تهران‌پژوهی یا تهران‌شناسی؟
حوزه مطالعات فرهنگی و تاریخی گستره وسیع تهران امروز را تهران‌پژوهی یا تهران‌شناسی گویند و تفاوتی میان این دو نیست. گو اینکه تعریف جامع و مانعی در این ارتباط نمی‌توان یافت، اما پژوهش در این حوزه را که زیر‌مجموعه؛ تاریخ، جغرافی، ادبیات، معماری، هنر، کسب‌وکار، فرهنگ مردم و ... را در بر دارد، تهران‌پژوهی یا تهران‌شناسی گویند. چنان‌که خاور‌شناسی یا شرق‌شناسی (مطالعات شرقی یا استشراق) و ایران‌شناسی بیش از یک قرن است که در زبان فارسی به‌کار می‌رود، بنابراین مطالعات و پژوهش‌های تهران‌پژوهی را هم می‌توان تهران‌شناسی نام برد.
تهران در دامان کهن‌شهر ری دیده به جهان گشوده که با کهنسال‌ترین شهرهای عالم نظیر؛ بابل و نینوا، پهلو می‌زند و پیشینه تمدنی هزاران ساله را به‌دوش می‌کشد و در حافظه خود آثار حوادث تلخ و شیرین بی‌شماری را ثبت کرده است.
از طرفی تهران پس از پایتختی با حمله بیرحمانه روس‌ها مواجه شد که در آن دوران مرکز سیاسی و اداری کشور و آمد و شدهای سیاسی و نظامی و حوادث مرتبط با جنگ بود. از سوی دیگر عمر پایتختی این شهر با انقلاب‌های سیاسی اروپا از انقلاب فرانسه تا مانیفست مارکس و دیگر تحولات فکری و سیاسی اروپا که عالمگیر شد روبه‌رو بوده و تاثیر پذیرفته است.
از دیگر سوی تهران به‌ویژه در دوران ناصری با تحولات انقلاب صنعتی اروپا همزمان شد که ورود آثار صنعتی و علمی این انقلاب نظیر؛ تلفن و تلگراف و سینما و دوربین‌عکاسی و... در ایران نخستین‌بار در پایتخت کشور عینی و آشکار شده است.
تهران شاهد انقلاب‌های فراوانی از جنبش‌تنباکو تا انقلاب‌مشروطه و نهضت ملی‌شدن نفت و... و تغییرات سیاسی از سقوط قاجاریان تا ظهور و سقوط پهلوی و پیروزی انقلاب اسلامی بوده است.
کلان‌شهر تهران پرجمعیت‌ترین شهر کشور و پایگاه و اقامتگاه نمایندگانی از کلیه طوایف و اقوام ایرانی است. در این شهر نمایندگانی از تمامی شهرها و روستاهای کشور ساکن‌اند.
تهران امروز از آلودگی‌های آب و هوا و محیط‌زیست در رنج بوده و به مرز خطرناک رسیده است و در آسیب‌شناسی اجتماعی (Social Pathology) آسیب‌ها و ناهنجاری‌هایی نظیر؛ بیکاری، تن‌فروشی، دزدی، اعتیاد، فقر، خودکشی، طلاق و ... به مرز بحران رسیده است.
تهران‌پژوهی دانشی بسیار گسترده است که نیاز به مطالعه و شناخت منظم و علمی تمامی مولفه‌های این حوزه دارد و این امر بسیار ضروری و حیاتی است. قلمرو مطالعات در این حوزه بسیار گسترده و عمیق است که به یقین از عهده فرد یا رشته علمی خاصی خارج است و نیاز به مرکز مطالعات علمی و فراگیر دارد. پژوهش و تحقیق در این حوزه با چالش‌های اساسی روبه‌روست که با گردهم آوردن علم و هنر و بسیاری دیگر، مهیا خواهد شد.
