قلعه‌ای که فروریخت

مجموعه بناهای یادمانی قلعه یزدگرد در منطقه دالاهو و در هجده کیلومتری تنگه پاتاق در استان کرمانشاه قرار دارد. این مجموعه با گستره تقریبی چهل کیلومتر مربع از سمت شمال غرب با پرتگاه تندی به جلگه ذهاب و از طرف شمال و شرق به صخره‌های پلکانی دالاهو محدود می‌شود. بر پایه نخستین پژوهش‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسی که پیش از انقلاب از سوی هیات باستان‌شناختی کانادایی، ادوارد کیل صورت گرفت زمان ساخت این مجموعه به دوره ساسانی نسبت داده شد. اما کاوش‌های بعدی در این منطقه نشان داد بسیاری از مجموعه بناهای این محوطه متعلق به اواخر دوره اشکانی است. از این مجموعه بقایا و نشانه‌هایی مانده بود که آن نیز در اثر زلزله آبان ماه بیش از پیش فروریخت و نابود شد. مجموعه قلعه یزدگرد شامل چند محوطه ‌است:

دیوار گچی

 خطی از استحکامات به طول دو و نیم کیلومتر و عرض دو تا چهار متر است و با قلوه و لاشه سنگ به همراه ملاط گچ ساخته شده‌است. این حصار در فواصل منظم دارای برج‌هایی با نیم دایره است که از این برج‌ها علاوه بر پشتبند به‌عنوان اتاق‌های نگهبانی استفاده کرده‌اند. هنگام احداث جاده ریجاب به روستای زرده این منطقه مورد تخریب اساسی قرار گرفت، از طرفی اهالی از قلوه‌سنگ‌های تخریب‌شده دیوار نیزجهت جداسازی حریم باغات خود استفاده کرده و باعث از بین رفتن بیش از پیش این دیوار شده‌اند.

آشپزخانه

در انتهای پایین دیوار مجموعه‌ای از استحکامات قرار دارد و به احتمال زیاد محل استقرار سربازان بوده‌است.

دروازه

دو برج منفرد در ابتدای دیوار دفاعی قرار گرفته‌است. این مکان دروازه خوانده می‌شود.

جای دار

درحال‌حاضر این محوطه بین باغ‌های روستای «زرده» قرار دارد. آثار بر جای مانده در این محوطه نوعی استحکامات دفاعی با دیوارها و برج‌های تعبیه‌شده در آن را نشان می‌دهد. این بنا احتمالا ترکیبی از دژ قلعه برای کل محوطه بوده‌است.

تپه رش

در سطح این محوطه مقدار زیادی سفال از دوره‌های گوناگون به‌دست آمده‌است.

قلعه یزدگرد

این بنا در یکی از بلندترین ارتفاعات قرار دارد. اطراف این قلعه را حصاری با برج‌های نیم‌دایره‌ای شکل احاطه کرده‌است. قطر این برج‌ها بین دو تا شش متر است و با فاصله شش تا شانزده متر از یکدیگر قرار گرفته‌اند.

گچ گمبد

این محوطه که به نام «میدان» نیز شناخته می‌شود، دارای وسعت تقریبی ۸۰۰×۴۰۰ متر است. اطراف این مجموعه را حصاری با برج‌های نیم دایره‌ای شکل دربر گرفته‌است. در بخش جنوبی آن پردیس و در بخش شمالی آن کاخی به‌چشم می‌خورد و تزئینات گچی بسیاری از داخل آن به‌دست آمده‌است.

قلعه داور

این بنا در داخل روستای «بان گمبد» قرار دارد. کاوش‌های باستان‌شناختی نشان داده‌که این بنا آتشکده‌ای از دوره ساسانی بوده و در اوایل اسلام با الحاق فضاهایی به آن، تبدیل به کارگاه شیشه‌گری شده ‌است.

نقاره‌خانه

این بنا در شمال‌شرقی بنای قلعه یزدگرد و روی ارتفاعات قرار دارد. این بنا برج دیده‌بانی بوده است.

آشیه وا

این بنا در شمال‌غربی بنای قلعه یزدگرد و روی ارتفاعات قرار گرفته ‌است. این بنا نیز برج دیده‌بانی بوده است (آشیه‌وا در زبان پهلوی /  کردی به معنی آسیاب بادی است).