیرخانه اوپک در پایتخت این کشور (وین) آغاز شد.  فکر می‌‌کنم که دوران تصدی‌‌ام به‌عنوان دبیرکل اوپک، رضایت‌‌بخش‌‌ترین بخش شغلی من بود؛ چرا که این دوران با شرایط ایده‌‌آل که همیشه در دوران کاری به دنبال آن بودم، همخوانی داشت. این ایده‌‌آل بودن در شرایطی بود که به ارتقای تفاهم بین‌‌المللی، همکاری و دوستی باشد و من این احساس را در اوپک تجربه کردم.

دلیل این حس این است که هنگامی که اوپک کار خود را آغاز کرد، کشورهای تولیدکننده نفت مشغول یک مبارزه و رقابت جدی و سخت با حریفی در خارج از سازمان بودند که شرکت‌های بزرگ بین‌المللی نفتی به‌عنوان این رقیب بزرگ مطرح بودند و هیچ شکی در این رابطه وجود ندارد.  دلیل دیگری برای این حس نوستالژی این است که به‌طور حتم در آن زمان جهان می‌‌دانست که کشورهای تولیدکننده نفت، یک گروه مورد ستم قرارگرفته هستند که حقوقشان توسط شرکت‌های بزرگ نفتی و دولت‌های پشتیبان آنها نادیده گرفته شده است. تمام جهان این شرایط را می‌‌دانست و به همین دلیل با کشورهای کوچک تولیدکننده نفت که برای احقاق حقوق خود در مقابل شرکت‌های بزرگ نفتی قرار گرفته بودند با درک و احترام متقابل برخورد می‌‌کرد.  عقیده جهان، عقیده‌‌ای موافق و مساعد بود و دنیا رویه دوستی متقابل و تفاهم را در پیش گرفته بود. دوستی متقابل با تعدادی از کشورها که در نبردی قهرمانانه علیه حریفی ایستاده بودند که از احقاق حقوق آنها جلوگیری می‌‌کردند. هیچ شکی وجود نداشت که اوپک یک نیاز بسیار مهم را که در جامعه جهانی صنعت نفت کاملا احساس می‌‌شد، برآورده می‌‌کند. فکر می‌‌کنم که این نیاز تا زمانی که نفت همچنان به عنوان عنصر مهمی در نقشه انرژی جهان مطرح باشد، باقی خواهد ماند و تا زمانی که این شرایط ادامه داشته باشد، اوپک همچنان سازمانی ضروری خواهد بود.

از کتاب در دست انتشار «مشاهیر نفت» - محمدحسن تدریسی

منابع: ایسنا و نشریه رسمی اوپک