سرمایه‌گذاری تجار در اراضی کشاورزی
البته هدف اصلی تومانیان‌ها از این خرید کسب سود بود و اگر با پیشنهادی خوب هم مواجه می‌شدند، املاک خود را به فروش می‌گذاشتند. مثلا در ۱۳۱۲ق/ ۱۸۹۳م بسیاری از اراضی ساحلی بندر گز را به تجارت‌خانه پنبه روسی (پرس خلویرک) فروختند که البته امین مالیه استرآباد به این معامله اعتراض کرد. تومانیان‌ها در برخی موارد در قبال طلب خود، به توقیف و مصادره زمین بدهکاران خود می‌پرداختند. برای نمونه طبق گزارش مقصودلو: (یک‌بار) سیف‌الملک پسر مرحوم سپهسالار، قریه لیوان هشتیکه را در عوض طلب به اداره تومانیانتس واگذار کرد. این گزارش نشان‌دهنده مکنت و ثروت تومانیانتس است که به محض کاهش نفوذ روسیه در بندر گز و استرآباد، به سرمایه‌گذاری در آنجا پرداختند. تجار در زمینه اراضی کشاورزی و مستغلات شهری نیز سرمایه‌گذاری می‌کردند. علنی شدن ثروت تجار در بسیاری از موارد مساوی بود با مصادره آن این موضوع عاملی بسیار مهم در روی آوردن تجار به خریدن املاک بود. آنها اراضی زیادی را در مازندران، کرمان، یزد، اصفهان، مشهد و خریداری کردند. هزینه‌های بالای دولت قاجار و خالی شدن خزانه، حکومت را بر آن داشت که برای تامین هزینه‌ها، سیاست فروش اراضی خالصه را در پیش گیرد. در چنین وضعیتی تجار ایرانی بزرگ‌ترین خریدار اراضی دولتی بودند محمدحسین امین‌الضرب یکی از تجار این دوره بود که پنج دانگ زمین‌های بندر گز را خرید. او یک‌بار زمینی را به نماینده تومانیانتس اجاره داد که آن نماینده هم آن زمین را به یک کمپانی روسی برای تاسیس انبار نفت در مجاورت گمرک‌خانه اجاره داد؛ گرچه در دوره قاجار، نظر به فقدان امنیت، افزایش مالیات و سدهای گمرکی، بسیاری از تجار این دوره به تظاهر اموال و ثروت خود علاقه‌ای نداشتند و آثار ممکنت را در ظاهر و بیرون از منازل خود بروز نمی‌دادند؛ مبادا که دولت و مردم تقاضایی بی مورد از آنان بکنند و از چنگشان در بیاوردند و لذا یک بوروژوازی ملاک شکل گرفت. البته این موضوع به معنای استقلال کامل این تجار از دولت نبود و آنان همواره باید مالیات و عوارض خود را می‌پرداختند. مثلا حاج‌محمدحسین امین‌الضرب که بخش زیادی از بندر گز را هم خریده بود و اغلب زمین‌های آنجا از آن وی بود.
در اواخر دوره قاجار اداره مالیه آنجا زمین‌هایش را مصادره کرد. او نیز از جمله بزرگ‌ترین تاجران زمین‌داری بود که املاک فراوانی را از خالصه‌جات دولتی خریده بود. جنوب شرق دریای خزر و بندر گز از جمله مناطقی بود که او در آنجا زمین خریده بود. محمدحسین بسیاری از اراضی خود را به خارجیان اجاره می‌داد. بنابراین خرید زمین و ملک‌داری یکی از حرفه‌های تجار و از عرصه‌های سرمایه‌گذاری آنان بود.
کاشت و معامله محصولات کشاورزی در دوره قاجار اقتصاد صنعتی در کشور وجود نداشت؛ درنتیجه از جمله زمینه‌های سرمایه‌گذاری با هدف کسب سود، کشاورزی و خرید و فروش محصولات زراعی بود. هم زمینه داخلی تولید محصولات کشاورزی فراهم بود و هم این محصولات در بازارهای جهانی خریداران زیادی داشت. درنتیجه تجار ایرانی در کنار کارخانه‌داری و گسترش صنعت، به سرمایه‌گذاری در زمینه کشاورزی هم پرداختند. مقصودلو اشاره می‌کند: «وقتی خبر رسید که به ملاحظه کمبود آذوقه در خاک روسیه، تاجر تومانیانس به قرب [نزدیک] چهار هزار خروار شلتوک از آنزان (منطقه بندر گز) کردمحله کردکوی و دیگر قرای مازندران خریداری کرده و در بندر جز در انبار گذاشته است.»
مقصد عمده این کالاها و مواد روسیه بود؛ منتها به فرانسه و بلژیک هم ارسال می‌شد. غلات در داخل کشور نیز خریدار زیاد داشت. برادران تومانیان از کشاورزان بندر گز و اطراف آن گندم می‌خریدند و آن را در سطح وسیع به خبازخانه‌های پایتخت و دیگر شهرهای مهم شمالی کشور می‌فروختند. برادران تومانیان همچنین در نتیجه قراردادی که وزارت مالیه با آنان امضا کرده بود، تهیه برنج موردنیاز تهران را برعهده داشتند تجار همچنین در زمینه احداث و تعمیر راه‌ها و پل‌ها و معابر هم سرمایه‌گذاری می‌کردند.
بخش از مقاله‌ای به قلم باقرعلی عادل‌فر مسعود آدینه‌وند
