حسابداری و دخل و خرج مردم در الواح ایلامی
خوزستان در کدام دوره تاریخی اهمیت ویژه‌ای داشته است و خوزستان در گستره تاریخ هزاره سوم ق.م چه معنا و مفهومی پیدا می‌کند؟
باستان‌شناسان موفق شده‌اند به واسطه مطالعه در شوش اطلاعات بسیاری کسب کنند. به دست آوردن اطلاعات تاریخی متعدد به خاطر فعالیت‌های مداوم باستان شناختی است. در نتیجه کاوش‌های باستان شناسی کتیبه‌های میخی مهمی پیدا و مطالعه کردند. الواح میخی فراوانی که اطلاعات زیادی درباره نوع حکومت‌داری، اقتصاد، زبان‌شناسی، دین و… به ما می‌دهد پیدا شد. شوش یک نقش خاص در تاریخ ایران دارد. بر اساس اطلاعاتی که اکنون داریم نمی‌توانم مطمئن باشم که چقدر نشان‌دهنده واقعیت است. با توجه به تمام منابع موجود و یافته‌های انجام شده، خوزستان همواره منطقه بسیار مهمی در ایران بوده است.
همتراز با تاریخ ایران همواره نام شوش مطرح است. اطلاعاتی که از شوش داریم مشخص می‌کند که از هزاره پنجم قبل از میلاد تاکنون در شوش زندگی وجود داشته است. به دلیل اهمیت خوزستان است که فعالیت‌های باستان‌شناسی ایران از این استان شروع شد. شروع بررسی‌ها و کاوش‌های فرانسوی‌ها در خوزستان به همین خاطر است. خوزستان رابطه زیادی با بین النهرین دارد.
به نظر من شوش بین‌النهرینی‌ترین محوطه باستانی در ایران محسوب می‌شود. شوش در هزاره چهارم و سوم قبل از میلاد رابطه گسترده‌ای به لحاظ فرهنگی، تجارتی، سیاسی با بین‌النهرین داشت.
ظاهرا درباره الواح آغاز ایلامی شوش تحقیقاتی داشته‌اید؟ این الواح حاوی چه نکاتی هستند و چقدر برای بازگویی نقاط تاریک تاریخ ایران اهمیت پیدا می‌کنند؟
الواح آغاز ایلامی قدیمی ترین سیستم نگارش در دنیا محسوب می‌شوند. این سیستم نگارش با خط آغاز میخی در بین‌النهرین بین ۳۳۰۰ و ۲۹۰۰ قبل از میلاد همزمان بوده است. دومین نکته اینکه الواح آغاز ایلامی نه فقط در شوش و تل‌گسر (رامهرمز) در استان خوزستان بلکه در هشت محوطه باستانی ایران از جمله در تل ملیان، تپه یحیی، شهرسوخته، فلات مرکزی ایران، تپه سیلک، تپه سفالین و تپه ازبکی پیدا شده است. از تعداد ۱۷۰۰ تا ۱۸۰۰ لوح آغاز ایلامی به‌طور تقریبی ۱۵۰۰ تا ۱۶۰۰ تا لوح از شوش یافت شده بوده‌اند. بر اساس این تعداد لوح یافت شده، شوش خیلی مهم است.
ولی چرا این خط در شوش پیدا شده است؟
چون احتمالا شوش در دوره آغاز ایلامی یعنی آخر هزاره چهارم قبل از میلاد (۳۳۰۰ تا ۲۹۰۰) بزرگ‌ترین و مهم‌ترین محوطه ایران محسوب نمی‌شد. در این دوران احتمالا اندازه شوش ۲۰ تا ۳۰ هکتار بود. ولی مثلا تل‌ملیان که انشان محسوب می‌شود در این موقع احتمالا ۵۰ تا ۶۰ هکتار بود. در منطقه تل ملیان در حدود ۳۰۰۰ یا ۲۹۰۰ قبل از میلاد یک دیوار محکم پنج کیلومتری ساختند. محدوده این منطقه ۲۰۰ هکتار بود. پس براساس این موضوع من فکر می‌کنم که در آن سال‌ها «انشان» محوطه مهم‌تری بود. اما برای پاسخ به پرسش شما که می‌گویید چرا این تعداد الواح آغاز ایلامی از شوش پیدا شد باید بگویم که به خاطر روش کاوش فرانسوی‌ها در شوش که واقعا خیلی دقیق حفاری نمی‌کردند و خیلی خاک‌بازی می‌کردند اشیا زیادی به دست آمد. مثلا وقتی در گزارش دومورگان می‌خوانیم بعضی وقت‌ها ۸۰۰ یا ۹۰۰ یا ۱۰۰۰ تا کارگر کار می‌کردند متوجه می‌شویم که این نوع حفاری اصلا دقیق نبوده است. با این تعداد کارگر خیلی زیاد توانستند زمین را بکنند. ترانشه دومورگان در تپه آکروپولیس شوش به ما نشان می‌دهد که در این حفاری‌ها چیزهای زیادی پیدا شده است.
این الواح آغاز ایلامی حاوی چه اطلاعاتی مهمی هستند؟
اکثر این الواح آغاز ایلامی اطلاعات حسابداری را بیان می‌کنند. در این الواح که حساب و کتاب مردم درخصوص خرید و فروش گندم، جو، گوسفند، بز، و... را می‌توانیم مطالعه کنیم. درباره معامله زمین هم الواحی وجود دارد. احتمالا در این دوره از برده هم استفاده می‌شد. پس الواح دوره آغاز ایلامی فقط به ما اطلاعات اداری و حسابداری می‌دهند و اصلا درباره سیاست، ادبیات، تاریخ اطلاعات نمی‌دهند. چون در آن زمان کاربرد سیستم نگارش هنوز محدود به کار اداری بود و رایج نشده بود.
