قاینات و سیستان در روزگار قاجار
حدود سیستان آن روزگار هم با حدود کنونی آن فرق داشته و سرزمین پهناوری بوده که بخش‌هایی از آن پس از حکمیت ژنرال گلد سمیت در سال۱۸۷۲ (۱۲۵۰خورشیدی) و حکمیت سرهنگ مک ماهون در سال۱۹۰۳ (۱۲۸۱خورشیدی) جدا و ضمیمه خاک افغانستان شد. به همین جهت است که در«یادداشت‌‌های محرمانه کنسولگری انگلستان در سیستان و قاینات» پی در پی خبرهایی از آبادی‌هایی چون نادعلی و لاش جُوین و قلعه کنگ و نقاط دیگری آمده است که امروزه در خاک افغانستان جای دارند و برای ما ناشناسند. اما در دوره تهیه این گزارش، هنوز ارتباط نقاط یادشده با ایران گسسته نشده بود و چنان که از خلال گزارش‌ها معلوم است اداره‌های ایرانی به اتفاق همین کنسولگری انگلستان در سیستان، متولی امور همه این نقاط بوده‌‌اند.سابقه فعالیت انگلیسی‌‌ها به‌ویژه در قاینات به زمانی برمی‌گردد که کلنل یِیت، یا کنسولیاری دولت انگلستان را در بیرجند به سال۱۸۹۴ میلادی (۱۲۷۲خورشیدی) تاسیس کرده است. این به آن معناست که انگلیسی‌‌ها سال‌ها قبل از درگرفتن نخستین جنگ جهانی، ضرورت حضور خود را در ایران و حتی در سرزمین‌‌های شرقی ایران که در همسایگی هندوستان واقع بود، دریافته بودند.
ساده‌نگری خواهد بود اگر دایر کردن کنسولگری‌‌ها در ایران فقط و فقط بسته به فوریت‌‌های زمان جنگ تلقی شود. سال ۱۲۷۲ه.ش از طرفی یک سال پیش از قتل ناصرالدین‌شاه‌قاجار و به پایان آمدن سلطنت اوست و این تاریخ از این حیث هم معنا می‌گیرد که انگلیسی‌‌ها در دوره سلطنت او در پی گشایش کنسولیاری در بیرجند برآمده‌‌اند. این موضوع، با مسائلی به جز جنگ و بلکه افزون بر آن ربط داشته است. گشایش این اداره‌ها باید در دل مسائل و رویدادهای خارجی و داخلی دیگری دیده شود؛ از جمله دگرگونی مناسبات بین‌المللی و کشیده شدن میدان بازی بزرگ از دوره پس از بسته شدن قرارداد ترکمانچای از شمال ایران به آسیای مرکزی و حرکت ایران در مسیر ضعف روزافزون و اتکای اشخاص ناتوان حاکم بر ایران به قدرت‌های خارجی و مخصوصا انگلستان و روسیه.
وابستگی ایران به این قدرت‌ها، به نوشته ان لمبتون «تمام جنبه‌های حیات این مملکت، از جمله حیات اقتصادی آن را تحت تاثیر قرار داد» و به یک معنا حال و روز مملکت را به جایی رساند که به عبارتی مصداق و معنای «تباهی مزاج دهر» بود. پس از اعطای امتیاز تاسیس بانک شاهی به ژولیوس دورویتر انگلیسی در ایران (سال ۱۲۶۸خورشیدی) و تاسیس شعبه آن بانک در بیرجند، بانک استقراضی روسیه در ایران و کنسولگری روسیه در بیرجند تاسیس شد که در واقع واکنش روس‌‌ها به حضور انگلستان در ایران یا سهم‌خواهی متقابل آنها بوده است.
