ویرانی شهر توس
ویرانه‌های باستانی شهر توس، عکس:لوئیجی‌پشه-1854
در کتاب «حدودالعالم» از شهر توس چنین یاد شده است: «ناحیتی است (به خراسان) و اندر وی شهرک‌هاست چون طوران و نوقان و بروغون و رایکان و بنواذه و اندر میان کوه‌هاست و اندر کوه‌های وی معدن پیروزه است و معدن مس است و سرب و سرمه و شَبَه(شبق) و از وی دیگ سنگین و سنگ فسان و شلواربند و جورب خیزد و به نوقان مرقد امام رضا است و آنجا مردمان به زیارت شوند و هم آنجا گور‌هارون‌الرشید است.» در کتاب «نزهه‌القلوب» نیز توس چنین توصیف شده است: «چند شهری است اندر ایران مرتفع‌تر از همه بهتر و سازنده‌تر از خوشی آب و هوا گنجه پر گنج در اران، صفاهان در عراق در خراسان، مرو و توس در روم باشد اقسرا.
توس از اقلیم چهارم، طولش از جزایر خالدات «صب لب» و عرض از خط استوا «لز». جمشید پیشدادی آن را ساخت، بعد از خرابی، توس نوذر آن را تجدید عمارتش کرده و به نام خود منسوب گردانید و از مزار امام رضا در دیه (ده) سناباد به چهار فرسنگی توس است و قبر هارون‌الرشید، خلیفه عباسی در مشهد(شهادت‌گاه) آن حضرت است و مشهد توس از مشاهیر مزارات است و آن موضع اکنون شهر شده و از مشهد تا زاوه سنجان پانزده فرسنگ است... و در جانب قبلی توس دروازه‌ای است که سه‌هزار ولی ابوبکر نام در مزارات این دروازه رودبار آسوده‌اند و در جانب شرقی او قبر امام محمد غزالی و احمد غزالی و مزار فردوسی و معشوق توسی هم آنجا است. مردم توس، نیکو سیرت و پاک اعتقاد و غریب‌‌دوست باشند و از میوه‌های آنجا انگور و انجیر و بسیار شیرین باشد و در حوالی توس مرغزاری است آن را مرغزار رایکان گویند. گروهی از بزرگان چون جابر ابن حیان، فردوسی، خواجه نظام‌الملک، محمد ابن اسلم، امام محمد غزالی، خواجه نصیرالدین طوسی از آنجا باشند.»
از شهر توس در کتاب «معجم‌البلدان» چنین یاد شده‌است: «شهری است به خراسان، میان آن و نیشابور قریب ده فرسنگ است و آن مشتمل بر دو بَلْده باشد، یکی را تابران گویند و دیگری را نوقان و آن دو را فزون از ده‌هزار دیه باشد. فتح توس به روزگار عثمان بود و آرامگاه امام رضا(ع) و هارون بدان‌جاست.»
ارسال نظر